بررسی صنعت روی

روی فلزی به رنگ سفید متمایل به آبی است که بر اثر واکنش با رطوبت هوا تیره‌رنگ می‌شود و در حین احتراق، رنگ سبز براقی تولید می‌کند. این فلز بعد از آهن، آلومینیوم و مس چهارمین فلز مورد‌استفاده در دنیا می‌باشد. آلیاژهایی که عنصر روی در آن‌ها قرار می‌گیرد از قرن‌ها پیش مورد استفاده بوده‌اند. کالاهای برنجی که به ۱,۰۰۰ تا ۱,۴۰۰ سال پیش بازمی‌گردند در فلسطین پیدا شده‌اند و اشیاء زینکی با ۸۷ درصد روی در ترانسیلوانیا ماقبل تاریخ یافت شده‌اند. استخراج و تصفیه روی ناخالص در ۱,۰۰۰ سال پیش از میلاد مسیح در هند و چین صورت می‌گرفته است. روی با اکسیژن و غیر‌فلزات دیگر ترکیب می‌شود و با اسید رقیق، مانند سایر فلزات، به‌آرامی واکنش نشان می‌دهد.
حدود ۵۵ درصد از کاربردهای روی در آلیاژهای مختلف از جمله برنج و فولاد گالوانیزه و آبکاری الکتریکی فولاد است. روی برای آبکاری الکتریکی فلزها استفاده می‌شود تا از زنگ‌زدگی آن‌ها جلوگیری کند. همچنین، این فلز به‌طور گسترده در صنعت خودروسازی، در ریخته‌گری تحت فشار (دایکست) به‌کار می‌رود. روی لوله‌ای به‌عنوان قسمتی از محتوی باتری‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. این فلز در تولید ظروف، صنایع نظامی، خودروسازی، کشتی‌سازی و باتری‌سازی کاربرد دارد. آلیاژ برنج به‌خاطر استحکام و مقاومت بالا در برابر زنگ‌زدگی و خوردگی، کاربردهای وسیعی دارد و می‌توان از آن در بسیاری از صنایع استفاده کرد.

روش تولید
محصول استخراج‌شده از معادن کانسنگ روی، پس از مجموعه‌ای از عملیات خردایش و پرعیارسازی به‌خصوص فرآیند فلوتاسیون، تبدیل به کنسانتره روی می‌گردد. استخراج روی از کنسانتره آن به دو روش پیرومتالورژی و هیدرومتالورژی صورت می‌گیرد. روش هیدرومتالورژی روی به طریق تانک کیچینگ طی مراحل زیر انجام می‌شود. برای آماده‌سازی کنسانتره روی، در این بخش از عملیات، کنسانتره روی به‌شکلی درآورده می‌شود که به‌راحتی در حلال مناسب (اسید سولفوریک) حل شود. این کار توسط عملیات تسویه و تکلیس صورت می‌پذیرد. در روش پیرومتالورژی نیز استخراج فلز روی با استفاده از کربن در کوره‌های خاصی انجام می‌شود. در نهایت روی کاتدیِ به‌دست‌آمده از این مراحل، وارد مرحله ذوب و شمش‌ریزی می‌شود.

 نگاهی به صنعت روی در جهان
میزان ذخایر، استخراج، تولید و مصرف روی
کل ذخایر روی موجود در جهان در سال ۲۰۲۰، معادل با ۲۵۰ میلیون تن برآورد شده است. در این بین، استرالیا ۳۰ درصد، چین ۱۹ درصد و مکزیک ۱۰ درصد از این ذخایر را در اختیار دارند.

در سال ۲۰۲۰، حجم استخراج فلز روی بالغ بر ۱۲/۲ میلیون تن و حجم تولید و مصرف آن به ترتیب ۱۳/۷ و ۱۳/۲ میلیون تن ثبت شده است. در نمودار زیر، ارقام مربوط به میزان استخراج، تولید و مصرف فلز روی در سال‌های اخیر نشان داده شده‌ است.

در دنیا، بیش‌ترین سهم از تولید فلز روی متعلق به چین است که حدود یک‌سوم از تولید جهانی را در اختیار دارد و پس از آن، پرو و استرالیا قرار می‌گیرند. در نمودار ۳، میزان تولید روی در ۱۰ کشور برتر تولیدکننده نشان داده شده است.

در میان شرکت‌های تولیدکننده روی، شرکت «Korea Zink» با حجم تولیدی بیش از ۱/۲ میلیون تن، بزرگ‌ترین تولیدکننده روی می‌باشد.

.

بزرگ‌ترین مناطق مصرف‌کننده روی در جهان نیز به ترتیب چین با ۴۸ درصد، اروپا با ۱۷ درصد و آمریکا با ۶ درصد هستند. بر اساس آمار انجمن سرب و روی، ارزش تجارت جهانی روی در سال ۲۰۱۹ حدود ۱۸ میلیارد دلار بوده است. در دو نمودار زیر، آمار مربوط به بزرگ‌ترین کشورهای صادرکننده و واردکننده‌ روی نشان داده شده‌ است.

عوامل مؤثر بر قیمت روی
عوامل مؤثر بر قیمت روی را می‌توان به پنج دسته تقسیم کرد: ۱) قیمت مواد اولیه، ۲) سطح موجودی انبار، ۳) چشم‌انداز عرضه جهانی، ۴) چشم‌انداز تقاضای جهانی و ۵) چشم‌انداز اقتصاد جهانی. پیش‌بینی توازن عرضه و تقاضای روی در نمودار ۷ نشان داده شده است.

در نمودار ۸، یکی از عوامل اثرگذار بر قیمت روی، یعنی میزان رشد اقتصاد جهانی نشان داده شده است. این رشد در سال ۲۰۲۰ به‌واسطه‌ی همه‌گیری کرونا، پس از مدت‌ها منفی شد و پیش‌بینی می‌شود در انتهای سال ۲۰۲۲، شاهد رشد مثبت ۴ درصدی در اقتصاد جهانی باشیم.

سطح موجودی انبارها یکی دیگر از عوامل اثرگذار بر قیمت روی می‌باشد. در نمودار ۹، رابطه‌ی بین سطح موجودی انبار و قیمت روی نشان داده شده است.

بر اساس عوامل فوق، پیش‌بینی قیمت روی طبق گزارش‌های دو نهاد معتبر بانک جهانی و انجمن سرب و روی، به‌صورت زیر است.

از دیگر محرک‌های قیمت روی می‌توان به پول ارزان بانک‌های مرکزی و بسته اقتصادی حدوداً ۱/۹ تریلیون دلاری، کاهش عرضه و تعطیلی بسیاری از معادن در یک سال اخیر، امید به رشد اقتصادی بعد از کرونا، تداوم رشد تولیدات صنعتی بیشتر و مصرف انرژی و مواد اولیه به همان میزان اشاره کرد. دست‌اندازهای قیمت نیز مواردی همچون اختلاف بین بهای تمام‌شده و نرخ‌های فروش تولیدکنندگان، حساسیت دولت‌ها و بانک‌های مرکزی نسبت به رشد قیمت‌ها و افت شدید قیمت‌ بعد از دوره‌های رشد هستند.

نگاهی به وضعیت تولید و تقاضا در ایران
در ایران، ۱۹۵ معدن فلزی وجود دارند که ۴۳ عدد از این معادن، مربوط به استخراج سرب و روی هستند. از این تعداد، ۲۱ معدن فعال، ۱۵ معدن غیرفعال و ۷ معدن در حال تجهیز می‌باشند. مهم‌ترین کمربندهای سرب و روی ایران در زنجان، یزد، گلپایگان، طبس، نای‌بند، انارک و آذربایجان قرار دارند.
ایران بعد از چین، قزاقستان و هند، جایگاه چهارم تولید روی در آسیا را دارد. ۳ درصد از ذخایر جهانی سرب و روی (در حدود ۱۲ میلیون تن) در ایران قرار گرفته و این کشور با تولید ۲/۱۲ درصد از روی جهان، رتبه‌ی پانزدهم تولید را به نام خود ثبت کرده است. ظرفیت اسمی تولید شمش روی ۴۵۰ هزار تن است که در حالت عملی این رقم به ۲۰۰ هزار تن می‌رسد.
از بین معادن موجود در کشور، انگوران مهم‌ترین معدن کشور است و پیش‌بینی می‌شود پس از اتمام ذخایر و قابلیت استحصال از این معدن، معدن مهدی‌آباد جایگزین آن شود، اگرچه ذخایر این معدن عیار مناسبی ندارد. در شکل زیر، معادن مهم کشور به همراه جزئیات آن‌ها نشان داده شده است.

از میزان محصول تولیدی کشور، به‌اندازه نیاز داخلی مصرف و مابقی صادر می‌شود. قیمت‌گذاری محصولات داخلی بر مبنای نرخ جهانی روی در بورس فلزات لندن (LME) بوده و در بورس کالای ایران انجام می‌شود. قیمت صادراتی نیز بر اساس نرخ‌های LME و با در نظر گرفتن تخفیفات تعیین می‌شود. در نمودار زیر، مقدار صادرات شمش روی در سال‌های اخیر نشان داده شده است.

همچنین ارزش صادرات و واردات محصولات روی ایران به‌شرح نمودار زیر می‌باشد.

مقایسه شرکت‌ها
در جدول ۱، شرکت‌های گروه سرب و روی پذیرفته‌شده در بورس و فرابورس از نظر ظرفیت تولید کنسانتره و شمش روی و سایر متغیرها‌ی بازاری، با یکدیگر مقایسه شده‌اند.

همچنین در جدول ۲، اقلام صورت سود و زیان هم‌مقیاس سال ۱۳۹۹ این شرکت‌ها با یکدیگر مقایسه شده است. کبافق و کاما به‌دلیل داشتن معدن در اختیار، بیشترین حاشیه سود را در بین شرکت‌ها دارند.

 چه سودآوری در انتظار شرکت‌های صنعت خواهد بود؟
سطح تولید صنعت روند نسبتاً باثباتی دارد، اگرچه طی دو سال اخیر به‌دلیل مشکلات مربوط به تأمین خاک، شاهد افتی ناچیز در میزان تولید این شرکت‌ها بوده‌ایم.
بر همین اساس، پیش‌بینی میزان تولید شرکت‌های این صنعت با توجه به عملکرد سال ۱۳۹۹ و گزارش‌های ماهانه اخیراً منتشرشده آنها انجام شده است. شرکت‌های تولیدکننده سرب و روی میزان فروش‌ مشخصی ندارند و با توجه به نرخ ارز و قیمت‌های جهانی، در زمان‌های مناسب شروع به فروش می‌کنند. با توجه به این موضوع، میزان فروش شرکت‌ها در سال جاری معادل با تعداد تولیدات سال جاری لحاظ شده است. در صورت فروش موجودی‌ انبارها که تقریباً برابر با میزان تولید سالانه هر شرکت است، سودآوری سال جاری می‌تواند به‌شدت تحت تأثیر قرار گیرد.
متوسط نرخ فروش شمش روی ۲٫۸۰۰ دلار و نرخ مؤثر دلار ۲۳ هزار تومان در نظر گرفته شده است. نرخ خاک نیز با توجه به حجم تولید و ضریبی از نرخ شمش لحاظ شده است. با در نظر گرفتن درصد تقسیم سود سال‌های اخیر این شرکت‌ها و همچنین ضریب بتای سه‌ساله، نسبت قیمت به درآمد شرکت‌ها به‌شرح جدول ۳ محاسبه شده است.