ساماندهی سهام عدالت، از ایده تا عمل
منیژه حیاتی
عضو هیئت تحریریه
در گفتگوی اختصاصی «ماهنامه بورس» با سخنگوی ستاد آزادسازی سهام عدالت بررسی شد
ساماندهی سهام عدالت، از ایده تا عمل
پاسخ به مهم‌ترین ابهامات سرمایه گذاران
فرایندآز ادسازی سهام عدالت از چند ماه قبل آغاز شده و از ۱۹ مردادماه سال جاری، امکان فروش ۶۰ درصد از سهام عدالت برای سهامدارانی که روش مستقیم مدیریت سهام را انتخاب کرده بودند، فراهم شد.
در حال حاضر افراد می‌توانند با مراجعه به سامانه کارگزاری‌ها سهام عدالت خود را به فروش رسانند و این در حالی است که همچنان سؤالات بسیاری در خصوص نحوه آزادسازی سهام عدالت، جاماندگان از سهام عدالت، سهام عدالت افراد متوفی و نحوه فروش سهام عدالت برای مشمولان مطرح است. ازاین‌رو «ماهنامه بورس» طی گفتگویی با حسین فهیمی سخنگوی ستاد آزادسازی سهام عدالت و مدیرعامل شرکت سپرده‌گذاری مرکزی به بررسی آخرین اخبار و تمهیدات ستاد آزادسازی سهام عدالت و همچنین ارزیابی تصمیمات اتخاذشده از سوی این نهاد پرداخته است که مشروح این گفتگو را در ادامه می‌خوانید:
با توجه به اینکه ورود سهام عدالت به بازار سرمایه به گسترده‌تر شدن این بازار منجر خواهد شد قطعاً نیازمند زیرساخت‌های فنی و اجرایی لازم است. شرکت سپرده‌گذاری تاکنون در راستای فراهم آوردن این زیرساخت‌ها چه اقداماتی انجام داده است؟
شرکت سپرده‌گذاری مرکزی از دو سال قبل زیرساخت‌های فنی لازم را برای آزادسازی سهام عدالت انجام داد به‌نحوی‌که ظرف مدت کمتر از یک ماه از تاریخ ابلاغیه مقام معظم رهبری، دارایی‌های آن دسته از مشمولینی که روش مستقیم سهامداری را انتخاب کرده بودند به تفکیک هر نماد به نام آن‌ها ثبت و سپرده شد و در سامانه‌ای که به همین منظور آماده شده بود (sahamedalat.ir) امکان مشاهده دارایی‌ها به همراه ارزش روز آن‌ها نیز فراهم شد و بلافاصله امکان فروش همان دارایی‌ها با دریافت سفارش‌های تجمیع شده از بانک‌ها و کارگزاری‌ها مهیا و تسویه وجوه حاصله نیز در سطح هر مشتری انجام گرفت.
پیشنهاد شما به سهامداران سهام عدالت نسبت به فروش و معاملات آن چیست؟
شرکت‌های بزرگ بورسی در سبد سهام سهامداران عدالت وجود دارند، پیشنهاد ما نگهداری این سهم‌ها به‌صورت بلندمدت است تا آن‌ها در آینده از سود بیشتری بهره ببرند.
سهامدارانی که نیاز مالی دارند، می‌توانند از کارت‌های اعتباری بانک‌ها استفاده کنند و سهام عدالت خود را نگهداری کنند. مقرر شده تا بانک‌ها معادل ۵۰ درصد ارزش روز سهام عدالت را وام با نرخ سود ۱۸ درصد و دوره بازپرداخت سه‌ساله پرداخت کنند. این تسهیلات در قالب کارت اعتباری مرابحه به متقاضیان ارائه خواهد شد.
در خصوص کارت اعتباری باید متذکر شد اگر در یک دوره مشخص از ظرفیت کارت اعتباری مذکور استفاده شود، نیازی به پرداخت سود به بانک‌ها نیست در غیر این صورت متقاضیان مشمول سود ۱۸ درصدی خواهند شد.
این طرح از بانک ملی آغاز شده و آن‌طور که این بانک اعلام کرده است ۵۰ درصد ارزش روز سهام عدالت به افراد وام داده می‌شود و هر روزی که افراد درخواست وام دهند با ارزش همان روز سهام عدالت به متقاضیان این تسهیلات ارائه خواهد شد.
مشمولان و دریافت‌کنندگان وام سهام عدالت می‌توانند طبق شرایطی بدون پرداخت سود، وام را تسویه کنند. اگر دریافت‌کننده وام بتواند طی ۳۰ روز که وام را دریافت کرده آن را تسویه کند مشمول پرداخت سود نخواهد شد.
با توجه به اینکه سهام برخی افراد که درخواست فروش ۳۰ درصد از سهام خود را داشته‌اند، به فروش نرسیده است، آیا محدودیت زمانی و راه‌حلی برای رفع این مشکل در نظر گرفته شده است؟
هم‌اکنون برای فروش ۶۰ درصد سهام عدالت محدودیت زمانی وجود ندارد. افرادی که با مشکل فروش روبرو هستند می‌توانند با تماس با شماره ۱۵۶۹ داخلی یک از کارگزار ناظر خود اطلاع حاصل کنند و از طریق کارگزار ناظر خود از مشکل فروش خود مطلع شوند.
اولین و مهم‌ترین مرجعی که باید پاسخگوی مشتریان سهام عدالت باشد شعبه بانک و دفتر کارگزاری است که سفارش فروش را دریافت کرده است. آن‌ها موظف شده‌اند که به مشتریان خود پاسخ داده و بگویند که وضعیت سهامشان در چه شرایطی قرار دارد آیا به فروش رسیده یا خیر و اگر به فروش رفته است چه مقدار و اگر تمام آن به فروش رفته است، چه زمان تسویه خواهد شد. این‌ها سؤالاتی است که عمدتاً افراد در خصوص فروش سهام عدالت دارند.
عده‌ای معترض هستند که سهام عدالتشان به فروش نرفته است. این مورد به این دلیل است که در خصوص نحوه شناسایی مشتری و احراز هویت آن‌ها اشکالاتی وجود دارد که توصیه می‌کنیم به سامانه سهام عدالت مراجعه کرده و در آنجا شماره شبا و شماره همراه خود را کنترل کنند. اگر صحیح نیست شماره‌های صحیح را وارد کنند تا انشاء الله امکان فروش آن‌ها هم فراهم شود. همچنین برای سهولت امر تأکید و توصیه ما به مشمولین سهام عدالت که قصد فروش سهامشان را دارند این است که حتماً از طریق کارگزاری‌ها عمل کنند چون به‌هرحال تمام شعب بانک‌ها به زیرساخت‌ها و سامانه‌های بازار سرمایه دسترسی ندارند و این مسئله پاسخگویی آن‌ها را با دشواری مواجه کرده است و افرادی که در شعب بانک‌ها اقدام به فروش کرده‌اند، قاعدتاً پاسخ مناسبی دریافت نمی‌کنند اما افرادی که به کارگزاری‌ها مراجعه کرده‌اند، پاسخ بهتری می‌گیرند. به نظر می‌رسد پاسخگویی دفاتر کارگزاری‌ها در مقایسه با شعب بانک‌ها به‌مراتب بهتر، شفاف‌تر و جامع‌تر است. البته منظور از مراجعه، مراجعه حضوری نیست بلکه مراجعه به سایت کارگزاری‌ها است که از اقصی نقاط کشور می‌توانند به سایت کارگزاری مراجعه کرده و دستور فروش را بگذارند.
در مواردی عدم ارائه اطلاعات فروشندگان سهام به سپرده‌گذاری، دلیل تأخیر واریز وجوه عنوان می‌شود، آیا مکاتباتی در جهت تسریع سیستم بانکی و کاستی‌های احتمالی در سیستم بانکی صورت گرفته است؟
مذاکرات متعددی با شرکت‌های کارگزاری و نمایندگان بانک‌ها برای رفع مشکلات سهام عدالت انجام شده است که خوشبختانه بخش زیادی از مشکلات مرحله اول آزادسازی برطرف شده است.
برخی افراد مدعی هستند در یک خانواده سهم‌های مشابهی در پرتفوی دارند که سهم یکی از افراد خانواده فروش رفته و وجه واریزشده اما دیگری فروش نرفته است. دلیل آن چیست؟
متأسفانه مشکل بسیاری از افراد که سهامشان به فروش نرفته، نقص اطلاعات بوده است و این افراد باید از طریق کارگزار ناظر خود مشکل را بررسی کنند.
برخی اخبار غیررسمی و تائید نشده حکایت از این دارد که برای پیشگیری از تحت تأثیر قرار گرفتن بورس از فروش سهام برای کارگزاری‌ها محدودیت در فروش روزانه در نظر گرفته شده است و کارگزاری‌ها بر اساس محدودیت‌هایی که شرکت سپرده‌گذاری قرار می‌دهد، حق فروش سهام سهامداران عدالت را دارند. آیا این اخبار صحیح است و محدودیتی در نظر گرفته شده است؟
کارگزاران بر اساس شرایط بازار و وضعیت سهم، سهام عدالت سهامداران را در بورس یا فرابورس می‌فروشند. حفاظت از دارایی‌های مشمولان سهام عدالت و پس از فروش سهم، حفاظت از وجوه آن‌ها از اولویت‌های مهم این شرکت است که با وسواس و سختگیری این امر را انجام می‌دهیم تا سهامداران سهام عدالت متضرر نشوند.
۳۰ درصد سهام عدالتی که برای فروش گذاشته‌شده توسط چه نهادها و افرادی، خریداری می‌شود؟
تمامی سهامداران حقیقی و حقوقی بازار سرمایه می‌توانند این‌گونه سهام را خریداری کنند.
ارائه سهام عدالت متوفیان به وراث در آیین‌نامه سهام عدالت مصوب شده است، چه زیرساخت‌های اجرایی و نرم‌افزاری جهت این واگذاری نیاز است؟
بر اساس آخرین آمارها، ۲ میلیون و ۵۰۰ هزار نفر از وراث متوفیان سهام عدالت باید منتظر اطلاعیه‌های این شرکت در خصوص انتقال سهام عدالت اموات باشند.
شرکت سپرده‌گذاری مرکزی در تلاش است تا در گام دوم فرایند آزادسازی سهام عدالت، وضعیت انتقال سهام عدالت متوفیان را از طریق الکترونیکی فراهم کند. در همین رابطه، کارشناسان شرکت سپرده‌گذاری مرکزی در حال انجام تست‌های نهایی روی میز خدمت یکی از سامانه‌های این شرکت هستند تا تمامی فرایندهای انتقال سهام عدالت متوفیان غیرحضوری انجام شود.
وزیر اقتصاد موضوع جاماندگان از سهام عدالت را منتفی دانسته‌اند و از سوی دیگر برخی نمایندگان مجلس بر تعیین تکلیف این موضوع تأکید ویژه‌ای دارند. نظر شما چیست؟
شرکت سپرده‌گذاری مرکزی به‌عنوان مجری طرح آزادسازی سهام عدالت تابع مصوبات مراجع ذیصلاح است. هر تصمیمی که در این خصوص اتخاذ شود، این شرکت مصوبات آن را انجام خواهد داد.
اگر منظور از جاماندگان افرادی هستند که سهام از ابتدا به آن‌ها تعلق نگرفته است، آیا امکان اضافه کردن افراد وجود دارد؟ و اگر منظور از جاماندگان افرادی هستند که در پروسه ثبت مشخصات و … از صف دریافت‌کنندگان جداشده‌اند، امکان اضافه کردن آن‌ها وجود دارد؟
هنوز تصمیمی در این خصوص اتخاذ نشده است.
با توجه به اینکه طبق گفته رئیس‌جمهور ۳۰ درصد هم در ۲۲ بهمن آزاد می‌شود و با در نظر گرفتن ۶۰ درصدی که پیش‌ازاین آزاد شده است، ۱۰ درصد از کل سهام عدالت باقی می‌ماند. آیا برای این میزان تعیین تکلیف شده است؟
۱۰ درصد باقیمانده ظرف مدت یک سال از تاریخ تصویب آیین‌نامه، قابل نقل‌وانتقال خواهد بود. لازم به ذکر است که ارزش سهام عدالت افرادی که ۵۲۴ هزار تومان داشتند در پایان تیرماه ۱۳۹۹ به حدود ۱۹ میلیون تومان رسیده است.
دلایل مرحله‌ای کردن آزادسازی سهام عدالت چه بود؟
شورای عالی بورس و اوراق بهادار با توجه به شرایط بازار سرمایه، زیرساخت‌ها و امکانات موجود تصمیم به آزادسازی سهام عدالت در سه مرحله کرد.
هدف شورای عالی بورس از مرحله‌ای کردن آزادسازی بورس این بوده است که به‌هرحال افرادی که به‌صورت مقطعی با مشکل مالی مواجه هستند و تصمیم به فروش سهام عدالت دارند بتوانند برای بررسی مجدد و تجدیدنظر در تصمیم خودشان فرصتی داشته باشند تا اگر احیاناً به این جمع‌بندی رسیدند که مشکل مالی خود را از طریق دیگری حل کنند این سهام را نگه دارند. به بیانی دیگر تشویق به ماندگاری در سهامداری سهام عدالت بود که باعث شد تا فروش به‌صورت مرحله‌ای انجام گیرد.
بنابراین هدف غایی این بوده است که فرصت بررسی بیشتر و طولانی‌تری را به مشمولین سهام عدالت بدهد که آن‌ها در خصوص فروش تجدیدنظر کنند و همچنان سهامدار سهام عدالت باقی بمانند.
با توجه به اینکه سهامداران از شهرهای مختلف سهامداری مستقیم را انتخاب کرده‌اند، به نظر می‌رسد حضور تالارهای منطقه‌ای بورس و نمایندگی کارگزاری‌ها در این شهرها با هدف تسریع ارتباط افراد با بازار سرمایه اهمیت بیشتری پیداکرده است. نظر شما در این خصوص چیست؟
تالارهای مناطق بورس در بحث آزادسازی سهام عدالت نقش مهمی را ایفا کردند به‌طوری‌که بخشی از تقاضاهای استانی در این تالارها انجام شد.
بعضاً سهامداران از عدم به‌روزرسانی سامانه و عدم امکان مشاهده پرتفوی خود شکایت دارند. این مشکل به چه دلیل ایجاد شده و آیا در جهت رفع آن اقدامی انجام‌شده است؟
سهامدارانی که شماره شبای بانکی معتبر مورد تائید بانک مرکزی و تلفن همراه به نام خود داشته باشند، مشکلی برای ورود به سامانه سهام عدالت به آدرس www.sahamedalat.ir ندارند.
در صورت مغایرت شماره تماس افراد در سامانه و یا ارسال پیام «شماره موبایل نامعتبر است» (علیرغم صحیح بودن شماره تماس) از چه طریقی می‌توانند مشکل ورود به سامانه را برطرف کنند؟
این افراد باید به سامانه سهام عدالت به نشانی sahamedalat.ir مراجعه کنند. در این سامانه امکاناتی فراهم شده است که مشمولان سهام عدالت می‌توانند شماره شبای بانکی و یا تلفن همراه معتبر به نام خود را اصلاح کنند. البته فرایندهای استعلام از بانک مرکزی و شاهکار چند روزی زمان‌بر است و مشمولان نباید نگران تأخیر در این زمینه باشند.
همچنین اگر مشمولان سهام عدالت در استفاده از امکانات سامانه سهام عدالت با مشکلی روبرو شدند می‌توانند با مرکز تماس ۲۴ ساعته ۱۵۶۹ از سراسر کشور تماس بگیرند و اشکالات خود را با کارشناسان این سامانه مطرح کنند.
در راستای بهبود پاسخگویی به سهامداران، آیا تمهیداتی جهت پاسخگویی و پشتیبانی از طریق کارگزاران اندیشیده شده است؟
با همکاری مدیریت نظارت بر کارگزاران سازمان بورس و اوراق بهادار، کانون کارگزاران بورس و اوراق بهادار و سمات، مشکلات زیرساختی برطرف و دسترسی‌های لازم به کارگزاران ارائه شده است تا معضل پاسخگویی این شرکت‌ها به سهامداران عدالت برطرف شود.
بانک‌ها و کارگزاران از مردادماه امسال باید به سه پرسش سهامداران مبنی بر اینکه آیا سفارش فروش اجرا شده و سهام مشمول به فروش رفته است یا نه پاسخ دهند. دوم اینکه در صورت فروش چه سهامی و به چه میزان و به چه قیمتی فروخته‌شده است و سوم اینکه در صورت عدم فروش مشکل چیست.
گفتنی است، سهامداران با تماس با مرکز اطلاع‌رسانی سهام عدالت با شماره ۱۵۶۹ داخلی یک و واردکردن کد ملی می‌توانند از کارگزار ناظر خود مطلع شوند.
برخی کارشناسان تشکیل هلدینگ شرکت‌های غیر بورسی را مغایر با ساختار اولیه سهام عدالت که افراد سهامدار شرکت‌های استانی بودند می‌دانند و آن را موازی‌کاری با شرکت‌های سرمایه‌گذاری استانی می‌دانند، نظر شما در این خصوص چیست؟ آیا این امکان وجود نداشت که شرکت‌های غیر بورسی نیز مستقیماً در بورس پذیرفته شوند؟
اگر این شرکت‌ها شرایط ورود به بورس یا فرابورس را داشتند در مدت ۱۵ سال گذشته فرایند پذیرش را انجام می‌دادند، در شورای عالی بورس و اوراق بهادار تشکیل هلدینگ غیر بورسی بهترین روش برای آزادسازی این شرکت‌ها انتخاب شده است.
شرکت‌های استانی باید در بورس تهران پذیرفته شوند و عدم پذیرش آن‌ها تخلف محسوب می‌شود. آیا محدودیت زمانی برای مدیران آن‌ها جهت انجام این پروسه در نظر گرفته شده است به‌خصوص با در نظر گرفتن این نکته که پذیرش شرکت‌ها معمولاً به دلیل عدم آمادگی شرکت‌ها به‌کندی صورت می‌گیرد؟ آیا به لحاظ ساختاری شرایط لازم برای ورود و پذیرش در بورس را دارند؟
فرایند پذیرش این شرکت‌ها در بورس اوراق بهادار تهران آغاز شده است و به‌احتمال فراوان تمامی این شرکت‌ها در شهریورماه در این بورس درج خواهند شد.
با توجه به اینکه بخش عمده‌ای از وظایف فرایند انتقال سهام عدالت به شرکت سپرده‌گذاری مرکزی محول شده است. چه اقداماتی جهت بهبود فرایندها و تسریع امور در این شرکت و بهبود خدمات‌دهی به مراجعان و سهامداران صورت گرفته است؟
اقدامات زیادی در طول سه سال گذشته برای فراهم کردن زیرساخت‌های لازم برای آزادسازی سهام عدالت در این شرکت انجام‌شده است به‌طوری‌که با افزایش ظرفیت‌ها در ماه‌های اخیر، ثبت‌نام حدود یک‌میلیون نفر در هر روز در سامانه جامع اطلاعات مشتریان (سجام) فراهم مهیا شده است. همچنین رایزنی‌ها و مذاکرات لازم با سازمان بورس، بورس، فرابورس، بانک‌ها و کارگزاران برای فروش سهام مشمولان سهام عدالت انجام‌شده است.
سهام عدالت بزرگ‌ترین طرح در بازار سرمایه است که ظرف مدت‌زمان کوتاهی با چنین ابعاد گسترده‌ای انجام می‌شود و طبیعتاً فرایندهایی که تابه‌حال طراحی شده عمدتاً برای اولین بار اجرایی می‌شود و به‌طورکلی بهبود فرایندها و اصلاح آن‌ها همیشه و همواره در دستور کار قرار دارد تا هم‌وطنان برای احقاق حقوق سهامداری خود و فروش و دریافت وجه با کمترین مشکل مواجه شوند. هدف این است که به مرحله‌ای برسیم که با هیچ مشکلی روبرو نشوند. طبیعتاً بسیاری از کارهایی که در این حوزه انجام می‌شود کارهای نو و بدیعی است و اصلاح آن‌ها مهم‌ترین دستور کار در خصوص فرایندها، زیرساخت‌ها و سامانه‌های سهام عدالت است و در این زمینه آمادگی داریم که از هرگونه پیشنهاد، انتقاد و اصلاحی استقبال کنیم تا این فرایندها اصلاح شود و بهبود پیدا کند.
به عقیده شما توسعه فرهنگ سهامداری و آموزش بورس تا چه میزان در موفقیت سهام عدالت نقش خواهد داشت و پیشنهاد شما در این خصوص به رسانه‌ها، ارکان بازار و نهادهای مرتبط با آموزش چیست؟
برخلاف تصورات موجود، در مرحله نخست آزادسازی سهام عدالت، کمتر از ۱۰ درصد از مشمولان اقدام به فروش ۳۰ درصد از سهام خود کردند. این امر نشان می‌دهد که سهامداران به ارزندگی سهام خود واقف بودند. بدون شک فرهنگ‌سازی و آموزش‌ها در این زمینه نقش مهمی را ایفا کرده است که امیدوارم این روند همچنان ادامه یابد تا سهامداران تصمیمات منطقی در خصوص سهام خود بگیرند.
آیا فروش بلوکی سهام عدالت در بازار سرمایه انجام می‌شود و آیا دلیل افت قیمت‌ها که به این موضوع نسبت داده می‌شود را تائید می‌کنید؟
برای حمایت از بازار سرمایه و حقوق سهامداران، فروش سهام عدالت به‌صورت بلوکی با نماد ۲ در بورس انجام می‌شود اما فروش سهام عدالت در بازار باعث نزولی شدن بازار سرمایه نشده است و نکته‌ای که این روزها در این رابطه مطرح می‌کنند، صحت ندارد؛ زیرا در بازاری که بیش از ۲۰ هزار میلیارد تومان معامله صورت می‌گیرد عددهای چند صدمیلیاردی سهام عدالت در برخی روزها تأثیر زیادی در منفی و مثبت شدن بازار ندارد؛ ممکن است در برخی نمادها تأثیر مقطعی داشته باشد، اما اینکه کل شاخص بورس را منفی و مثبت می‌کند، صحت ندارد.
از ابتدای آزادسازی سهام عدالت، بیش از ۱۰ هزار میلیارد تومان سهام عدالت فروخته شد، اما بازار منفی نشد. در این روزها جمعاً ۶۰۰ میلیارد تومان سهام عدالت فروخته شده است پس فروش سهام عدالت تأثیری در بازار ندارد.
فروش سهام عدالت تابع قوانین و مقررات بازار است و در فروش سهام عدالت، سفارش‌ها تجمیع و در اختیار کارگزاری قرار می‌گیرد؛ ضمن اینکه اگر سهم کارگزار برای فروش کم بود به‌صورت کل عرضه می‌کند و اگر به‌صورت بلوک بود تابع قانون بلوکی خواهد شد به‌طوری‌که اگر حجم فروش کارگزاری در یک نماد بزرگ و بلوک باشد مشمول مقررات بلوکی بازار می‌شود و باید سهام را به این روش بفروشد.
