سواد حقوقی سرمایهگذاران/ پرداخت سود توسط ناشران اوراق بهادار (سود سهام/قسمت سوم)
مریم نبیپور
عضو هیئت تحریریه
قانون به زبان ساده
سواد حقوقی سرمایهگذاران
سود سهام/قسمت سوم
با همکاری اداره پیشگیری از ناهنجاریها و ارتقاء سلامت بازار سرمایه سازمان بورس و اوراق بهادار
در بازار سرمایه، آنچه به یک سهامدار توان تصمیمگیری میدهد فقط اطلاعات مالی نیست؛ بلکه شناخت از حقوق و تکالیف قانونی و ابزارهای حمایتگرانهای است که قانون برای او در نظر گرفته است. بسیاری از اختلافات، سردرگمیها و حتی زیانهای رایج در بازار، نه از نبود دانش بورسی بلکه از عدم دانش کافی نسبت به حقوق و قوانین شکل میگیرند. از همینرو، بر آن شدیم تا در ماهنامه «بورس» بخشی مستقل و پیوسته را در راستای افزایش سواد حقوقی در بازار سرمایه که بخشی از سواد مالی را پوشش خواهد داد، به این موضوع اختصاص دهیم.
مطالب حقوقی که در این بخش با عنوان «سواد حقوقی سرمایهگذاران» منتشر میشود، مستقیماً توسط اداره پیشگیری از ناهنجاریها و ارتقاء سلامت بازار سرمایه سازمان بورس و اوراق بهادار تهیه شده و هدف آن، سادهسازی مفاهیم حقوقی، افزایش شفافیت و توانمندسازی مخاطبان بازار سرمایه در دفاع از حقوقشان است. در همین خصوص «پرداخت سود توسط ناشران اوراق بهادار»، یکی از پایهایترین و درعینحال پرچالشترین مفاهیم برای سهامداران است و به همین دلیل، ابتدا به آن پرداخته شده است. سرفصلهای زیرمجموعه این موضوع در ۴ شماره متوالی که در ادامه معرفی خواهد شد، مسیر حقوقی مرتبط با دریافت سود را از تعریف و تقسیم تا پیگیری قانونی آن دنبال میکند:
۱- مفاهیم پایه سود سهام؛
۲- فرآیند پرداخت سود؛
۳- تخلفات و روشهای گزارش آن؛
۴- پیگیری حقوقی و هشدار به ناشران.
آنچه در ادامه میخوانید، ابتدا متن دریافتی از اداره پیشگیری از ناهنجاریها و ارتقاء سلامت بازار سرمایه سازمان بورس و اوراق بهادار است که بدون دخل و تصرف ارائه میشود؛ سپس یادداشتی تحریری از سوی ماهنامه با عنوان «قانون به زبان ساده» با هدف تبیین سادهتر و کاربردیتر مفاهیمی که معرفی شده، آمده است. لازم است از همکاری اداره پیشگیری از ناهنجاریها و ارتقاء سلامت بازار سرمایه در سازمان بورس و اوراق بهادار در تهیه این گزارش تشکر کنیم.
ازآنجاکه در شماره قبلی ماهنامه «بورس» به «فرآیند پرداخت سود» پرداخته شد، در این شماره به «تخلفات و روشهای گزارش آن» خواهیم پرداخت.
چنانچه مدیران شرکت، سود مصوب را مطابق قوانین و مقررات به حساب سهامداران واریز ننمایند، بر اساس مقررات حسب مورد به مجازاتهای انضباطی تذکر کتبی، تذکر کتبی با درج در پرونده و اخطار کتبی با درج در پرونده و اعلام به عموم، همچنین به جریمههای نقدی و حتی سلب صلاحیت حرفهای جهت تصدی بهعنوان مدیر شرکت محکوم خواهند شد.
هرچند عدم پرداخت سود مصوب توسط مدیران شرکت جرمانگاری نشده است لیکن مطابق بند ۱ ماده ۲۵۸ لایحه قانونی اصلاح قسمتی از قانون تجارت، رئیس و اعضاء هیئتمدیره و مدیرعامل شرکت درصورتیکه بدون صورت دارائی و ترازنامه یا با استناد بهصورت دارائی و ترازنامه مزور (جعلی)، منافع موهومی را بین صاحبان سهام تقسیم کرده باشند، توسط مراجع قضایی به مجازات کیفری حبس از یک سال تا سه سال محکوم خواهند شد.
بر اساس ماده ۱۵ قانون توسعه ابزارها و نهادهای مالی جدید درصورتیکه ناشران اوراق بهادار در فرآیند پرداخت سود سهام مرتکب نقض قوانین و مقررات گردند، سهامداران میتوانند با طرح دعوا در هیئت داوری قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران مبلغ سود و خسارات وارده (خسارت تأخیر تأدیه، هزینههای دادرسی مانند تمبر و دادخواست و هزینه وکیل و کارشناس رسمی و …) را مطالبه نمایند. آراء صادره توسط مرجع مذکور از طریق اجرای احکام دادگاهها قابلاجرا خواهد بود.
یکی از اقدامات مؤثر در کشف و شناسایی اقدامات غیرقانونی اشخاص در بازار سرمایه، «سوت زنی» یا «شکایات مردمی» است که در سالهای اخیر منشأ شناسایی و مقابله زودهنگام با تخلفات و جرائم زیادی بوده است.
در حال حاضر دو روش ذیل برای اعلام وقوع جرائم و تخلفات بورسی به سازمان بورس و اوراق بهادار وجود دارد؛
سهامداران میتوانند از طریق مراجعه به نشانی www.shekayat.seo.ir علیه شرکتی که در فرآیند پرداخت سود، مرتکب نقض قوانین و مقررات گردیده اقدام به ثبت شکایت نمایند تا اداره مذکور موضوع را از شرکت متخلف و همچنین واحدهای نظارتی مربوطه پیگیری نموده و حقوق شاکی را استیفاء نماید.
در راستای ایجاد زمینه مشارکت مردم در حوزه مبارزه مؤثر با مفاسد، تخلفات و اقدامات غیرقانونی در بازار سرمایه، «سامانه دیدهبان سلامت بازار سرمایه» به آدرس اینترنتی www.dideban.seo.ir توسط سازمان بورس و اوراق بهادار ایجاد گردیده است. سهامداران میتوانند از طریق مراجعه به تارنمای مذکور تخلفات صورت گرفته در خصوص عدم پرداخت سود توسط شرکت را به سازمان بورس و اوراق بهادار گزارش نمایند.
ماهنامه «بورس» در هر شماره تلاش میکند در قسمت «قانون به زبان ساده»، با بیانی ساده آنچه را که در قسمت اول گزارش منتشر شده است مرحله به مرحله توضیح دهد.
با وجود اینکه پرداخت سودی که در مجمع هر شرکت برای سهامداران تصویب شده است، یکی از تعهدات اصلی هرکدام از این شرکتها است؛ اما گاهی شرکتها این سود را پرداخت نمیکنند و یا پرداخت سود را با تأخیر انجام میدهند. در چنین شرایطی، قانون برای حمایت از حقوق سهامداران ضمانت اجراهایی دارد:
اگر مدیران شرکت سود مصوب را طبق قانون به حساب سهامداران واریز نکنند، ممکن است با مجازاتهایی ازجمله تذکر کتبی، درج تذکر در پرونده، جریمه نقدی یا حتی محرومیت از سمت مدیریتی روبرو شوند.
فرض کنید مدیر شرکتی سود سهام سال گذشته را به سهامداران آن شرکت پرداخت نکرده است و پاسخگو نیست؛ در مواردی از این دست، سازمان بورس و اوراق بهادار میتواند در ابتدا به وی تذکر بدهد و این مورد را در پروندهاش ثبت کند. اما تکرار این موضوع، ممکن است حتی به عزل مدیر شرکت منتهی شود.
در صورتیکه مدیران شرکت با ارائه صورتهای مالی جعلی، سودی موهومی بین سهامداران تقسیم کنند، طبق قانون ممکن است به تحمل حبس به مدت یک تا سه سال محکوم شوند.
برای مثال، اگر اثبات شود که شرکتی صورتهای مالی ساختگی ارائه داده و برای جذب سرمایهگذاران سودی غیرواقعی اعلام کرده است، مدیران آن شرکت ممکن است به حبس محکوم شوند.
اگر شرکتی سود سهام را پرداخت نکند، سهامداران آن شرکت میتوانند از طریق هیئت داوری سازمان بورس و اوراق بهادار، اصل سود و خسارت تأخیر را درخواست کنند و هزینههای قانونی خود را از شرکت بگیرند.
در صورتیکه شرکتی سود سهامداران را چند ماه دیرتر پرداخت کند، سهامداران میتوانند خسارت تأخیر را به همراه اصل سود از شرکت مطالبه کنند و اگر شکایت کنند، سازمان بورس و اوراق بهادار از طریق دادگاه، شرکت را مجبور به پرداخت این مطالبات میکند.
یکی از راههای مهم مقابله با تخلفات، گزارش مردمی یا سوتزنی است که برای این مهم، دو روش رسمی وجود دارد:
۱- سامانه رسیدگی به شکایات سازمان بورس و اوراق بهادار (سمتا)
سهامداران میتوانند از طریق این سامانه شکایات خود را ثبت کنند. سازمان بورس و اوراق بهادار موضوع را بررسی و حقوق سهامدار را پیگیری میکند.
برای مثال، اگر شرکتی سود سهامدار را پرداخت نکرده باشد، سهامدار میتواند از شرکت مذکور شکایت کند و سازمان بورس و اوراق بهادار نیز از شرکت توضیح بخواهد تا برای حل مشکل اقدام کند.
۲- سامانه دیدهبان سلامت بازار سرمایه
سامانه دیدهبان سلامت بازار سرمایه با آدرس www.dideban.seo.ir ، برای جلب مشارکت مردم در گزارش تخلفات است.
تا اینجا گفتیم که اگر شرکتی در پرداخت سود مصوب تخلف کند، سهامداران میتوانند موضوع را از طریق سامانههای گزارشدهی و سوتزنی به سازمان بورس و اوراق بهادار اعلام کنند تا پیگیری شود. اما اگر این پیگیریها به نتیجه نرسد یا سهامدار بخواهد علاوه بر اصل سود، خسارات ناشی از تأخیر را نیز دریافت کند، باید وارد مسیر اقدام حقوقی شود. این مسیر شامل مراحلی مشخص در کمیتههای سازش و در نهایت هیئت داوری سازمان است که قانون بهطور دقیق آن را تعریف کرده است. در قسمت بعدی از سری مطالب «سواد حقوقی سرمایهگذاران»، مراحل و نکات مهم مطالبه حقوقی سود سهام را بررسی خواهیم کرد.
در سومین قسمت از مجموعه مطالب «سواد حقوقی سرمایهگذاران»، به یکی از مهمترین موضوعات حمایتی از حقوق سهامداران یعنی،تخلفات شرکتها در پرداخت سود و سازوکارهای قانونی گزارش این تخلفات پرداختیم. نقض تعهدات قانونی در پرداخت سود میتواند ناشی از ضعف مدیریتی یا حتی تخلف آگاهانه باشد. قانونگذار برای برخورد با این موارد، مجموعهای از ضمانتاجراهای انضباطی، مدنی و در برخی موارد کیفری را در نظر گرفته است که در این شماره، به تفصیل به این ضمانتاجراها پرداختیم. همچنین نقش کلیدی سهامداران در گزارش تخلفات از طریق «سوتزنی» یا «ثبت شکایت رسمی» بررسی شد. درواقع آشنایی با سامانههای رسمی مانند «سمتا» و «دیدهبان سلامت بازار سرمایه» به سرمایهگذاران کمک میکند تخلفات شرکتها را با سهولت و اثربخشی بیشتری گزارش دهند. این بخش از مطالب، به سهامداران میآموزد که چگونه در مقابل بیتعهدی شرکتها، نهتنها منفعل نباشند، بلکه از ابزارهای قانونی بهره گیرند.
