بررسی صنعت متانول

متانول به‌عنوان ساده‌ترین الکل، مایعی بی‌رنگ، فرار و سمی بوده و قابلیت اشتعال بالایی دارد. متانول به متیل الکل، الکل متیلیک، متیل هیدرات، متیل هیدروکسید و الکل چوب نیز معروف است.

روش تولید
در شیوه مدرن تولید متیل الکل، کاتالیزور‌هایی از نوع اکسید آلومینیوم، روی و مس استفاده می‌شود که در فشارهای پایین عمل می‌کنند و کارایی مؤثرتری دارند. امروزه گاز سنتز موردنظر برای تولید متیل الکل مانند گذشته از زغال به‌دست نمی‌آید، بلکه از واکنش متان موجود در گازهای طبیعی تحت فشار ملایم ۲۰-۱۰ اتمسفر و دمای ۸۵۰ درجه سانتی‌گراد با بخارآب و در مجاورت کاتالیزور نیکل تولید می‌شود.
CO و H2 تولیدشده، تحت تأثیر کاتالیزوری که مخلوطی از مس و اکسید روی و آلومینیوم است، واکنش داده و متیل الکل ایجاد می‌کنند. این کاتالیزور اولین بار در سال ۱۹۶۶ توسط ICI استفاده شد. این واکنش در فشار ۱۰۰-۵۰ اتمسفر و دمای ۲۵۰ درجه سانتی‌گراد صورت می‌گیرد.

نگاهی به صنعت متانول در جهان
طی سال‌های اخیر، تولید متانول، در محدوده ۹۰ میلیون تن بوده که با توجه به طرح‌های احداث کارخانه‌های جدید در این حوزه، به‌خصوص در ایران، آمریکا و چین، ظرفیت تولید اسمی به محدوده‌ی ۱۸۹ میلیون تن در سال ۲۰۲۵ خواهد رسید. در نمودار ۱ میزان تولید متانول نشان داده شده است. با توجه به میزان تولید متانول و با مقایسه حجم تجارت جهانی این محصول با میزان تولید و مصرف آن، به این نتیجه می‌رسیم که حدود ۳۵ درصد این محصول به‌صورت بین‌المللی تجارت می‌شود.

همانطورکه در نمودار ۲ نشان داده شده است، کشور چین بزرگترین تولیدکننده متانول می‌باشد. جریان صادرات این محصول از کشورهای آفریقا، خاورمیانه و آمریکای جنوبی به سمت اروپا، چین و کشورهای جنوب شرق آسیا می‌باشد.

با وجود منابع عظیم نفت و گاز در خاورمیانه، میزان تولید متانول در این منطقه حدود ۲۵ میلیون تن بوده که ۲۲ درصد از تولید جهان را تشکیل می‌دهد. در نمودار ۳ میزان ظرفیت تولید این کشورها نشان داده شده است و در بین آنها ایران بزرگترین تولیدکننده این محصول در منطقه می‌باشد.

قیمت این محصول طی سال‌های اخیر بین ۱۵۰ دلار تا ۴۵۰ دلار به‌ازای هر تن در نوسان بوده است. عوامل مختلفی از جمله رونق اقتصادی و افزایش مصرف در جامعه، قیمت گاز و تأثیرات کوتاه‌مدت عرضه محصول و تورم ناشی از سیاست‌های پولی بر قیمت متانول اثرگذار هستند. در نمودار ۴ تغییرات قیمتی چند سال اخیر به همراه عمده‌ی دلایل آنها نشان داده ‌شده است.

چشم‌انداز عرضه و تقاضای جهانی
با توجه به احداث سایت‌های جدید تولید متانول در سرتاسر دنیا، به نظر می‌رسد تا سال ۲۰۲۵ حدود ۱۰ میلیون تن به ظرفیت تولید این محصول اضافه شود. بیشترین افزایش ظرفیت در کشورهای ایران، چین و آمریکا خواهد بود. در سمت تقاضا نیز شاهد افزایش ظرفیت مصرف در حدود ۱۰ میلیون تن خواهیم بود و همانطورکه در جدول ۱ مشاهده می‌شود، تولید دی‌متیل اتر، اسید استیک و فرمالدهید عمده‌ترین رشدهای مصرف متانول را طی دو سال آینده خواهند داشت.

به نظر می‌رسد با توجه به تعادل نسبی رشد عرضه و تقاضا در این محصول، رونق یا رکود اقتصادی و هزینه‌های تولید متانول در دو سمت تقاضا و عرضه، بیشترین تأثیر را بر روی قیمت داشته باشند. در جدول ۲ به تفکیک عوامل تأثیرگذار بر قیمت متانول عنوان شده است.

در جدول ۳، با توجه به پیش‌بینی عرضه و تقاضای متانول و عوامل مؤثر بر قیمت آن، پیش‌بینی قیمت‌های این محصول در مناطق مختلف ارائه شده است.

نگاهی به وضعیت تولید و تقاضا در ایران
ظرفیت تولید متانول در ایران حدود ۱۴ میلیون تن در سال می‌باشد و حدود ۱۲ میلیون تن نیز طی سال‌های آینده به این ظرفیت اضافه خواهد شد. به‌طور کلی می‌توان گفت بیش از ۹۰ درصد متانول تولیدی کشور به هند و چین صادر می‌شود.

قیمت‌گذاری محصولات و وضعیت آن
همانطورکه در بالا اشاره شد، عمده متانول تولیدی کشور صرف صادرات می‌شود و قیمت این محصول نیز بر اساس عرضه و تقاضای جهانی و همسان با قیمت مناطق مصرفی تغییر می‌کند. به‌طور مثال، قیمت متانول در اروپا، اختلاف زیادی با قیمت متانول در چین دارد و با توجه به اینکه مقصد عمده‌ی متانول صادراتی ایران، کشور چین است، لذا قیمت محصول صادراتی ایران همسان با قیمت متانول در چین می‌باشد. یکی از بزرگترین مزیت‌های بالقوه صنعت متانول ایران، امکان صادرات محصول به بازارهای اروپا می‌باشد که در صورت تحقق این امر و با توجه به قیمت بالای آن، می‌تواند سود بیشتری را برای شرکت‌ها به ارمغان ‌آورد. با این حال، با توجه به تحریم‌های بین‌المللی، در حال حاضر امکان صادرات محصول به این مناطق وجود ندارد.

صنعت متانول در بازار سرمایه
شرکت‌های پتروشیمی زاگرس، پتروشیمی خارک و پتروشیمی فناوران، تولیدکنندگان متانول در بورس تهران و فرابورس ایران هستند که اطلاعات آنها به‌شرح جدول ۴ است.

برای داشتن دید بهتر نسبت به وضعیت عملیاتی صنعت متانول نمودار ۵ به تصویر کشیده شده است. نمودار خطی سود خالص این صنعت را بر حسب میلیارد تومان نشان می‌دهد. همانطورکه ملاحظه می‌شود، شاهد تغییرات گسترده سودآوری صنعت از سال ۱۳۹۷ به بعد هستیم.

چه سودآوری در انتظار شرکت‌های این صنعت خواهد بود؟
سطح تولید متانول کشور تابعی از عرضه گاز خوراک به شرکت‌ها و حاشیه سود تولید این محصول می‌باشد. در دو سال گذشته، شاهد کاهش تولید متانول در شرکت‌های تولیدکننده بوده‌ایم. بر همین اساس، پیش‌بینی میزان تولید شرکت‌های این صنعت با توجه به عملکرد سال‌های گذشته، کمبود و قطع گاز در فصل زمستان، گزارش‌های ماهانه اخیر و بودجه اعلامی انجام شده است.
برای پیش‌بینی نرخ فروش محصولات، روند و چگونگی تغییرات نرخ‌های جهانی مورد بررسی قرار گرفته است. برای سال ۱۴۰۲، متوسط نرخ تسعیر دلار توافقی برابر با ۴۰ هزار تومان و اگر فرض کنیم نرخ گاز ۵ هزار تومان باشد با توجه به توضیحات ارائه‌شده، نسبت قیمت به درآمد گذشته‌نگر و پیشرو شرکت‌های فعال صنعت به شرح جدول ۶ محاسبه ‌شده است.

حال بر اساس آخرین اخبار، برای این صنعت نرخ گاز ۷ هزار تومانی و سوخت ۴ هزار تومانی مطرح شده است که در این صورت صنعت را به مرز زیان‌دهی خواهد رساند. با در نظر گرفتن تخفیف برای متانول‌سازان و تعیین نرخ گاز ۶ هزار تومانی برای شرکت‌های این صنعت، سودآوری نماد زاگرس به ۱,۷۰۰ میلیارد تومان خواهد رسید و شخارک نیز سودی در حدود ۲,۹۰۰ میلیارد تومان خواهد داشت.
نسبت قیمت به درآمد گذشته‌نگر بازار و صنعت در نمودار ۶ نشان داده شده است. همانطور‌که در نمودار زیر ملاحظه می‌شود، میانگین نسبت P/E صنعت معمولاً حدود ۱ واحد کمتر از میانگین P/E بازار بوده است.

نتیجه‌گیری
متانول‌سازان همواره یکی از ارز‌آورترین تولیدکنندگان کشور در صنعت پتروشیمی بوده‌اند، با این حال در چند سال اخیر مشکلات متعددی سبب شده است که وضعیت عالی گذشته را تجربه نکنند. از دید جهانی، قیمت متانول که در سال‌های ۱۳۹۵ تا ۱۳۹۷ به‌طور متوسط ۳۵۰ دلار در هر تن ثبت شده بود، به‌دلیل مازاد عرضه سنگین، در سال‌های پس از آن در محدوده ۲۸۰ دلار قرار گرفته است. از طرفی در داخل کشور، به‌دلیل ناکارآمدی فرمول قیمت خوراک گاز پتروشیمی‌ها در سال‌های ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱، رقابت‌پذیری صنعت دچار چالش شد. همچنین این صنعت در سال‌های مذکور درگیر جهش قیمت یوتیلیتی شد که سبب گردید هزینه‌ها به‌طور جدی افزایش پیدا کند. علاوه بر این، قطعی‌های مداوم گاز در فصل زمستان و سایر محدودیت‌های تولیدی، موضوعی است که متانول‌سازان کشور را دچار مشکل کرده است. اخیراً نیز دولت با وضع مالیات و عوارض بر صادرات، دست‌انداز دیگری را در مسیر سودآوری شرکت‌ها ایجاد کرده است.
به نظر می‌رسد در سال ۱۴۰۲ به‌دلیل تداوم رکود در اقتصاد دنیا و خصوصاً سیاست‌های نامشخص اقتصادی چین، همچنان قیمت متانول در سطح بالایی قرار نگیرد و تنها عاملی که بتواند سودآوری صنعت را دچار تغییر کند، قیمت گاز و دلار است. در ارتباط با قیمت گاز، دولت با وجود گذشت سه ماه از سال جاری، هنوز قیمت و فرمول مشخصی را برای صنایع ارائه نکرده است، این درحالی است که با توجه به کسری بودجه و مشکلات دیگر، در این رابطه نمی‌توان انتظارات بالایی داشت و تنها نرخ تسعیر ارز می‌تواند سبب افزایش سودآوری این صنعت گردد. محاسبات حاکی از آن است که نسبت قیمت به درآمد صنعت در حال حاضر در محدوده ۷/۵ واحد قرار گرفته که عدد مناسبی است.