دکتر حمید اسکندری
کارشناس مسئول مدیریت تحقیق و توسعه بورس تهران
آیا بازار رمزارزها و توکنهای اوراق بهادار برای معاملهگران الگوریتمی جذابتر از بورسهای سنتی هستند؟ در دنیای مالی که بهسرعت نیز در حال تحول است، این سؤال بیشازپیش اهمیت یافته است. برای پاسخ، ابتدا ویژگیهای منحصربهفرد این بازارها، چگونگی رشد آنها و دلایل جذابیتشان برای معاملات الگوریتمی را بررسی میکنیم:
رشد خیرهکننده بازار رمزارزها در برابر بورسهای سنتی
بازار رمزارزها نسبت به بورسهای اوراق بهادار مزایای چشمگیری دارد که آن را برای معاملهگران الگوریتمی جذاب میکند؛ امکان «معاملات ۲۴ ساعته»، «تسویه آنی» و «دسترسی جهانی» از جمله این مزایا است. برخلاف بورسها که ساعات معاملاتی محدود و محدودیتهای منطقهای دارند، بازار رمزارزها هیچگاه متوقف نمیشود و فرصتهای بینظیری برای این نوع از معاملهگران فراهم میکند. علاوهبراین، رشد این بازارها بسیار چشمگیر بوده است؛ برای درک بهتر این رشد به آماری که در ادامه مطرح خواهد شد توجه کنید:
-رشد بازار رمزارزها: در سال ۲۰۱۴، ارزش بازار تمام رمزارزها در دنیا ۵٫۷ میلیارد دلار بوده است و امروز این رقم به بیش از ۴ تریلیون دلار رسیده است، یعنی رشد بیش از ۷۰۰ برابر در یک دهه. علاوهبراین، تنها در یک سال گذشته، ارزش این بازار از ۲٫۳ تریلیون دلار به ۴ تریلیون دلار افزایش یافته که نشان از شتاب بینظیر آن دارد.
-رشد بازار بورس: در مقابل، ارزش بازار جهانی بورسهای اوراق بهادار در سال ۲۰۱۴ حدود ۶۸ تریلیون دلار بوده و امروز به ۱۳۴ تریلیون دلار رسیده است، یعنی رشدی حدوداً دو برابری در همان بازه زمانی.
این آمار نشان میدهد با وجود اینکه بورسها همچنان بازار بزرگتری دارند، اما سرعت رشد رمزارزها و ویژگیهای خاص آنها، فرصتهای بیشتری برای معاملهگران الگوریتمی فراهم کرده است.
بلاکچین و انقلاب توکنسازی
فناوری دفتر کل توزیعشده (DLT) که با بلاکچین شناخته میشود، دارای کاربردهایی فراتر از رمزارزها است. بهعنوان نمونه، توکنسازی اوراق بهادار یکی از تحولآفرینترین کاربردهای آن است که دارای پتانسیل دگرگونی بازارهای مالی است. توکنهای اوراق بهادار، نسخههای دیجیتالی داراییهای سنتی (مانند سهام یا اوراق قرضه) هستند که روی بلاکچین ثبت شده و امکان معاملات ۲۴ ساعته، تسویه آنی و دسترسی جهانی را فراهم میکنند. در این راستا، کارشناسان برجسته پیشبینیهای جسورانهای ارائه کردهاند:
-رابرت گریفیلد، مدیرعامل پیشین بورس نزدک، بر این باور است که طی پنج سال آینده، تمام سهام و اوراق بدهی در والاستریت توکنسازی خواهند شد.
-لری فینک، مدیرعامل بلکراک نیز تأکید کرده که نسل بعدی بازارها و ابزارهای مالی بر پایه توکنسازی اوراق بهادار شکل خواهد گرفت.
این پیشبینیها نشاندهنده پتانسیل عظیم این فناوری برای تغییر ساختار بازارهای مالی است.
تلاش بورسهای جهانی برای همگامسازی با فناوریهای نوین
بورسهای اوراق بهادار، با درک فرصتها و تهدیدهای فناوری بلاکچین، اقداماتی برای حفظ رقابتپذیری انجام دادهاند. این اقدامات شامل معرفی انواع ابزارهای مالی مبتنی بر رمزارزها برای ارائه بازدهی مشابه بازار رمزارزها در بستر بورس است:
-قراردادهای آتی مبتنی بر رمزارز (آغاز در بورس کالای شیکاگو در سال ۲۰۱۷)
-اختیار معامله مبتنی بر رمزارز
-صندوقهای قابل معامله مبتنی بر رمزارزها با مدیریت فعال یا غیرفعال
-اسناد قابل معامله مبتنی بر رمزارز (ETNs)
موفقترین این ابزارها، صندوقهای قابل معامله هستند که استقبال گستردهای از آنها شده است. بهعنوانمثال، صندوق ETF بیتکوین بلکراک که تنها یک سال از راهاندازی آن میگذرد، حدود ۹۰ میلیارد دلار دارایی تحت مدیریت دارد و پیشبینی میشود بهزودی بزرگترین ETF جهان شود.
علاوهبراین، بورسها تلاش کردهاند فناوری بلاکچین را در زیرساختهای خود ادغام کنند، اما با چالشهایی مواجه شدهاند. بااینحال، برای حفظ رقابتپذیری، اقداماتی مانند افزایش ساعات معاملاتی (مانند برنامه بورس نزدک برای افزایش زمان معاملات به ۲۲ ساعت در روز و ۵ روز در هفته) و کاهش زمان تسویه و پایاپای در دستور کار قرار گرفته است. این اقدامات نشاندهنده عزم بورسها برای همگامسازی با تحولات بازارهای مالی است.
ایران و استقبال از بازارهای نوظهور
در ایران نیز تحولات بازارهای مالی جهانی تأثیرگذار بوده است. میلیونها ایرانی، بهویژه معاملهگران حرفهای، از طریق صرافیهای رمزارز وارد این بازارها شدهاند؛ اما دلیل این مهاجرت صرفاً بازدهی بالای رمزارزها نیست؛ بلکه ویژگیهای منحصربهفرد این بازار به شرح زیر، آن را به گزینهای جذابتر برای سرمایهگذاران بهویژه معاملهگران الگوریتمی تبدیل کرده است:
۱-دسترسی رایگان و سریع به API : امروزه در صرافیهای رمزارز داخلی، این خدمات بهصورت رایگان در اختیار کاربران قرار میگیرد و برای اعطای آنها نیز به دریافت هیچ مجوزی نیاز نیست. این در حالی است که در بورسهای اوراق بهادار ایران علاوه بر نیاز به دریافت مجوز برای انجام معاملات الگوریتمی، کاربران باید هزینههای سنگینی بابت این خدمت به کارگزاریها پرداخت کنند. همچنین مستندات جامع و کاربردی برای استفاده از رابطها با زبانهای برنامهنویسی مختلف در صرافیهای رمزارز ایرانی در دسترس عموم قرار دارد که مجدداً در بازار سرمایه بهسختی میتوان به چنین مستندات وسیعی دسترسی پیدا کرد.
۲-معاملات ۲۴ ساعته: نوسان بالای رمزارزها، آنها را به گزینهای جذاب برای الگوریتمهای نوسانگیر تبدیل کرده است. این در حالی است که در بازار سرمایه علاوه بر زمان معاملاتی کوتاه (تنها سه ساعت و نیم)، وجود محدودیتهایی همچون دامنه نوسان و حجم مبنا، نوسانگیری را برای الگوریتمها دشوار ساخته است.
۳-فرصتهای آربیتراژی: تعدد صرافیها و تفاوت قیمت رمزارزها در آنها، امکان آربیتراژ را فراهم ساخته است. درحالیکه در بورسهای ایران، قیمت اوراق در تمام کارگزاریها یکسان است و امکان آربیتراژ وجود ندارد.
۴-دادههای تاریخی تمیز: رمزارزها فاقد اقدامات شرکتی (مانند افزایش سرمایه و تقسیم سود) هستند، بنابراین دسترسی به دادههای تاریخی تمیز در آنها سادهتر است. علاوه بر این، قیمت تاریخی رمزارزها در صرافیهای متعدد بهصورت رایگان در دسترس عموم قرار دارد و بهسادگی میتوان کیفیت دادهها را مقایسه کرد و سپس عملکرد استراتژی معاملاتی را بر روی دادههای یک صرافی سنجید. این در حالی است که در بازار سهام ایران دسترسی به اطلاعات تاریخی شرکتها که تعدیل شده نیز باشند (همچون قیمت، حجم و ارزش معاملات تعدیلشده) با دشواریهای خاص خود همراه است.
۵-تسویه آنی: مدتزمان تسویه و پایاپای در بورسهای ایران دو روز است اما این عدد در بازار رمزارزها تقریباً آنی است.
۶-تنوع رمزارزها: تنوع رمزارزها بسیار زیاد است و این موضوع فرصتهای کسب سود بیشتری برای الگوریتمها فراهم میکند.
آغاز توکنسازی در ایران همزمان با روند جهانی
توکنسازی بهعنوان کاربردی دیگر از فناوری بلاکچین به بازار مالی ایران وارد شده است. تاکنون دو شرکت ایرانی با بهرهگیری از فناوری بلاکچین، امکان انجام معاملات توکنهای اوراق بهادار را فراهم کردهاند. این شرکتها پلتفرمی ارائه کردند که معاملات ۲۴ ساعته، تسویه آنی و دسترسی رایگان به API را برای معاملهگران الگوریتمی ارائه میدهد. این پلتفرم تحت نظارت سازمان بورس و اوراق بهادار فعالیت میکند و با دریافت مجوزهای قانونی، اطمینان خاطر را برای سرمایهگذاران فراهم کرده اند. شرکتهای دارای این پلتفرم با ترکیب مزایای بلاکچین و نظارت قانونی، به گزینهای جذاب برای سرمایهگذاران حرفهای تبدیل شدهاند. پلتفرمهای مذکور، به کاربران این امکان را میدهند تا استراتژیهای الگوریتمی خود را در محیطی امن و قانونمند پیادهسازی کنند.اگرچه، به دلیل نوپا بودن، چالشهایی مانند «دسترسی محدود به دادههای تاریخی برای پسآزمایی» و «نقدشوندگی ناکافی برای سرمایهگذاران بزرگ» ممکن است وجود داشته باشد. با وجود این، چنین شرکتهایی با ارائه API رایگان و مستندات جامع، موانع ورود به معاملات الگوریتمی را کاهش داده و راه را برای نوآوری هموارتر کردهاند. انتظار میرود با افزایش استقبال از این فناوری، چنین شرکتهایی تبدیل به پیشگامان بازار توکنسازی در ایران و منطقه شوند.
مزایای بورسهای ایران در برابر بازار رمزارزها
با وجود جذابیتهای فراوان بازار رمزارزها برای معاملهگران الگوریتمی، بورسهای اوراق بهادار ایران همچنان دارای نقاط قوت قابلتوجهی هستند که آنها را به گزینهای امن و مطمئن برای سرمایهگذاری تبدیل کرده است. این مزایا بهویژه برای سرمایهگذاران محافظهکار یا کسانی که به دنبال محیطی قانونمند و پایدار هستند، حائز اهمیت است:
-فعالیت در فضایی قانونمند: بورسهای ایران تحت نظارت سازمان بورس و اوراق بهادار فعالیت میکنند و دارای مجوزهای قانونی هستند. این نظارت، اطمینان خاطر بیشتری برای سرمایهگذاران فراهم میکند و ریسکهای مرتبط با فعالیتهای غیرقانونی یا کلاهبرداری را کاهش میدهد.
-امنیت بالای داراییها و معاملات: بهکارگیری سازوکارهای امن و داخلی در بورسهای ایران، امنیت داراییها و معاملات را بهطور قابلتوجهی افزایش داده است. این در حالی است که در بازار رمزارزها، ریسکهای امنیتی مانند هک صرافیها یا از دست دادن کلید خصوصی کیف پول وجود دارد.
-سادگی و دسترسی آسانتر: بورسهای ایران با زیرساختهای مشخص و فرآیندهای استاندارد، پیچیدگیهای کمتری نسبت به بازار رمزارزها دارد. در رمزارزها، نیاز به مدیریت کیف پولهای دیجیتال، کلیدهای خصوصی و درک فناوری بلاکچین میتواند برای برخی سرمایهگذاران چالشبرانگیز باشد.
با وجود این مزایا، معاملهگران الگوریتمی که به دنبال سرعت، انعطافپذیری و فرصتهای متنوع هستند، اغلب بازار رمزارزها و توکنهای اوراق بهادار را ترجیح میدهند. این انتخاب به معنای برتری مطلق یک بازار بر دیگری نیست، بلکه نشاندهنده تفاوت در نیازها و اولویتهای معاملهگران حرفهای است.
در مجموع، بازار رمزارزها و توکنهای اوراق بهادار به دلیل انعطافپذیری، دسترسی آسان به API و فرصتهای معاملاتی ۲۴ ساعته، برای معاملهگران الگوریتمی جذابتر از بازارهای مالی سنتی هستند. بااینحال، بورسها پتانسیل بالایی برای همگامسازی با این فناوریهای نوین دارند. آنها میتوانند با افزایش ساعات معاملاتی، تسویه سریعتر و ارائه API های کاربرپسند و بهکارگیری فناوری بلاکچین، مزایای این فناوری را در اختیار معاملهگران قرار دهند و بورس را به بستری جذابتر برای معاملهگران حرفهای تبدیل کنند. درعینحال که با نظارت قانونی، امنیت بالا و سازوکارهای محافظتی، نظم و اعتماد را در بازار تضمین کنند. این توسعه دوجانبه (نوآوری فناورانه و نظارت مسئولانه)، کلید حفظ جایگاه رقابتی بورسها در آینده مالی است.
پلتفرمهای نوظهور در بازار سرمایه ایران نشان دادهاند که ایران نیز میتواند در این مسیر پیشرو باشد. با تلفیق فناوری بلاکچین و نظارت سازمان بورس و اوراق بهادار، راه برای معاملات الگوریتمی امن و کارآمد هموار شده و نویدبخش تحولی بزرگ در بازارهای مالی ایران است. آینده معاملات الگوریتمی درگرو همکاری بین نوآوران، معاملهگران و نهادهای نظارتی است تا فرصتهای جدید با کمترین ریسک به دست آیند.
