بررسی اقدامات بورسها در شرایط بحرانی، رهنمودهای بینالمللی و تجارب جهانی/ (قسمت دوم)
دکتر حمید اسکندری
کارشناس مسئول مدیریت تحقیق و توسعه بورس تهران
آرمین صادقیعدل
کارشناس مدیریت تحقیق و توسعه بورس تهران
در شماره ۲۴۳ ماهنامه «بورس»، قسمت اول از مقاله «بررسی اقدامات بورسها در شرایط بحرانی، رهنمودهای بینالمللی و تجارب جهانی» که توسط مدیریت تحقیق و توسعه بورس تهران تهیه شده است منتشر شد. در شماره قبل، به دیدگاهها و توصیههای نهادهای بینالمللی در زمینهی مدیریت بحرانهای بازارهای مالی پرداخته شد؛ نهادهایی که تلاش دارند با تدوین استانداردها و رویههای واحد، از تشدید اثرات منفی بحرانها بر بازارهای جهانی جلوگیری کنند. اکنون، زمان آن رسیده است که ببینیم بازارها در شرایط بحرانی چگونه عمل کردهاند.
بخش دوم این گزارش بهصورت موردی به بررسی چند نمونه از واکنشهای واقعی بورسها در مواجهه با بحرانها میپردازد: از اقدامات فوری بورس مسکو در آغاز جنگ روسیه و اوکراین و اقدامات پیشگیرانه سایر بورسها تا بازنگری مدیریت ریسک، افزایش هماهنگی بین نهادها و… در بورسهای آمریکادر پی حملات تروریستی.
گفتنی است که در شماره آینده، بخش پایانی این مجموعه به ادامه مطالعات موردی و جمعبندی نهایی اختصاص خواهد داشت.
۲- بررسی اقدامات و تمهیدات بورسها در شرایط اضطراری
پس از بررسی توصیههای نهادهای بینالمللی در مورد چگونگی مواجهه با بحران، به بررسی نمونههایی از چگونگی مدیریت شرایط نامتعارف توسط بورسها میپردازیم. در نمونههای پیشرو، مثالهایی از جنگ، بحرانهای اجتماعی و پاندمی به شما عرضه شده است.
۱-۲- جنگ روسیه و اوکراین (فوریه ۲۰۲۲)
۱-۱-۲- روند بورس مسکو پیش از آغاز جنگ روسیه و اوکراین
الف. بورس مسکو از ابتدای سال ۲۰۲۱ تا اوج خود در ۲۰ اکتبر ۲۰۲۱
شاخص بورس مسکو (MOEX) سال ۲۰۲۱ را با روندی صعودی آغاز کرد و از ۳,۳۵۹ واحد در ابتدای سال به اوج تاریخی ۴,۲۸۸ واحد در ۲۱ اکتبر رسید که نشاندهنده رشد ۲۷ درصدی در این بازه زمانی بوده است. این صعود عمدتاً به دلیل افزایش قیمت جهانی نفت بود که قیمت آن از حدود ۵۰ دلار در هر بشکه در اوایل سال ۲۰۲۱ میلادی به بیش از ۸۵ دلار تا اکتبر این سال رسید. این افزایش قیمت، درآمدهای صادراتی روسیه را تقویت کرده بود. همچنین، قیمت کالاهای اساسی مانند فلزات و گاز طبیعی نیز افزایش یافته بود که این امر سودآوری شرکتهای بزرگ انرژی و معدنی مانند گازپروم و رزنفت را افزایش داده بود. نرخ بهره پایین جهانی نیز نقش داشت؛ سیاستهای پولی محرک در کشورهای توسعهیافته، جریان سرمایه به بازارهای نوظهور مانند روسیه را تسهیل کرده بود. سود بالای پیشبینی شده به ازای هر سهم برای شرکتهای بورس مسکو (حدود ۷.۹ درصد پیشبینیشده برای سال ۲۰۲۱)، سرمایهگذاران خرد داخلی را جذب کرده و تعداد سرمایهگذاران دارای کد معاملاتی به میلیونها نفر افزایش یافته بود. بهبود سریع اقتصاد جهانی پس از رکود کرونا، تقاضا برای صادرات روسیه را بالا برده بود. این عوامل با عملکرد مالی مناسب شرکتهای بورسی ترکیب شد. شاخص بدون اصلاح عمدهای به اوج خود رسید؛ البته نوساناتی جزئی مانند افت کوتاه در آوریل به دلیل تحریمها وجود داشت، اما روند کلی پایدار و صعودی باقی ماند.
ب. بورس مسکو از اوج تا ۲۴ ژانویه ۲۰۲۲
در ماههای پایانی سال ۲۰۲۱ و شروع سال جدید میلادی، اخبار و تحلیلهای بینالمللی به شدت حول امکان وقوع یک درگیری نظامی عمده میان روسیه و اوکراین در جریان بود. پسازآنکه شاخص MOEX بورس مسکو در ۲۰ اکتبر ۲۰۲۱ به اوج خود رسید تا تاریخ ۲۴ ژانویه ۲۰۲۲ (قبل از شروع جنگ با اوکراین) این شاخص با افت حدود ۲۵ درصدی به عدد ۳,۲۳۵ واحد کاهش یافت. علاوه بر این، شاخص RTS که شامل شرکتهای بزرگ بورس روسیه است، افت ۳۶ درصدی را تجربه کرد. در همین بازه زمان
ی قیمت شرکتهای بزرگ این بورس افت درخور ملاحظهای را متحمل شدند. (بهعنوانمثال سهام سه شرکت بزرگ بورس مسکو اسبربانک ۵۷ درصد، گازپروم ۴۶ درصد و لوکاویل ۴۲ درصد افت کردند. شرکتهای بزرگ نفت و گاز مانند گازپروم و لوک اویل و بانکهای بزرگ مثل اسبر بانک در مرکز اقتصاد روسیه قرار دارند و هدف اصلی تحریمهای بینالمللی علیه روسیه بودند.) این افت عمدتاً ناشی از افزایش تنشهای ژئوپلیتیکی مرتبط با اوکراین بود که از اواخر ۲۰۲۱ شروع شده بود. این تنشها نگرانیهایی برای سرمایهگذاران ایجاد کرده بود. تجمع نیروهای روسی در مرز اوکراین از نوامبر ۲۰۲۱ احتمال درگیری را بالا برده بود. افزایش احتمال تحریمهای اقتصادی (این تحریمها شامل قطع ارتباطات مالی مانند سوئیفت۱، محدودیت در دسترسی شرکتهای روسی به بازارهای جهانی و توقف سرمایهگذاری شرکتهای غربی میشد) نیز نگرانیهایی به وجود آورده بود. این تحریمها با محدودیتهای آمریکا و اروپا بر برخی افراد و بانکهای روسی شروع شده بود. بانک مرکزی روسیه نرخ بهره را برای مهار تورم افزایش داده بود. خروج سرمایهگذاران خارجی به دلیل ریسک ژئوپلیتیکی نیز تشدید شده بود و مجموعه این محدودیتها، اعتماد سرمایهگذاران را کاهش داده و فشار فروش سهام را افزایش داده بود. درنتیجه این عوامل، خروج سرمایه از بازار رخ داده و منجر به کاهش شاخص شده بود.
ج. بورس مسکو از ۲۴ ژانویه تا ۱۰ فوریه ۲۰۲۲
پس از آنکه شاخص MOEX تا ۲۴ ژانویه با روند نزولی همراه بود و به ۳,۲۳۵ واحد در این تاریخ رسید، دوباره روند صعودی به خود گرفت و تا ۱۰ فوریه ۲۰۲۲ با ۱۳ درصد رشد به ۳,۶۵۶ واحد رسید. رشد ۱۳ درصدی شاخص بورس مسکو از ۲۴ ژانویه تا ۱۰ فوریه ۲۰۲۵ عمدتاً به دلیل تحولات ژئوپلیتیکی مثبت و عوامل اقتصادی بود که اعتماد سرمایهگذاران را حداقل بهصورت موقت تقویت کرد. اصلیترین عامل، گفتوگوی تلفنی ۹۰ دقیقهای بین آقای ولادیمیر پوتین و آقای دونالد ترامپ در ۱۲ فوریه بود که امید به کاهش تنشهای ژئوپلیتیکی و احتمال مذاکرات برای پایان جنگ روسیه و اوکراین را افزایش داد. این خبر باعث رشد ۶٫۶ درصدی شاخصهای MOEX و RTS در روز ۱۳ فوریه شد که اثر آن از اواخر ژانویه با گمانهزنیهای اولیه آغاز شده بود. سهام شرکتهای بزرگ مانند نواتک (۹.۶ درصد)، گازپروم (۸.۴ درصد) و روسنفت (۷.۶ درصد) رشد چشمگیری داشت. همچنین، بهبود قیمت جهانی نفت و گاز که صادرات اصلی روسیه هستند، به سودآوری شرکتهای انرژی کمک کرد. ارزش روبل نیز ۳.۷ درصد در برابر دلار تقویت شد و جریان سرمایه به بازار سهام را تقویت کرد. کاهش نگرانی از تحریمهای جدید غرب، بهویژه پس از تهدیدهای قبلی آمریکا نیز نقش داشت. ترکیب این عوامل با یکدیگر باعث ورود نقدینگی و فشار خرید شدند و شاخص را به سطح ۳,۲۳۵ واحد در ۱۰ فوریه رساندند.
د. بورس مسکو دو روز پیش از آغاز جنگ در ۲۲ فوریه ۲۰۲۲
دو روز پیش از آغاز جنگ، شواهدی که خبر از یورش قریبالوقوع نیروهای روسی به اوکراین میدادند، شاخص MOEX بورس مسکو را با کاهش ۱۰.۵ درصدی همراه کردند. تجمع نیروهای نظامی روسیه در مرز اوکراین که از نوامبر ۲۰۲۱ شدت گرفته و نگرانی از درگیری قریبالوقوع افزایش یافته بود. با نزدیک شدن به زمان درگیری، اخبار و تحلیلهای بینالمللی درباره امکان تحریمهای شدید و پیامدهای اقتصادی جنگ، فشار روانی زیادی بر بازار وارد کرد. همچنین فضای بیثبات و نگرانی از آینده موجب کاهش ارزش روبل در برابر ارزهای معتبر جهانی شد. افت ۷٫۵ درصدی ارزش پول ملی روسیه (روبل در مقابل دلار) در فوریه ۲۰۲۲ و تا قبل از آغاز رسمی جنگ، انگیزه بیشتری به سرمایهگذاران خارجی و حتی داخلی داد تا داراییهای خود را به ارزهای پایدارتر تبدیل کنند و از بازار روسیه خارج شوند. بدین ترتیب تشدید نگرانیهای ژئوپولیتیکی و ترس از افت بیشتر قیمت سهام، منجر به فروش سهام و خروج سرمایهگذاران داخلی و خارجی شده بود. درمجموع با توجه به نگرانیها درباره تأثیر جنگ بر بانکها و شرکتهای انرژی، نااطمینانی نسبت به ثبات اقتصاد روسیه افزایش یافته بود.
با توجه به ترکیب نگرانیهای ژئوپولیتیک، تهدید تحریمهای سنگین، تضعیف روبل و کاهش اعتماد به آینده اقتصاد این کشور، افت بورس روسیه پیش از شروع جنگ با اوکراین قابل پیشبینی بود. این سقوط زودهنگام سهام که پیش از آغاز جنگ شروع شده بود، واکنشی منطقی به بیاعتمادی سرمایهگذاران و پیشبینیهای منفی درباره اقتصاد و سیاست روسیه بود. درنتیجه، بورس مسکو حتی پیش از تهاجم و اعمال تحریمها، ضربات شدیدی را متحمل شد. بسیاری از سرمایهگذاران خارجی با فروش سهام خود، از بورس مسکو خارج شدند. این تجربه نشان داد که بازارهای مالی تا چه حد میتوانند نسبت به ریسکهای ژئوپلیتیکی و چشمانداز منفی اقتصاد کلان واکنش سریع و شدید نشان دهند. روسیه این شرایط را بهوضوح پیش از جنگ با اوکراین تجربه کرد.
۲-۱-۲- روند بورس مسکو پس از آغاز جنگ روسیه و اوکراین
در ساعت ۰۵:۰۰ بامداد ۲۴ فوریه ۲۰۲۲، ولادیمیر پوتین با اعلام آغاز «عملیات نظامی ویژه» رسماً تهاجم را از چند جبهه به خاک اوکراین آغاز کرد. دقایقی پس از شروع عملیات، شهرهای بزرگ اوکراین شامل کیف، خارکف، اودسا و مناطق دونباس هدف حملات سنگین موشکی و نیروهای زمینی از سمت بلاروس، روسیه و کریمه قرار گرفتند. تهاجم روسیه به اوکراین تأثیری عمیق و ناگهانی بر بازار بورس مسکو داشت که در چند مرحله همراه با تعطیلیها و محدودیتهای گسترده نمود یافت.
الف. روز آغاز جنگ (۲۴ فوریه ۲۰۲۲) – سقوط تاریخی و توقف معاملات
در روز ۲۴ فوریه ۲۰۲۲، بورس مسکو طبق روال عادی از ساعت ۰۹:۳۰ به وقت محلی آغاز به کار کرد. کاهش سریع شاخص MOEX و افت بیش از ۱۵ درصدی، باعث توقف خودکار بازار در ساعت ۰۹:۴۰ به مدت یک ساعت شد. پس از بازگشایی معاملات در ساعت ۱۰:۴۰، روند نزولی ادامه پیدا کرد و متوقف کننده خودکار این بورس، یک بار دیگر فعال شد. علت این امر ریزش ۱۰ درصدی پس از باز شدن دوباره بازار و بعد از ریزش اولیه ۱۵ درصدی و درواقع کاهش ۲۵ درصدی شاخص نسبت به آغاز معاملات آن روز بود و باعث بسته شدن بازار از میانه همان روز تا فردا شد. در این روز یعنی نخستین روز پس از شروع جنگ، شاخص MOEX بورس مسکو بیش از ۳۳ درصد افت کرد۲ و به ۲,۰۵۸ واحد رسید که بزرگترین افت روزانه در تاریخ بورس مسکو محسوب میشود۳٫ این موضوع نشاندهنده شوک روانی و اقتصادی بسیار شدید بازار نسبت به رخدادهای نظامی و تحریمهای اولیه بود و این سقوط سنگین با افت بیش از ۴ درصدی ارزش روبل مقابل دلار همراه بود.
ب. روز پس از آغاز جنگ (۲۵ فوریه ۲۰۲۲) – رشد موقتی شاخص
روز بعد یعنی ۲۵ فوریه، شاخص MOEX برخلاف روند روز قبل، رشدی ۲۰ درصدی را تجربه کرد. افزایش شاخص MOEX در این روز ناشی از حمایت بانک مرکزی این کشور از بازار مالی و مقابله با تأثیر تحریمها و فشارهای ناشی از شروع جنگ با اوکراین بود و این اقدامات منجر به بازگشت بخشی از افتهای قبلی شاخص MOEX بورس مسکو شد. ازجمله اقدامات مهم بانک مرکزی، افزایش نرخ بهره به ۲۰ درصد برای حفظ ثبات روبل و جلوگیری از سقوط بیشتر آن بود. این افزایش نرخ بهره باعث شد که سرمایهگذاران تا حدی به بازار اعتماد بیشتری پیدا کنند و از خروج بیشتر سرمایه جلوگیری شود. همچنین بانک مرکزی حمایت خود را از بانکهای تحت تحریم بیشتر کرد تا نقدینگی بازار حفظ شود و فشار فروش کاهش یابد. این اقدامات بهبود کوتاهمدت یکروزه در بازار سهام و ارزش روبل ایجاد کرد و نتوانست فضای کلی بیثبات و پرتنش بازار را در روزهای بعد بهبود دهد.
– اقدامات حمایتی بانک مرکزی روسیه
✔ تزریق نقدینگی از طریق وامهای اضطراری و بازخرید اوراق قرضه برای حمایت از بانکهای تحت تحریم
بانک مرکزی اقدامات متعددی برای حمایت از بانکهای تحت تحریم (مانند Sberbank، VTB و Gazprombank) انجام داد، ازجمله تزریق نقدینگی از طریق وامهای اضطراری و بازخرید اوراق قرضه. این اقدامات برای حفظ نقدینگی در سیستم مالی و کاهش فشار فروش در بورس بود.
✔ الزام صندوقهای دولتی به خرید سهام
بر اساس گزارشهای منابع معتبر مانند بلومبرگ، اینفرفکس و تس، دولت روسیه در ۲۵ فوریه ۲۰۲۲ صندوقهای دولتی و شرکتهای تحت کنترل دولت بهویژه صندوق ثروت ملی۴ و نهادهای وابسته به آن را ملزم کرد تا سهام شرکتهای بزرگ (مانند گازپروم، لوکاویل و رزنفت) را خریداری کنند. این اقدام بخشی از استراتژی دولت برای حمایت از بازار سهام و جلوگیری از سقوط بیشتر بود. این خریدها بهطور مستقیم باعث افزایش تقاضا و رشد ۲۰ درصدی شاخص MOEX در ۲۵ فوریه شد. گزارشها نشان میدهند که این خریدها در حجم قابلتوجهی انجام شد، اما مبلغ دقیق آن اعلام نشده است.
ج. تعطیلی بورس مسکو (۲۸ فوریه تا ۲۴ مارس ۲۰۲۲)
رشد ۲۰ درصدی ۲۵ فوریه، موقتی بود و پس از پایان تعطیلات آخر هفته و روز کاری بعد یعنی ۲۸ فوریه، بورس مسکو با فشار شدید فروش و خروج سرمایه مواجه شد و شاخص اصلی این بورس در میانه ساعات معاملات حدود ۱۲ درصد کاهش یافت. در همان روز، بازار در میانه روز متوقف شد و این تعطیلی تا ۲۴ مارس ۲۰۲۲ ادامه یافت. این تعطیلی تقریباً یکماهه، طولانیترین تعطیلی بورس مسکو از سال ۱۹۹۸ به شمار میرفت و نشاندهنده شدت بحران ناشی از جنگ و تحریمهای گسترده بود. این تعطیلی بهمنظور جلوگیری از سقوط بیشتر قیمتها و بهعنوان تلاشی برای مهار شوک مالی و روانی بازار اعمال شد. همزمان با این وقفه، تحریمهای بیسابقهای از سوی کشورهای غربی علیه بخشهای مالی و اقتصادی روسیه وضع شد که بر بورس و اقتصاد این کشور فشار مضاعف وارد کرد.
۲ روز پیش از آغاز جنگ روسیه و اوکراین تا بازگشایی دوباره بورس مسکو با رنگ قرمز به تصویر کشیده شده است.
د. بازگشایی محدود بورس مسکو در ۲۴ مارس ۲۰۲۲
پس از یک ماه تعطیلی، بورس مسکو در ۲۴ مارس با شرایط و محدودیتهای شدید ازجمله این موارد بازگشایی شد.
– فقط ۳۳ نماد از ۵۰ نماد شاخص MOEX بازگشایی شدند.
– از تسویه سهام فروختهشده و پرداخت سود سهام و کوپن اوراق قرضه به سرمایهگذاران جلوگیری شد۵٫
– فروش استقراضی متوقف شد.
– سرمایهگذاران خارجی از فروش سهام خود منع شدند.
– ساعات معامله که پیشازاین از ۰۹:۵۰ تا ۱۸:۵۰ بود، به ۰۹:۵۰ تا ۱۴:۰۰ محدود شد.
– ۱۰ میلیارد دلار ریپوی اوراق قرضه دولتی و سوآپ ارزی برای حمایت از سیستم بانکی از طریق سامانه بورس مسکو بازخرید شد.
هـ . بازگشایی بیشتر و اصلاح محدودیتها در ۲۸ مارس ۲۰۲۲
از ۲۸ مارس، بورس مسکو به معاملات نیمروزه همه سهام و اوراق بهادار بازگشت، هرچند محدودیتها برای سرمایهگذاران خارجی و ممنوعیت فروش استقراضی همچنان اعمال میشد.
و. بازگشایی کامل در ۱ آوریل ۲۰۲۲
سرانجام در ۱ آوریل ۲۰۲۲، بورس به حالت عادی و بازگشایی کامل شد؛
– ممنوعیت فروش استقراضی برداشته شد.
– محدودیتهای فروش سرمایهگذاران خارجی لغو شد.
– ساعت معاملات به حالت پیش از جنگ بازگشت.
– تمامی نمادهای بازار به چرخه معاملات بازگشتند.
این روند بحرانی بورس مسکو در آستانه و پس از آغاز جنگ، نشاندهنده تأثیر فوری و شدید جنگ و تحریمها بر اعتماد سرمایهگذاران، ساختار معاملات و ثبات بازار اوراق بهادار روسیه است. تعطیلی حدوداً یکماهه و محدودیتهای متوالی، برنامه دولت برای حمایت از بازار را نشان داد، اما فضای عمومی عدم اطمینان و فشارهای اقتصادی همچنان سنگین باقی ماندند. این تحولات باعث شدند بورس روسیه نهتنها دچار نوسانات شدید شود بلکه تا زمان نگارش این گزارش نیز نتواند به سطوح پیش از بحران بازگردد.
۳-۱-۲- اقدامات پیشگیرانه سایر بورسها برای آمادگی نسبت به تشدید درگیری روسیه و اوکراین
برخی دیگر از بورسها نیز که خود را در معرض تأثیرات جنگ روسیه و اوکراین میدیدند، برای آمادگی در برابر اثرات بحران یادشده اقداماتی را در دستور کار خود قرار دادند. در این مورد میتوان به اقدامات زیر اشاره کرد:
الف. تلاش برای راهاندازی سامانه معاملات بر بستر بلاکچین توسط بورس لندن
بورس لندن پیش از آغاز جنگ روسیه و اوکراین، درزمینه بهرهمندی از فناوریهای مبتنی بر بلاکچین فعالیت داشت. جنگ روسیه و اوکراین به دلیل افزایش احتمال آسیب سامانههای معاملاتی و پسامعاملاتی متمرکز بورس لندن جدیت این بورس در راهاندازی سامانههای غیرمتمرکز مبتنی بر بلاکچین را افزایش داد. جنگ موجب شد بورس لندن روند پیادهسازی بلاکچین را تسریع دهد و با افزایش شفافیت، امنیت و کارایی معاملات به سمت تبدیل شدن به یک مرکز پیشرو در فناوری معاملاتی و داراییهای دیجیتال حرکت کند. این اقدامات شامل همکاری با شرکتهای فناوری و توسعه بازارهای دیجیتال بر بستر بلاکچین بود. پروژه راهاندازی سامانه معاملات مبتنی بر بلاکچین در بورس لندن بهطور رسمی در سال ۲۰۲۳ آغاز و سرانجام در سپتامبر ۲۰۲۵ عملیاتی شد. پلتفرم زیرساخت بازارهای دیجیتال۶ که بر پایه فناوری بلاکچین و یک پلتفرم رایانش ابری که توسط مایکروسافت۷ ارائه شده است (مجموعهای از خدمات ابری مانند ذخیرهسازی داده، پردازش، هوش مصنوعی، یادگیری ماشین و زیرساخت برای توسعه و اجرای برنامهها را فراهم میکند) ساخته شد و پس از راهاندازی در ۱۵ سپتامبر ۲۰۲۵، اولین معامله واقعی fundraising8 (برای صندوق خصوصی MembersCap به نام MCM Fund I ) را تسهیل کرد.
ب. توسعه سیستمهای هشدار سریع۹ برای مدیریت بهتر بازار توسط بورسهای آمریکا
بورسهای آمریکا پس از آغاز جنگ روسیه و اوکراین، سیستمهای هشدار سریع خود را توسعه دادند تا بتوانند بهتر و سریعتر نسبت به نوسانات و ریسکهای بازار واکنش نشان دهند. این سامانهها با تحلیل دادههای بازار و شاخصهای مختلف، قبل از وقوع بحرانهای مالی و سقوطهای ناگهانی، هشدارهای زودهنگام صادر میکنند و به مدیران بازار و سرمایهگذاران این امکان را میدهند تا بهموقع تصمیمات لازم را بگیرند. توسعه این سیستمها به دلیل افزایش بیثباتیهای ژئوپولیتیکی و اقتصادی پس از این جنگ، اهمیت بیشتری پیدا کرد و به بورسها کمک کرد تا شرایط نامطمئن بازار را بهتر مدیریت کنند و از سقوطهای ناگهانی جلوگیری کنند. دادههای عملکرد این سیستمها در دوره ۲۰۲۲ تا ۲۰۲۳ نشان میدهد که آنها قادر به تشخیص بهموقع و دقیق ریسکهای پیش رو با نرخ موفقیت بالا و هشدارهای کاذب نسبتاً پایین بودهاند که به بهبود پایداری و ثبات بازارهای مالی کمک کرده است.
ج. توجه به صنایع نظامی و استراتژیک توسط بورسهای آمریکا
در پی افزایش تهدیدات ژئوپلیتیک و هزینههای دفاعی (مانند جنگ روسیه و اوکراین)، مسیرهای متنوعی برای جذب و حمایت از صنایع نظامی و استراتژیک اتخاذ شده است که در ادامه به نمونههایی از این اقدامات اشاره شده است:
– معافیت یا تخفیف مالیاتی: معافیت یا تخفیف مالیاتی یکی از ابزارهای مهم حمایت دولتی از صنایع نظامی و استراتژیک است که به شرکتهای فعال در این حوزهها کمک میکند تا هزینههای مالیاتی خود را کاهش دهند و درنتیجه حاشیه سودشان حفظ شده و سرمایهگذاری در این بخش تشویق شود. برای مثال، در آمریکا شرکتهای فعال در قراردادهای نظامی اغلب از معافیت مالیات فروش برای تجهیزات دفاعی بهرهمند میشوند. این معافیتها باعث میشود تا هزینه نهایی تولید و فروش تجهیزات نظامی کاهش یابد و شرکتها بتوانند با سودآوری بهتری در بازار رقابت کنند.
طراحی شاخص برای صنایع نظامی: ایجاد شاخصهای اختصاصی برای شرکتهای فعال در حوزه نظامی بهمنظور رصد شفاف عملکرد شرکتهای فعال در این بخش موردتوجه برخی بورسها قرار گرفته و سبب جذب بیشتر سرمایهگذاران حقیقی و حقوقی به سمت این صنایع شده است. بهعنوانمثال، شاخص
Spade Defense یکی از شاخصهای شناختهشده در بورس نیویورک است که شرکتهای برجسته صنایع دفاعی را گرد هم آورده است تا عملکرد آنها بهصورت متمرکز بررسی و تحلیل شود. همچنین شاخصهای دفاعی در بازارهای اروپایی مانند شاخصهای STOXX Europe Defense، به سرمایهگذاران امکان میدهند که عملکرد بخش دفاعی را بهصورت تخصصی پیگیری کنند و بدون نیاز به بررسی تکتک سهمها، سبد سرمایهگذاری خود را بهینه کنند. این شاخصها باعث افزایش شفافیت، جذب سرمایه و توسعه بازار صنایع نظامی میشوند و از طرفی امکان ایجاد صندوقهای سرمایهگذاری اختصاصی در این بخشها را نیز فراهم میکنند؛ بنابراین، ایجاد این شاخصها یکی از ابزارهای کلیدی در توسعه بازار سرمایه برای صنایع دفاعی و استراتژیک است.
– ایجاد صندوقهای قابل معامله روی شرکتهای فعال در صنعت نظامی: ایجاد صندوقهای سرمایهگذاری قابل معامله روی سبد سهام صنایع نظامی باعث افزایش نقدشوندگی و جذب آسانتر سرمایه جمعی به این بخش شده است. صندوقهای قابل معامله دفاعی نوعی صندوق سرمایهگذاری هستند که پرتفویی از سهام شرکتهای فعال در صنایع نظامی و دفاعی را در خود دارند و واحدهای این صندوقها مانند سهام، در بورس قابل خرید و فروش هستند. این صندوقها به سرمایهگذاران امکان میدهند بهراحتی و با نقدشوندگی بالا در سبدی متنوع از شرکتهای دفاعی سرمایهگذاری کنند، بدون اینکه نیاز باشد تکتک سهام این شرکتها را خریداری کنند. دو صندوقInvesco Aerospace & Defense با نماد PPA و Global X Defense Tech ETF با نماد SHLD در بورس نیویورک دارای سبدی از شرکتهای بزرگ دفاعی مثل بوئینگ، لاکهید مارتین و نورتروپ گرامان هستند و بازدهیهای قابلتوجهی در سالهای اخیر داشتهاند؛ مثلاً PPA در ۲۰۲۴ حدود ۲۶ درصد و صندوق SHLD در سال ۲۰۲۵ بازدهی بیش از ۵۰ درصد داشته است.
۲-۲- حمله تروریستی در آمریکا (۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱)
حملات تروریستی ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱، یکی از فجایع بزرگ و تأثیرگذار تاریخ معاصر جهان بود که پیامدهای عمیق و بلندمدتی بر عرصههای سیاسی، اجتماعی و اقتصادی آمریکا و جهان بر جای گذاشت. این حملات به شکلی مستقیم و بیسابقه، بازارهای مالی آمریکا بهویژه دو بورس نیویورک و نزدک را تحت تأثیر خود قرار داد. در ساعت ۰۸:۴۶ به وقت منطقه شرق آمریکا صبح روز ۱۱ سپتامبر، اولین هواپیما، پرواز شماره ۱۱ شرکت امریکن ایرلاینز، با سرعت بالا به برج شمالی مرکز تجارت جهانی برخورد کرد؛ جایی که از مهمترین نمادهای اقتصادی و مالی جهان به شمار میرفت. تنها ۱۷ دقیقه بعد و در ساعت ۰۹:۰۳ صبح، دومین هواپیما، پرواز شماره ۱۷۵ یونایتد ایرلاینز، به برج جنوبی برخورد کرد و سراسر نیویورک و آمریکا را در شوکی عمیق فرو برد. این حملات فضای شهر نیویورک بهویژه منطقه مالی منهتن را بهشدت متأثر کرد و اگرچه به ساختمان اصلی بورس نیویورک آسیبی فیزیکی وارد نکرد، اما شدت حادثه و نزدیکی آن به قلب مالی این کشور (فاصله حدود ۶۵۰ متری تا ساختمان بورس نیویورک) باعث اختلالات جدی در روند بازارهای مالی شد. طبق برنامه معمول بورس نیویورک قرار بود رأس ساعت ۰۹:۳۰ صبح بازگشایی شود، اما وقوع حملات و ایجاد جو هرجومرج، موجب توقف نشست پیشگشایش شد و عملاً شروع معاملات متوقف و تمامی فعالیتهای معاملاتی در بزرگترین بازارهای سهام آمریکا ازجمله بورس نیویورک، نزدک و سایر بازارهای مهم تا اطلاع ثانوی به حالت تعلیق درآمد. این تعطیلی که بههیچعنوان پیشبینی نشده بود و به دلیل شدت بحران و نگرانیهای امنیتی، لجستیکی و روانی پیش از پایان مرحله پیشگشایش و ورود بازار به مرحله گشایش آغاز شد و تا روز دوشنبه ۱۷ سپتامبر به مدت ۴ روز کاری و ۶ روز تقویمی ادامه داشت. این مدت بهعنوان یکی از طولانیترین وقفههای زمانی در تاریخ آمریکا ثبت شد و نشاندهنده میزان تأثیر عمیق این شوک بر سیستم مالی این کشور بود. زمان شروع به کار مجدد بازارها با هیجان و اضطراب همراه بود. شاخص نزدک در روز بازگشایی ۶.۸ درصد سقوط کرد و در روزهای بعد تا ۱۶.۸ درصد از ارزش خود را از دست داد. شاخص داوجونز، بهعنوان یکی دیگر از مهمترین شاخصهای نمایانگر وضعیت کلی بازار سهام آمریکا، در روز نخست بعد از بازگشایی بیش از ۷.۱ درصد سقوط کرد و این روند نزولی تا پایان هفته معاملاتی به بیش از ۱۴ درصد رسید.
شاخص S&P500 نیز طی این مدت کاهش قابلتوجهی معادل ۱۱.۶ درصد را ثبت کرد. این افت سنگین نمایانگر شدت نگرانی و عدم اطمینان سرمایهگذاران نسبت به پیامدهای اقتصادی، سیاسی و امنیتی حملات بود، چراکه بازارهای مالی این کشور بلافاصله با ترس از رکود اقتصادی، افزایش هزینههای امنیتی، تأثیرات بر تجارت جهانی و تغییر در سیاستهای داخلی و خارجی آمریکا مواجه شدند.
با وجود افت شدید اولیه، حدود یک ماه پس از این اتفاق، شاخصهای اصلی بازار سهام توانستند به سطوح پیش از حملات بازگردند. علاوه بر تأثیر مستقیم بر شاخصهای بازار، حملات ۱۱ سپتامبر باعث افزایش گسترده و چشمگیر تدابیر امنیتی در ساختمانهای مالی، سیستمهای معاملاتی و زیرساختهای بورسهای آمریکا شدند. مقررات جدید و استانداردهای سختگیرانهتری برای حفاظت از اطلاعات، امنیت فیزیکی و مدیریت بحران تعریف شدند تا از بروز اختلالات مشابه در آینده پیشگیری شود. همچنین، این حادثه باعث شد تا بازارهای مالی بهعنوان شاخصهای مهمی از اعتماد و ثبات اقتصادی بیشازپیش موردتوجه قرار گیرند و حساسیت بالایی نسبت به هر نوع بحران ناگهانی و غیرمنتظره از خود نشان دهند. درنهایت، اگرچه ساختمان بورس نیویورک بهصورت فیزیکی آسیبی ندید، اما تأثیر عمیق روانی، ساختاری و عملکردی حملات ۱۱ سپتامبر بر بازارهای مالی آمریکا ماندگار بود. این رویداد بهعنوان نقطه عطفی در تاریخ بازارهای مالی جهانی خوانده میشود که توان یک اقتصاد بزرگ را در مواجهه با بحرانهای تروریستی و امنیتی به آزمون گذاشت و همزمان درسهای مهمی در حوزه مدیریت ریسک، آمادگی برای بحران و بهبود ساختارهای مالی فراهم آورد.
با وجود افت شدید اولیه، حدود یک ماه پس از این اتفاق، شاخصهای اصلی بازار سهام توانستند به سطوح پیش از حملات بازگردند. علاوه بر تأثیر مستقیم بر شاخصهای بازار، حملات ۱۱ سپتامبر باعث افزایش گسترده و چشمگیر تدابیر امنیتی در ساختمانهای مالی، سیستمهای معاملاتی و زیرساختهای بورسهای آمریکا شدند. مقررات جدید و استانداردهای سختگیرانهتری برای حفاظت از اطلاعات، امنیت فیزیکی و مدیریت بحران تعریف شدند تا از بروز اختلالات مشابه در آینده پیشگیری شود. همچنین، این حادثه باعث شد تا بازارهای مالی بهعنوان شاخصهای مهمی از اعتماد و ثبات اقتصادی بیشازپیش موردتوجه قرار گیرند و حساسیت بالایی نسبت به هر نوع بحران ناگهانی و غیرمنتظره از خود نشان دهند. درنهایت، اگرچه ساختمان بورس نیویورک بهصورت فیزیکی آسیبی ندید، اما تأثیر عمیق روانی، ساختاری و عملکردی حملات ۱۱ سپتامبر بر بازارهای مالی آمریکا ماندگار بود. این رویداد بهعنوان نقطه عطفی در تاریخ بازارهای مالی جهانی خوانده میشود که توان یک اقتصاد بزرگ را در مواجهه با بحرانهای تروریستی و امنیتی به آزمون گذاشت و همزمان درسهای مهمی در حوزه مدیریت ریسک، آمادگی برای بحران و بهبود ساختارهای مالی فراهم آورد.
– اقدامات انجامشده پس از حمله ۱۱ سپتامبر برای بحرانهای احتمالی آتی
حملات تروریستی ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱ در آمریکا که به تخریب مرکز تجارت جهانی و خسارات گسترده منجر شد، چالشی بیسابقه برای بازارهای مالی این کشور، بهویژه بورس نیویورک ایجاد کرد. این حملات نهتنها باعث آسیب فیزیکی به مرکز تجارت جهانی شد، بلکه اعتماد سرمایهگذاران و روان بازار را بهشدت تحت تأثیر قرار داد. بورس نیویورک برای چهار روز کاری (از ۱۱ تا ۱۶ سپتامبر) تعطیل شد که طولانیترین تعطیلی از زمان رکود بزرگ در دهه ۱۹۳۰ بود. برای مدیریت این بحران و بازگرداندن ثبات و اعتماد به بازار، نهادهای مسئول مانند کمیسیون بورس و اوراق بهادار آمریکا، فدرال رزرو و بورس نیویورک اقدامات جامعی را در چند محور اصلی به اجرا درآوردند. در ادامه، این اقدامات به تفصیل شرح داده شده است.
۱-۲-۲- ارتباط شفاف و جامع با سرمایهگذاران و فعالان بازار
یکی از اولین اقدامات پس از حملات، افزایش شفافیت و ارتباط مستمر با سرمایهگذاران و فعالان بازار بود. کمیسیون بورس و اوراق بهادار آمریکا و همچنین بورس نیویورک، با انتشار اطلاعیههای منظم، اطلاعات بهروز درباره وضعیت بازار، ریسکهای موجود و اقدامات در حال اجرا را به اطلاع عموم میرساندند. این اطلاعرسانیها با هدف کاهش ابهامات، جلوگیری از رفتارهای هیجانی (مانند فروش گسترده سهام) و حفظ آرامش روانی بازار انجام میشد. بهعنوانمثال کمیسیون بورس و اوراق بهادار آمریکا و بورس نیویورک به سرمایهگذاران اطمینان دادند که زیرساختهای بازار در حال تقویت است و برنامههای مشخصی برای ازسرگیری معاملات وجود دارد. این شفافیت به کاهش نگرانیهای عمومی و تثبیت انتظارات سرمایهگذاران کمک میکرد.
۲-۲-۲- اطلاعرسانی درباره برنامههای احیا و مدیریت بحران شرکتهای بورسی
بورسهای آمریکا پس از حملات ۱۱ سپتامبر متوجه شدند در شرایط بحرانی، اطلاعرسانی دقیق و سریع نقش بسیار مهمی در حفظ آرامش بازار و اعتماد سرمایهگذاران خواهد داشت. به همین دلیل، برنامههای جامع و منسجمی برای اطلاعرسانی در مواقع اضطراری طراحی و اجرا کردند. بدین ترتیب ناشران اوراق بهادار و شرکتهای بورسی موظف شدند اطلاعات دقیق و منظمی درباره وضعیت عملیاتی خود منتشر کنند. این شرکتها با ارائه برنامههای تداوم کسبوکار۱۰، استراتژیهای مالی و اقدامات مدیریت بحران، به سرمایهگذاران اطمینان دادند که فعالیتهایشان پایدار خواهد ماند. کمیسیون بورس و اوراق بهادار آمریکا نیز تسهیلاتی مانند تسریع فرآیندهای ثبتنام برای شرکتهای آسیبدیده بهویژه در صنایع هواپیمایی و بیمه فراهم کرد تا روند فعالیت این شرکتها بهبود یابد. این اقدامات باعث جلوگیری از فروش هیجانی سهام شد و به حفظ اعتماد سرمایهگذاران کمک کرد.
۳-۲-۲- تشدید نظارت بر معاملات و پیشگیری از سوءاستفادههای مالی
در شرایط ناپایدار پس از حملات، نظارت دقیق بر معاملات برای جلوگیری از دستکاری بازار و سوءاستفادههای احتمالی، حیاتی بود. کمیسیون بورس و اوراق بهادار آمریکا و بورس نیویورک پایش معاملات را تقویت کردند و اقدامات موقتی مانند کاهش محدودیتهای مربوط به خرید سهام توسط شرکتها۱۱ و معافیتهای محدود در مورد قوانین معاملات دارندگان اطلاعات نهانی۱۲ اعمال کردند تا نقدینگی بازار حفظ شود. علاوه بر این، قانون میهندوستی۱۳ که پس از حملات تصویب شد، الزامات ضدپولشویی را برای کارگزاران و مؤسسات مالی تشدید کرد. این اقدامات به حفظ نظم و سلامت بازار کمک کرد و از سوءاستفادههای احتمالی در شرایط بحرانی جلوگیری نمود.
۴-۲-۲- ایجاد و تقویت شبکههای ارتباطی امن و اختصاصی
فرض کنید در شرایط اضطراری یا بحران میخواهید اطلاعات مهم و حساس را بهسرعت و بدون نگرانی از سرقت یا دستکاری منتقل کنید. برای این کار نیاز به یک جاده مخصوص و امن است که فقط شما و همکارانتان اجازه دارید از آن مسیر عبور کنید؛ بنابراین هیچ فرد دیگری نمیتواند وارد این مسیر شده یا آن را خراب کند. در بورسهای بزرگ آمریکا پس از حملات ۱۱ سپتامبر، چنین شبکهای به نام شبکه تراکنش مالی امن۱۴ ساخته شد. این شبکه مانند یک تونل رمزگذاریشده و بسیار ایمن است که کارگزاران، بانکها و فعالان بازار از طریق آن با هم صحبت میکنند و اطلاعات مالی حساس را مبادله میکنند. مزیت این شبکه این است که حتی اگر حمله سایبری یا مشکلات فنی وجود داشته باشد، این مسیر امن باز میماند و تبادل اطلاعات با سرعت و اطمینان بالا ادامه پیدا میکند، بهطوریکه فعالیت بورس بههیچوجه متوقف نشده و باعث حفظ اعتماد سرمایهگذاران میشود. بهبیاندیگر بین فعالان بازار مالی یک راه امن و مخفی برای ارتباط برقرار است که در تمام شرایط (شامل عادی و بحرانی) پایدار و قابلاعتماد بوده و اجازه نمیدهد هیچ اختلالی در روند معاملات ایجاد شود.
علاوه بر این، برای اطمینان از تداوم عملیات معاملاتی در شرایط بحرانی و اضطراری مانند حملات ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱، زیرساختهای الکترونیکی و شبکههای ارتباطی بازارهای مالی بهطور قابلتوجهی تقویت و بهروزرسانی شدند. شبکههای ارتباطی الکترونیکی۱۵ که سیستمهایی برای انجام معاملات خارج از بورسهای سنتی هستند، نقش کلیدی در این فرآیند ایفا کردند که شامل موارد زیر است:
– ارتقای زیرساختهای شبکهای
شرکت اتوماسیون صنعت اوراق بهادار۱۶ شبکهای به نام زیرساخت امن تراکنشهای مالی۱۷ را توسعه داد. این شبکه خصوصی و امن، امکان اتصال مستقیم و قابلاعتماد کارگزاران، بورسها و مؤسسات مالی به خدمات معاملاتی و تسویه را فراهم کرد. علاوه بر این با کاهش وابستگی به زیرساختهای فیزیکی آسیبپذیر، مقاومت بازار را در برابر اختلالات افزایش داد.
– توسعه سیستمهای پشتیبان و تالارهای معاملات جایگزین
قبل از حملات ۱۱ سپتامبر، بورس نیویورک و دیگر بورسهای آمریکا اقدامات محدودی در زمینه آمادگی و برنامهریزی بحران داشتند؛ اما این اقدامات ناقص بود. بهعنوانمثال از اوایل دهه ۹۰ میلادی، برنامههایی برای ایجاد تالارهای معاملات پشتیبان و سیستمهای پشتیبانی اطلاعاتی مطرح شده بود، اما این برنامهها تکمیل نشده و قابلیت عملیاتی شدن نداشتند. علاوه بر بورس نیویورک، بسیاری از شرکتها برنامههای جامع و منسجمی برای مقابله با بحرانهای گسترده نداشتند. درواقع بخشی از سازمانها و شرکتهای فعال در بازارهای مالی، سیستمهای پشتیبان و برنامههای تداوم کسبوکار داشتند، اما مشکلاتی مانند نزدیکی محلهای پشتیبان به محل اصلی و عدم تست کامل این برنامهها موجب کاهش اثربخشی آنها میشد. برخی خطوط تلفن و فناوریهای پشتیبان نیز هممسیر با سیستمهای اصلی بودند که باعث شد هنگام حملات ۱۱ سپتامبر بسیاری از ارتباطات قطع شود. بدین ترتیب بورس نیویورک و دیگر نهادهای مالی پس از این حملات بهصورت گسترده و سریع برنامههای پشتیبانی و تداوم فعالیت را بازنگری و تقویت کردند. این حملات نشان داد اقدامات انجامشده در این زمینه کافی نبوده و نیازمند توسعه و گسترش ساختاری جامع شامل ایجاد تالارهای معاملاتی جایگزین، زیرساختهای فناوری مقاومتر و برنامههای جامع تداوم کسبوکار هستند که پسازآن مورد تأکید و پیگیری جدی قرار گرفتند.
پس از حملات ۱۱ سپتامبر، بورسهای آمریکا بهویژه بورس نیویورک اقدامات پیشگیرانه و ساختاریِ متعددی را برای افزایش تابآوری در برابر بحرانهای احتمالی آتی به کار گرفتند. یکی از مهمترین این اقدامات، توسعه سیستمهای پشتیبان و تالارهای معاملات جایگزین بود. این اقدام شامل ایجاد زیرساختهای فناوری و مکانی پشتیبان بود که بتواند در صورت بروز بحران یا حادثهای مشابه، عملیات معامله و تسویه را بدون توقف ادامه دهد. بورس نیویورک پس از ۱۱ سپتامبر، سیستمهای فنی متعددی را در مکانهای جغرافیایی متفاوت راهاندازی کرد که امکان انتقال سریع معاملات به این تالارهای جایگزین را فراهم میکرد و ریسک قطع عملیات به دلیل بحرانهای محلی را به حداقل رساند. این توسعه باعث شد بازار سرمایه آمریکا در مقابل فجایع طبیعی، حملات تروریستی یا هر نوع بحران دیگر، تابآوری و ظرفیت بازیابی بالاتری داشته باشد و از قطع فعالیتهای اقتصادی به مدت طولانی جلوگیری شود. بهعلاوه، این تالارهای معاملات جایگزین امکان حفظ دسترسی مستمر سرمایهگذاران و افزایش اعتماد بازار را فراهم کردند.
✔ ارتقای سیستمهای ارتباطی
پس از حمله ۱۱ سپتامبر، نیاز به سیستمهای معاملاتی مقاوم، امن و غیرمتمرکز بیشازپیش احساس شد.
ECNهایی مانند Instinet و Island (بعداً با NYSE ادغام شدند) نقش کلیدی در این تحول ایفا کردند. در ادامه، جزئیات بهبودهای انجامشده در این سیستمها توضیح داده شده است:
✔ ارتقای پهنای باند
حملات ۱۱ سپتامبر نشان داد که سیستمهای ارتباطی مالی به پهنای باند بیشتری برای مدیریت حجم بالای معاملات در شرایط بحرانی نیاز دارند. ECNها با افزایش ظرفیت پهنای باند، امکان پردازش سریعتر سفارشها را فراهم کردند. این امر بهویژه برای معاملهگران با فرکانس بالا۱۸ که بهسرعت و دقت وابسته بودند، حیاتی بود. Instinet یکی از اولین ECNها، زیرساختهای خود را ارتقا داد تا تأخیر در اجرای معاملات بهشدت کاهش یابد.
✔ تقویت پروتکلهای امنیتی
پس از ۱۱ سپتامبر، نگرانیها درباره امنیت سایبری و حفاظت از دادههای مالی افزایش یافت. ECNها پروتکلهای رمزنگاری پیشرفتهتر و سیستمهای امنیتی چندلایه را پیادهسازی کردند تا از حملات سایبری و نقض دادهها جلوگیری کنند. این اقدامات شامل استفاده از پروتکلهای امن مانند SSL/TLS و احراز هویت چندمرحلهای برای دسترسی به پلتفرمهای معاملاتی بود.
✔ استقرار مراکز داده پشتیبان۱۹
حملات ۱۱ سپتامبر و تخریب مرکز تجارت جهانی آسیبپذیری زیرساختهای مالی در صورت متمرکز بودن را بهخوبی نشان داد. شبکههای الکترونیکی با ایجاد مراکز داده پشتیبان۲۰ در محلی به غیر از محل نگهداری مرکز داده اصلی به کاهش ریسک متمرکز بودن کمک کردند. در صورت بروز اختلال در شبکهی اصلی، سیستمهای پشتیبان فعال شده و معاملات را ادامه خواهند داد. در این راستا، دو شبکه الکترونیکی Island و Instinet سیستمهای خود را بازطراحی کردند.
✔ اجرای سریع و امن معاملات
ECNها با اتصال مستقیم خریداران و فروشندگان، نیاز به واسطههای سنتی را کاهش دادند. این سیستمها پس از ۱۱ سپتامبر بهبود یافتند تا معاملات را با سرعت بالاتر و شفافیت بیشتر اجرا کنند. Island به دلیل تواناییاش در تطبیق سریع سفارشها۲۱ محبوبیت زیادی پیدا کرد. این سیستمها امکان دسترسی به عمق بازار۲۲ را فراهم کردند و به سرمایهگذاران اجازه دادند قیمتها و حجم سفارشها را در لحظه مشاهده کنند.
این اقدامات نقاط ضعف زیرساختی را بهطور قابلتوجهی کاهش و اطمینان داد بازارهای مالی حتی در برابر شوکهای بزرگ مانند حملات ۱۱ سپتامبر قادر به حفظ عملیات خود هستند. درنتیجه علیرغم نوسان شدید هنگام بازگشایی بازار در ۱۷ سپتامبر ۲۰۰۱، این زیرساختهای بهبودیافته توانستند حجم بالای معاملات را مدیریت کنند.
۵-۲-۲- بازطراحی و تقویت چهارچوبهای مدیریت ریسک و آمادگی برای بحران
حملات ۱۱سپتامبر درسهای مهمی درباره آسیبپذیری بازارهای مالی ارائه کرد و این موضوع باعث بازنگری مقررات مدیریت ریسک شد:
– تدوین قوانین جدید
فدرال رزرو، دفتر نظارت بر ارز۲۳ و کمیسیون بورس و اوراق بهادار سندی مشترک منتشر کردند که بر برنامههای تداوم کسبوکار، اهداف از سرگیری سریع معاملات۲۴ و استفاده از منابع جغرافیایی پراکنده تأکید داشت.
– تمرینهای آمادگی
تمرینهای منظم برای شبیهسازی بحرانهای مالی و غیرمالی طراحی شد تا آمادگی نهادهای مالی در برابر شوکهای ناگهانی افزایش یابد.
– تقویت امنیت سایبری
استانداردهای پیشرفته برای حفاظت از اطلاعات و کنترل دسترسی به سیستمهای معاملاتی پیادهسازی شد.
این اقدامات مقاومت بازارها را در برابر بحرانهای آینده افزایش داد و چهارچوبی برای مدیریت ریسکهای سیستماتیک ایجاد کرد.
۶-۲-۲- همافزایی و هماهنگی پیشرفته میان نهادهای امنیتی با بانک مرکزی و نهادهای مالی
پس از حملات ۱۱ سپتامبر، نهادهای امنیتی با بانک مرکزی و بورسهای آمریکا بهویژه بورس نیویورک، همکاری نزدیکی برقرار کردند تا از بروز اختلال در سیستمهای بانکی و جریان پول جلوگیری کنند. این همکاری بهطور مستمر و منظم انجام میشود تا در صورت بروز مشکلات فنی یا مالی در شرایط بحران، با واکنش سریع مانع از قطعی ناگهانی خدمات مالی شوند. اقدامات کلیدی در این زمینه شامل موارد زیر است:
کانالهای ارتباطی اختصاصی
ایجاد خطوط ارتباطی مستقیم بین نهادهای امنیتی مانند آژانس مدیریت اضطراری فدرال۲۵، فدرال رزرو، کمیسیون بورس و اوراق بهادار آمریکا و بورس نیویورک، برای هماهنگی سریع در شرایط اضطراری
کمیتههای مشترک
تشکیل کمیته زیرساخت اطلاعات مالی و بانکی۲۶ برای به اشتراکگذاری هشدارهای تهدیدآمیز
همکاریهای بینالمللی
برای تأمین نقدینگی و کاهش فشار بر بازارهای جهانی، فدرال رزرو آمریکا با بانکهای مرکزی دیگر کشورها هماهنگ شدند. این همکاری تصمیمگیریهای سریع و منسجم را ممکن و به بازار کمک کرد تا در برابر شوکهای ناشناخته واکنش مؤثری نشان دهند.
مجموعه اقدامات انجامشده پس از حملات ۱۱ سپتامبر، از اطلاعرسانی شفاف و تقویت زیرساختهای الکترونیکی گرفته تا بازنگری مدیریت ریسک و افزایش هماهنگی بین نهادها، به تثبیت بازارهای مالی آمریکا کمک شایانی کرد. این اقدامات نهتنها امکان ازسرگیری معاملات در ۱۷ سپتامبر را فراهم کرد، بلکه درسهایی ماندگار برای تابآوری بازارهای مالی در برابر بحرانهای غیرمنتظره ارائه داد. این چهارچوب بهعنوان الگویی برای سایر بازارهای مالی جهان در مواجهه با شوکهای مشابه مورداستفاده قرار گرفت و نشان داد که ترکیبی از شفافیت، نظارت مؤثر و زیرساختهای مقاوم میتواند اعتماد سرمایهگذاران را حتی در بدترین شرایط حفظ کند.
پانویسها
۱- SWIFT
۲- بر اساس دستورالعملهای بورس مسکو، اجرای توقفکنندههای خودکار معمولاً با تأخیر و چند لحظه بعد از لمس آستانه رخ میدهد؛ اصلیترین دلیل تأخیر این است که نماد تمامی شرکتها در یک لحظه و همزمان نمیتوانند متوقف شوند. بنا بر گزارش رویترز، شاخص بورس مسکو در ۲۴ فوریه ۲۰۲۲ به قدری سریع سقوط کرد که قبل از فعال شدن توقف خودکار، افت این شاخص به بیش از آستانهها رسیده بود.
۳- لازم به ذکر است کمترین میزان شاخص در این روز نسبت به بیشترین میزان آن در روز گذشته با ۴۶ درصد افت همراه بود.
۴- National Wealth Fund – NWF
۵- از پرداخت سود اوراق قرضه و سود تقسیمی شرکتها به سرمایهگذاران خارجی جلوگیری شد. همچنین از تسویه معاملات قبلی سرمایهگذاران خارجی ممانعت به عمل آمد.
۶- Digital Markets Infrastructure (DMI)
۷- Microsoft Azure
۸- به معنای جمعآوری سرمایه است که در این مورد از طریق توکنسازی داراییها در بستر بلاکچین انجام میشود.
۹- EWS-Early Warning System
۱۰- Business Continuity Plans
۱۱- stock buybacks
۱۲- Insider Trading
۱۳- USA PATRIOT Act
۱۴- Secure Financial Transaction Infrastructure
۱۵- Electronic Communication Networks (ECNs)
۱۶- Securities Industry Automation Corporation (SIAC)
۱۷- Secure Financial Transaction Infrastructure (SFTI)
۱۸- High-Frequency Traders
۱۹- Redundancy
۲۰- Backup Data Centers
۲۱- Order Matching
۲۲- Depth of Market
۲۳- Office of the Comptroller of the Currency (OCC)
۲۴- Same-Day Resumption
۲۵- FEMA
۲۶- Financial and Banking Information Infrastructure Committee – FBIIC
