نقش بازار سرمایه در رشد اقتصادی با رویکردی بر تأمین مالی شرکت‌ها
سید میثم موسوی فتاح
کارشناس بورس منطقه‌ای همدان
مقدمه
در ادبیات اقتصادی، بازارهای مالی به‌عنوان جریان‌های هدایت‌کننده منابع مالی از بخش غیرمولد به بخش تولید مولد، دارای نقش حیاتی در رشد اقتصادی، اشتغال‌زایی، سرمایه‌گذاری، تثبیت متغیرهای پولی و مالی و در مجموع بهبود رفاه جامعه هستند. از این بازارها به‌عنوان شریان‌های اصلی اقتصاد یاد می‌شود که نشان‌دهنده اهمیت بالای آنها در اقتصاد کشورها می‌باشد. به‌ویژه در ادبیات اقتصاد مالی، بازار سرمایه از طریق تأمین مالی بنگاه‌ها، تخصیص بهینه منابع، بهبود نقد‌شوندگی دارایی‌ها، بهبود راهبری شرکتی و افزایش شفافیت، نقشی اساسی در رشد اقتصادی دارد. ویژگی‌های مذکور در بسیاری از تحقیقات دانشگاهی اثبات شده و تئوری‌های نظری منسجمی در این باره ارائه شده است. در میان کارکردهای پنج‌گانه یادشده، کارکردی که به‌طور مستقیم بر تولید و رشد اقتصادی اثرگذار است را می‌توان تأمین مالی دانست. تأمین مالی چالش بزرگ تمامی بنگاه‌های اقتصادی در کشورهای توسعه‌یافته و به‌ویژه در حال توسعه بوده و ساختار بازار مالی هر اقتصادی به‌عنوان منبع اصلی تأمین مالی آن اهمیت بسیاری دارد. بر این اساس، در ادامه تفاوت‌های موجود میان ساختار بازار مالی ایران و کشورهای توسعه‌یافته بررسی می‌شوند.
از طرفی، بازار سرمایه ایران به‌عنوان بخشی تأثیرگذار از بازار مالی در سال‌های گذشته کوشیده است خود را به‌عنوان منبعی پایدار برای تأمین مالی اقتصاد ملی به اثبات برساند. نتایج بررسی‌های انجام‌گرفته در این پژوهش نشان می‌دهند که این کوشش‌ها به ارتقای جایگاه بازار سرمایه ایران انجامیده‌اند، اما با وجود یافتن مسیر، هنوز تا رسیدن به مقصد فاصله بسیاری وجود دارد.
ساختار بازار سرمایه در ایران
بورس اوراق بهادار تهران در بهمن‌ماه ۱۳۴۶ بر پایه قانون مصوب اردیبهشت‌ماه ۱۳۴۵ تأسیس و فعالیت خود را با انجام چند معامله بر روی سهام بانک توسعه صنعتی و معدنی آغاز کرد. دوران فعالیت بورس اوراق بهادار را می‌توان به چهار دوره تقسیم کرد: دوره نخست (۱۳۵۷-۱۳۴۶)، دوره دوم (۱۳۶۷-۱۳۵۸)، دوره سوم (۱۳۸۳-۱۳۶۸) و دوره چهارم (از ۱۳۸۴ تاکنون). در سال ۱۳۸۵ شرکت سهامی عام بورس اوراق بهادار تهران به‌موجب «قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران» مصوب آذرماه ۱۳۸۴ تأسیس شد و پس از آن، تمامی وظایف اجرائی سازمان کارگزاران بورس و اوراق بهادار به آن شرکت واگذار گردید.
به‌موجب دستورالعمل فعالیت بازارهای خارج از بورس مصوب سال ۱۳۸۶ شورای عالی بورس و در اجرای بند ۵ ماده ۴ «قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران»، شرکت فرابورس ایران در تاریخ ششم مهرماه ۱۳۸۸ به‌طور رسمی فعالیت خود را آغاز کرد. فرابورس مصداق بازارهای خارج از بورس بوده که بازاری در قالب شبکه ارتباط الکترونیک یا غیر‌الکترونیک برای معاملات اوراق بهادار بر پایه مذاکرات می‌باشد، هرچند در طی سالیان گذشته عمده معاملات بازار فرابورس به‌مانند معاملات بورس اوراق بهادار تهران بر پایه حراج بوده است.
در مقاله حاضر پس از مروری بر نمای کلی عملکرد بورس اوراق بهادار تهران و فرابورس ایران طی سال‌های اخیر، به بررسی نقش بازار سرمایه در رشد اقتصادی و تأمین مالی پرداخته خواهد شد.
برای مطالعه متن کامل به ماهنامه بورس ویژه مردادماه ۱۴۰۰ شماره ۱۹۳ مراجعه نمایید.
