بازار سرمایه و نوآوری های جدید در گذر زمان
حدود ۵۵ سال پیش بود که بورس تهران با فعالیت به شکل یک روز در هفته و آن‌هم به مدت یک ساعت، کار خود را آغاز نمود. در طول سالیان گذشته و همگام با تحولات بازارهای مالی کشور، بازار سرمایه نیز در مسیر رو به رشدی گام برداشت. «تدوین قانون جدید بازار اوراق بهادار»، تشکیل بورس‌های «کالا» و «انرژی» و «فرابورس ایران»، تشکیل «کانون‌ها» و «نهادهای خودانتظام» و سایر اقدامات، همگی در طول این سال‌ها ثمره تلاش مدیرانی بوده است که سعی بر توسعه بازار سرمایه داشته‌اند. «پذیرش و ورود بیش از ۷۰۰ شرکت در این بازار» و طراحی ابزارهای نوینی همچون «قراردادهای آتی»، «قراردادهای اختیار معامله»، «انواع ابزارهای بدهی» و … از یکسو و «وجود بیش از ۵۰ میلیون کد سهامداری» و «افزایش ضریب نفوذ بازار» از سوی دیگر، خود گواهی بر این تلاش بوده است.
«رسمی و نظام‌مند بودن»، «شفافیت» و «برخورداری از پشتوانه‌های قانونـی» از مهم‌ترین ویژگی‌های بازاری است که در این سال‌ها برای سرمایه‌گذاران فراهم شده است. «ایجاد شفافیت» به‌عنوان یکی از مهم‌ترین کارکردهای بورس در سال‌های اخیر در مناسبات کاری بازار سرمایه جای خود را بازکرده است و بسیاری از فرآیندها در راستای توسعه این موضوع تنظیم شده‌اند.
تلاش‌های زیادی صورت پذیرفته که بازار سرمایه از شرایطی که فقط تعدادی کارگزار در ابتدا و حتی تا سال‌های پیش از دهه هشتاد در بورس فعال بودند، به موقعیتی رسیده است که تنوع نهادها ازجمله سبدگردان‌ها، شرکت‌های هلدینگ، سرمایه‌گذاری‌ها و …فضای بازار را متنوع و متحول کرده است.
این بازار در سال‌های اخیر وظایف جدیدتری ازجمله تأمین مالی دولت را نیز بر عهده گرفته است. این کارکرد البته نیاز به دقت دارد تا مهم‌ترین پارامتر همراهی سرمایه‌گذاران یعنی «اعتماد ایشان به بازار» را با حرکت‌های نسنجیده خدشه‌دار نکند. به‌طور خاص، این مهم باید با استفاده از «ابزارها» و «نهادهای مرتبط» و با دقت در «فرآیند ارزش‌گذاری منصفانه» انجام پذیرد.
«تحول» و «توسعه» جایگاه بازار سرمایه دغدغه مدیران گذشته و حال سازمان بوده است. در حال حاضر نیز نیاز به «نگاه توسعه‌ای» در حوزه‌ها و مواردی ازجمله «افزایش سهم تأمین مالی بخش تولید» و «توسعه بنگاه‌ها» از بستر بازار سرمایه، «تنوع‌بخشی» و «تعمیق بازار» در ابعاد مختلف، ازجمله ابزارها و نهادها، «افزایش شفافیت و کیفیت اطلاعات منتشرشده»، همچنین «مقررات‌زدایی»، «اصلاح فرآیندهای کاری» و «افزایش کارایی بازار»، «توسعه نهادها» و «انحصارزدایی»، «توسعه و تقویت زیرساخت‌های فنی»، «شفاف‌سازی صدور مجوزها» و نیز «توسعه بازار بدهی» و «افزایش نقدشوندگی» مدنظر مدیران حال حاضر ارکان بازار سرمایه است.
در شرایط فعلی، توسعه بازار سرمایه نیازمند استفاده از «رویکردهایی نوین» است، رویکردهایی که باید هم‌راستا با توسعه بخش واقعی اقتصاد و کمک به جهش تولید که مدت‌ها است در فرمایشات و بیانات مقام معظم رهبری (مدظله‌العالی) از دست‌اندرکاران کشور مطالبه می‌شود، مبتنی بر مفاهیمی چون «اقتصاد دانش‌بنیان» و در راستای «افزایش سهم بازار سرمایه از تأمین مالی کشور» باشد. از سوی دیگر و همان‌طور که در شماره‌های ۱۹۷ و ۱۹۸ ماهنامه نیز اشاره شد، «تمرکز بر توسعه سواد مالی» و «اصلاح قانون بازار» از موضوعات مهم پیش‌روی بازار سرمایه در سال‌های آتی می‌باشد. برای مثال، ارائه ابزارها و روش‌های نوین و تأکید بر استفاده از آن‌ها با رویکردهایی ازجمله ارائه معافیت‌های مالیاتی و سایر مشوق‌ها می‌تواند در اصلاحیه قانون مدنظر قرار گیرد.
از آخرین اقدامات توسعه‌ای انجام‌شده در بازار سرمایه کشور، پذیرش اولین شرکت‌پروژه در فرابورس ایران می‌باشد. از مهم‌ترین موضوعات امروز جامعه مالی کشور، تأمین مالی پروژه‌های کشور به‌عنوان پیشران اقتصادی برای سال‌های آتی می‌باشد. تأمین مالی پروژه‌ها، چند شاخصه مهم دارند که ازجمله می‌توان به نیاز بلندمدت آن‌ها به تزریق منابعی اشاره کرد که بازپرداخت آن‌ها به‌مرورزمان و با دوره‌های تنفس بلندمدت‌تر است. در همین راستا ایده تشکیل شرکت‌پروژه‌ها مطرح شد که می‌توانند با جذب منابع برای توسعه پروژه‌های کشور مؤثر واقع شوند. در این شرکت‌ها پیشرفت پروژه‌ها بر سودآوری آن‌ها مقدم است، در مدل ارائه‌شده برای این دسته از شرکت‌ها، امکان جذب سرمایه‌های خرد مردم و مشارکت آحاد ایشان مهیا شده است.
بارزترین مأموریت شرکت تجلی توسعه معادن و فلزات (سهامی عام) به‌عنوان اولین شرکت پروژه، فراهم کردن امکان حضور مستقیم آحاد جامعه در اجرای پروژه‌های کلان کشور با محوریت توسعه صنایع معدنی و فلزی، استخراج و اکتشاف معادن جدید با تکمیل و توسعه و تولید فلزات اساسی از طریق پذیره‌نویسی سهام است. به‌نحوی‌که این شرکت به‌عنوان اولین شرکت پروژه‌محور، پیرو تدوین قوانین بالادستی امکان جذب سپرده‌های کوچک و بزرگ تمام سرمایه‌گذاران و انتقال و صرف آن در اجرای پروژه‌های مختلف را میسر می‌سازد. اجرایی کردن ایده‌هایی از این قبیل، جهت توسعه آتی بازارهای مالی کشور راهگشا خواهد بود و می‌تواند مشکلات تأمین مالی بخش صنعت و البته تولید را نیز به شیوه‌ای مناسب مرتفع کند. امید است که بازار سرمایه، در آینده با سرعت لازم در مسیر توسعه و همراهی بیشتر، برای تأمین مالی با تمرکز بر جلب اعتماد سرمایه‌گذاران گام‌هایی جدی‌تر بردارد.
