بررسی صنعت کلرآلکالی
علی اسکینی
مدیر تحلیل کارگزاری بانک صنعت و معدن
سینا خورشیدی
کارشناس تحلیل کارگزاری بانک صنعت و معدن
مقدمه
سود کاستیک یا سود سوزآور، یک ترکیب یونی جامد سفیدرنگ با فرمول شیمیایی NaOH است که در تماس با پوست می‌تواند سوختگی شیمیایی شدیدی را ایجاد کند. این ماده به‌شدت در آب انحلال‌پذیر بوده، به‌راحتی رطوبت و کربن دی‌اکسید موجود در هوا را جذب می‌کند و در دو غلظت ۳۰ و ۵۰ درصد عرضه می‌گردد.
با توجه به سهم بالای هزینه انرژی در فرآیند کلرآلکالی، روش تولیدی که انرژی کمتری مصرف کند، از نظر اقتصادی بهینه‌تر خواهد بود. همانطورکه در نمودار ۲ مشاهده می‌شود، روش غشایی در مقایسه با دو روش دیگر، هزینه کمتری دارد. در حال حاضر، بیش از ۸۳ درصد تولید دنیا به روش غشایی انجام می‌شود. روش جیوه‌ای که در سال‌های گذشته سهم زیادی در تولید داشت، به‌دلیل مشکلات زیست‌محیطی، به‌تدریج کنار گذاشته شد و هم‌اکنون سهم اندکی در فرآیند کلرآلکالی دارد.
نگاهی به صنعت کلرآلکالی در جهان
طی سال‌های اخیر، تولید سود کاستیک در محدوده ۸۰ میلیون تن بوده و تولید در دنیا با ظرفیت عملیاتی ۸۱ درصد انجام شده است. در نمودار ۳ ظرفیت اسمی، میزان تولید و مقدار تقاضای نهایی سود کاستیک نشان داده شده است.
همانطورکه در نمودار ۳ مشاهده می‌شود، تعادل نسبی بین عرضه و تقاضا برقرار بوده است. چین با سهم ۵۰ درصدی، بزرگترین تولیدکننده سود کاستیک در دنیا می‌باشد. بین ۸ تا ۹ میلیون تن از مجموع تولید سود کاستیک در دنیا، وارد چرخه تجارت می‌شود. چین به‌عنوان بزرگترین تولیدکننده دنیا، کمتر از ۵ درصد از تولید خود را صادر می‌کند تا جایگاه بزرگترین مصرف‌کننده دنیا را نیز از آن خود کرده باشد. در نمودار ۴، حجم تجارت جهانی این محصول در سال‌های اخیر قابل‌مشاهده است.
از کلر در تولید محصولات شیمیایی آلی و معدنی، مواد ضدعفونی و تصفیه‌کننده، در صنایع کاغذسازی و بیشتر از همه، در تولید PVC استفاده می‌شود. سود کاستیک نیز در صنایع مختلفی کاربرد دارد. حدود ۲۰ درصد از مجموع مصرف سود کاستیک در دنیا برای تولید آلومینا مورد استفاده قرار می‌گیرد. نمودار ۵، درصد و مقدار مصرف سود کاستیک در صنایع مختلف را در سال ۲۰۲۱ نشان می‌دهد.
یکی از چالش‌هایی که برای تولیدکنندگان در این صنعت وجود دارد، متعادل کردن میزان تقاضا برای دو محصول کلر و سود کاستیک است. تقاضاهای متمایزِ بازارهای پایین‌دستیِ این دو محصول که واکنش‌‌های متفاوتی را به شرایط اقتصادیِ در‌حال‌تغییر نشان می‌دهند، می‌توانند نقاط خاصی را در بازار آنها ایجاد کنند. در واقع در بازه‌هایی، نوسانات قیمت این جفت محصول در جهت مخالف حرکت می‌کند و نتیجه این است که در شرایط طبیعی، صنعت در یک چرخه‌ی قیمتی ۳ تا ۵ ساله عمل می‌کند.
اگر ابتدای چرخه را پایان یک رکود در نظر بگیریم، به این دلیل که صنعت ساخت‌و‌ساز اولین صنعتی است که بعد از رکود رونق می‌گیرد، تقاضا برای PVC بالا می‌رود و این موضوع موجب می‌شود قیمت کلر به‌عنوان محصول بالادستی، افزایش پیدا کند. در ادامه، به‌تدریج سایر صنایع نیز رونق می‌گیرد و افزایش تقاضا برای سود کاستیک موجب رشد قیمت آن می‌شود و تقاضا برای کلر نیز در شرایط مناسبی قرار می‌گیرد. در بازه بعدی، به‌تدریج موجودی PVC بالا رفته و مازاد عرضه‌ی آن در بازار موجب می‌شود قیمت کلر کاهش یابد و تولیدکنندگان ظرفیت عملیاتی خود را کاهش دهند. در نتیجه‌ی این امر، تولید سود کاستیک نیز کاهش یافته و قیمت آن افزایش می‌یابد. در بازه چهارم این چرخه، مازاد عرضه‌ی کلر بالاتر رفته و قیمت این محصول همچنان کاهش پیدا می‌کند، اما در آن سو، تقاضا برای سود کاستیک و قیمت آن، اوج می‌گیرد. در بازه نهایی نیز رکود در صنایع پایین‌دستیِ سود کاستیک، موجب افت قیمت این محصول می‌شود. از اوایل سال ۲۰۲۱، قیمت سود کاستیک جهش‌های شدیدی را تجربه کرد و از حدود ۲۰۰ دلار به محدوده ۹۰۰ دلار رسید. نوسان‌های شدید قیمت انرژی طی دو سال گذشته، موجب شد قیمت این محصول تغییرات زیادی را شاهد باشد. در نمودار ۶، تغییرات قیمتی سود کاستیک در چند سال اخیر به همراه دلایل عمده‌ی این تغییرات، نشان داده شده است.
نگاهی به وضعیت صنعت در ایران
در ایران، این صنعت قدمت ۴۵ ساله دارد. وجود معادن کافی نمک مرغوب و همچنین دسترسی شرکت‌ها به برق و سوخت نسبتاً ارزان، شرایط ایده‌آلی را برای واحدهای تولیدی این صنعت در کشور ایجاد کرده است. ادامه خشکسالی و کاهش نزولات جوی به‌خصوص در فلات مرکزی، نیاز به تصفیه آب را افزایش می‌دهد که از پتانسیل‌های خوب برای این صنعت می‌باشد. ۹۵ درصد از تولیدات کلر و مشتقات آن به مصرف داخلی می‌رسد. در حال حاضر، حدود ۱۳ واحد تولیدی در کشور فعال هستند. نمودار ۷، میزان تولید محصولات مختلف این صنعت را در کشور نمایش می‌دهد.
قیمت‌گذاری محصولات و وضعیت آن
قیمت فروش سود سوزآورِ شرکت‌های داخلی، همبستگی بالایی با قیمت‌های سود کاستیک در منطقه جنوب شرق آسیا دارد. به‌عنوان نمونه در نمودار ۸، همبستگی قیمت سود کاستیکِ تولیدی شرکت نیروکلر و سود کاستیکِ منطقه جنوب شرق آسیا نشان داده شده است.
صنعت در بازار سرمایه
نیروکلر و کلر پارس با نمادهای شکلر و کلر، به ترتیب از شرکت‌های بورسی و فرابورسی حاضر در این صنعت هستند که اطلاعات آنها به‌شرح جدول ۱ است.
چه سودآوری در انتظار شرکت‌ها خواهد بود؟
سال مالی نماد شکلر در انتهای آبان‌ماه و سال مالی نماد کلر در انتهای اسفندماه، به پایان می‌رسد. مقدار تولید این دو شرکت بر اساس مقادیر سال‌های اخیر، پیش‌بینی شده است. به‌دلیل وجود تقاضای مناسب، فرض شده است که تمامی محصولات تولیدی این شرکت‌ها به فروش می‌رسد. برای سال‌های مالی ۱۴۰۲ و ۱۴۰۳، قیمت فوب خلیج فارسِ سود کاستیک تولیدیِ نماد شکلر به ترتیب معادل ۴۳۰ و ۴۰۰ دلار به‌ازای هر تن در نظر گرفته شده و برای نماد کلر نیز این مقادیر متناسب با سال مالی آن لحاظ شده است. نرخ دلار برای سال ۱۴۰۲ برابر با ۴۰ هزار تومان فرض شده است. شکلر مانده‌ی ارزی ۷ میلیون دلاری دارد که با توجه به تسعیر آن با نرخ‌های کمتر از ۳۰ هزار تومان در آبان‌ماه ۱۴۰۱، در سال مالی ۱۴۰۲ سود تسعیر قابل‌ملاحظه‌ای را شناسایی خواهد کرد. مفروضات اساسی در برآورد سودآوری این دو نماد، در جدول‌های ۲ و ۳ ارائه شده است.
با توجه به موارد مطرح‌شده، صورت سود و زیان پیش‌بینی‌شده برای این دو شرکت، مطابق با جدول‌های ۴ و ۵ است.
در جدول ۶، تحلیل حساسیت سود هر سهم نماد شکلر در سال مالی ۱۴۰۲ نسبت به تغییر قیمت دلاری سود کاستیک به‌عنوان محصول اصلی و نرخ دلار نیما، ارائه شده است.
در نمودار ۹، روند تغییرات نسبت قیمت به درآمد برای نماد شکلر به‌عنوان نماینده صنعت و میانگین این نسبت برای بازار سهام در سال‌های اخیر، طی سال‌های مختلف نشان داده شده است. همانطورکه مشاهده می‌شود، نسبت قیمت به درآمد صنعت در سال‌های اخیر همواره بالاتر از بازار بوده است.
در جدول ۷، نسبت قیمت به درآمد آینده‌نگر دو شرکت با توجه به سود کارشناسی‌شده در قسمت‌های قبل، محاسبه و ارائه شده است.
