واکاوی طرح «ارتقای سواد حقوقی در بازار سرمایه»
مریم نبی‌پور
عضو هیئت تحریریه
گفت‌وگو با رئیس اداره پیشگیری از ناهنجاری‌ها و ارتقاء سلامت بازار سرمایه سازمان بورس و اوراق بهادار
واکاوی طرح «ارتقای سواد حقوقی در بازار سرمایه»
ارتقاء سواد حقوقی سرمایه‌گذاران، کلید حمایت‌های حقوقی و پیشگیری از آسیب‌های ناشی از انواع ناهنجاری‌ها
در این شماره از ماهنامه «بورس» به سراغ رئیس اداره پیشگیری از ناهنجاری‌ها و ارتقاء سلامت بازار سرمایه سازمان بورس و اوراق بهادار رفتیم تا کمی بیشتر با طرح ارتقای سواد حقوقی در بازار سرمایه و اهداف و برنامه‌های آن آشنا شویم.
در این گفت‌وگو با جناب آقای محمدمهدی منتظری بر «لزوم ارتقای آگاهی عمومی فعالان بازار سرمایه از مفاهیم کاربردی» تأکید شده است. هدف از این آموزش‌های عمومی، پیشگیری از ارتکاب ناهنجاری‌ها و جلوگیری از آسیب‌های ناشی از انواع ناهنجاری‌ها می‌باشد. علاوه‌بر‌این، انتظار می‌رود با تبیین جایگاه سواد حقوقی در کنار سواد مالی سرمایه‌گذاران دریچه جدیدی به روی فعالان بازار سرمایه گشوده شود.
در خلال گفت‌وگوی حاضر، در کنار «تمرکز بر اهمیت موضوع ارتقای سواد حقوقی سهامداران در حوزه پیشگیری از ناهنجاری‌ها» به «تبیین اقدامات اخیر نهاد ناظر بازار سرمایه» و «اقدامات مشابه در سایر کشورها»، نیز پرداخته خواهد شد. در آخر هم «مروری بر سوابق فعالیت بورس تهران در این حوزه» خواهیم داشت.
آنچه در ادامه می‌خوانید مشروح این گفت‌وگوی خواندنی است.
به‌عنوان رئیس اداره پیشگیری از ناهنجاری‌ها و ارتقاء سلامت بازار سرمایه سازمان بورس و اوراق بهادار مبانی قانونی طرح ارتقای سواد حقوقی را برای مخاطبین این ماهنامه شرح دهید.
بر اساس بندهای (۸) و (۱۱) ماده ۷ قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران، «پیشگیری از وقوع تخلفات در بازار سرمایه» و «حمایت از حقوق و منافع سرمایه‌گذاران» از جمله وظایف نهاد ناظر بازار سرمایه است. در همین خصوص، «آموزش» و «هشداردهی» ازجمله روشهای پیشگیری از ناهنجاری‌ها و اتخاذ تصمیمات آگاهانه در فرآیند سرمایهگذاری هستند. آموزش‌ها و هشدارهای پیشگیرانه در ادبیات جرم‌شناسی در زمره پیشگیری‌های اولیه قرار دارند.
به همین خاطر، توانمندسازی عموم سرمایه‌گذاران در جلوگیری از بزه دیدگی و حفاظت از خود در مقابل ریسکهای موجود در بازار سرمایه به‌ویژه تقلب در معاملات اوراق بهادار نیازمند توجه ویژه به افزایش آگاهی‌های حقوقی عمومی ایشان و تبیین توأمان منافع و ریسکهای ناشی از آن و پذیرش مسئولیت تصمیمات و رفتارهای مالی توسط سرمایه‌گذاران است.
پیشگیری‌های آگاهی‌محور از طریق ارتقاء سواد مالی و حقوقی سرمایه‌گذاران در اسناد مربوطه ازجمله سند پیشگیری از ناهنجاری‌ها در بازار سرمایه مصوب ۱۴۰۲/۰۹/۲۹ هیئت‌مدیره سازمان، نقشه راهبردی بازار سرمایه مصوب مورخ ۱۴۰۲/۰۵/۱۷ شورای عالی بورس و اوراق بهادار، سند راهبردی ارتقاء آگاهی و دانش سرمایهگذاری در بازار سرمایه، سند تحول دولت مردمی، همچنین تفاهم‌نامه همکاری معاونت اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم قوه قضائیه و سازمان بورس و اوراق بهادار مورد تصریح قرار گرفته است.
راهبرد پیشگیری از طریق افزایش آگاهی عمومی اشخاص در معرض ارتکاب جرم و یا اشخاص در معرض بزه‌دیدگی در سایر حوزه‌ها نیز در قوانین و اسناد بالادستی مورد توجه بوده است. در این خصوص هم می‌توان به بند (چ) ماده ۳۸ قانون احکام دائمی برنامه‌های توسعه کشور مبنی بر «آموزش برای پیشگیری و کاهش جرائم، تخلفات و آسیب‌های اجتماعی ناشی از آنها» اشاره کرد.
همین ابتدای گفتگو بفرمایید چه عامل یا عواملی سبب شده است تا موضوع ارتقای سواد حقوقی سهامداران در حوزه پیشگیری از ناهنجاری‌ها را در زمره برنامه‌های خود قرار دهید؟
متأسفانه ناآگاهی بسیاری از سرمایه‌گذاران از قواعد و مقررات بورسی و پیچیدگی‌های فنی سرمایهگذاری در این حوزه، زمینه زیان‌دیدگی و گاه بزه‌دیدگی آنان را فراهم می‌آورد، لذا به‌منظور جهت‌دهی صحیح سرمایهگذاری در سطح کلان و جلوگیری از رفتارهای هیجانی، همچنین پیشگیری از وقوع تخلفات و جرائم ناشی از ناآگاهی سرمایه‌گذاران، ضروری است اقتضائات خاص بازار سرمایه و ملاحظات مالی و حقوقی سرمایهگذاری در آن، به عموم مردم آموزش داده شود. علاوه بر این مخاطرات ناشی از فعالیت‌های متقلبانه و مجرمانه اشخاص به‌ویژه فعالیت غیرمجاز اشخاص فاقد مجوزهای قانونی نیز باید در قالب ارائه هشدارهایی به عموم سرمایه‌گذاران ارائه شود تا از زیان‌دیدگی و بزه دیدگی ایشان جلوگیری به عمل آید.
در این خصوص، اقدامات آموزشی و هشداری در بازار سرمایه سایر کشورها نیز با جدیت پیگیری می‌گردد؛ به‌نحوی‌که در برخی از نهادهای ناظر بازار سرمایه، تشکیلات اداری خاصی به‌منظور آموزش سرمایه‌گذاران و حمایت از حقوق و منافع ایشان پیش‌بینی شده است.
بعید به نظر می‌رسد که آموزش مسائلی ازاین‌دست پیش‌ازاین در بازار سرمایه مطرح نبوده باشد. تاریخ تمرکز بر آگاهی بخشی به سهامداران به چند سال پیش برمی‌گردد؟
همین‌طور است. وجود نسخه‌های فیزیکی از کتاب‌هایی که جهت آشنایی سهامداران با موضوعات قوانین و مقررات منتشر شده‌اند، نشان می‌دهد در همان سال‌های ابتدایی تشکیل بورس در ایران متولیان بازار سرمایه به این مهم پی برده بودند؛ یکی از این کتابچه‌های مفیدی که در دهه چهل شمسی توسط انتشارات دبیرخانه شورای بورس و هیئت پذیرش اوراق بهادار در این زمینه تدوین شده با عنوان «حقوق سهامداران در شرکت‌های سهامی» در همان دوران منتشر شده است. برای مثال، در این کتاب ضمن تعریف شرکت سهامی، به بیان تفاوت شرکت‌های سهامی و احکام هر نوع از این شرکت‌ها به زبان ساده پرداخته شده است. از دیگر کتابچه‌های منتشرشده توسط همان انتشارات در آن برهه، می‌توان به کتابچه «بورس اوراق بهادار چند سؤال و جواب» اشاره کرد. این مجموعه شامل سؤالات متداول سهامداران در مورد مقررات و فرآیندهای بورس اوراق بهادار بوده است. کتابچه آموزشی دیگر که بیشتر صبغه مالی داشته است، با عنوان «چگونه یک گزارش مالی را بخوانیم» در آن برهه از طریق نشریه مؤسسه مریل لینچ که یک مؤسسه خدمات مالی آمریکایی است منتشر شده است.
جالب است بدانید که دبیرخانه شورای بورس و هیئت پذیرش اوراق بهادار نیز در آن دوره با دغدغه آشنا کردن کودکان با آموزه‌ها و مفاهیم مالی و بورسی کتابچه رنگی و مصوری با عنوان «مسعود در بورس اوراق بهادار» منتشر کرده است که در قالب روایت داستانی جذاب و خواندنی برای کودکان مفاهیم مهمی از قبیل سهام، شرکت سهامی، تشکیلات بورس (تالار بورس)، کارگزاری، هیئت پذیرش و… را توضیح داده است. در این رابطه، جای خالی این مطالب در کتب درسی مقاطع مختلف تحصیلی به‌وضوح دیده می‌شود که امید است با توجه مسئولین امر در نظام آموزشی کشور این خلأها در راستای پیشگیری از آسیب‌های ناشی از عدم اطلاع افراد از حقوق و وظایف قانونی خود رفع گردد.
با این تفاسیر، فعالیت‌های مربوط به ارتقاء سواد حقوقی سرمایه‌گذاران در کشور را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
تاکنون ارکان بازار سرمایه در راستای توسعه فرهنگ سرمایهگذاری و ارتقاء سواد مالی سرمایه‌گذاران اقدامات مفیدی را از طریق تهیه و ارائه محتوای آموزشی انجام داده‌اند. شرکت اطلاع‌رسانی و آموزش بورس، شرکت بورس تهران، شرکت فرابورس ایران و بسیاری از نهادهای مالی از طریق تارنمای وابسته به خود در حال ارائه خدمات آموزشی به عموم سرمایه‌گذاران هستند.
در سازمان بورس و اوراق بهادار، تارنمای رسمی این سازمان در راستای ارتقاء آگاهی‌های عموم نسبت به بازار سرمایه حسب مورد در حوزه آموزش و اطلاع‌رسانی مبادرت به ارائه محتوا می‌کند که مهم‌ترین موارد آن شامل «آشنایی با بازار سرمایه ایران»، «سامانه انتشار آراء انضباطی و دادگاه‌ها»، «انتشار عملکرد مدیران» و «نشریه ویژه سازمان بورس» است. در این خصوص، بخش «آشنایی با بازار سرمایه ایران» جهت آشنایی مخاطبان با اهداف، مأموریت‌ها و عملکرد نهاد ناظر بازار سرمایه و اشخاص تحت نظارت آن به معرفی سازمان بورس و اوراق بهادار، بورس‌های فعال در کشور و سایر ارکان پرداخته است. علاوه بر این، مهم‌ترین نکات موردنیاز برای فعالیت در بازار سرمایه را در قالب راهنما به متقاضیان ارائه می‌دهد که «راهنمای مختصر ورود و فعالیت در بورس»، «راهنمای درخواست و صدور مجوز افزایش سرمایه» و «راهنمای سهام عدالت» ازجمله آن است.
در «سامانه انتشار آراء انضباطی و دادگاه‌ها» مشخصات مربوط به اشخاص محکوم به فعالیت غیرمجاز در حوزه بازار سرمایه به انضمام مشخصات بستر فعالیت شخص (کانال تلگرامی و …)، حسب دستور مراجع قضایی جهت اطلاع عموم منتشر می‌گردد.
سامانه «انتشار عملکرد مدیران» نیز در راستای اجرای دستورالعمل اجرایی بند (چ) ماده ۳۶ قانون احکام دائمی برنامه‌های توسعه کشور در خصوص انتشار عملکرد مدیران اشخاص تحت نظارت سازمان بورس و اوراق بهادار و به‌منظور شناسایی مدیران متخلف در بازار سرمایه، به انتشار سوابق کیفری و تخلفاتی اشخاص مذکور بر اساس میزان مجازات انضباطی یا کیفری مقرر در رأی صادره قطعی، با ذکر مشخصات هویتی، عنوان جرم/تخلف و مجازات کیفری/انضباطی مورد حکم جهت اطلاع عموم می‌پردازد.
در راستای اجرای حکم مندرج در ماده ۸ آیین‌نامه اجرایی قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران (در خصوص تکلیف سازمان بورس و اوراق بهادار به انتشار سالانه یک نشریه مشتمل بر موارد مندرج در بندهای ذیل آن ماده) نیز تاکنون تعداد ۸ «نشریه ویژه سازمان بورس» در تارنمای رسمی سازمان بورس و اوراق بهادار جهت بهره‌برداری عموم منتشر گردیده است. نشریات مذکور حاوی اطلاعاتی نظیر مقررات و ضوابط مصوب سازمان، مجوزهای صادر، لغو یا تعلیق شده، مشخصات اوراق بهادار ثبت شده، آراء یا اجرائیه‌های صادره توسط سازمان، هیئت داوری و یا احکام قطعی دادگاه‌ها و سایر مراجع قانونی در خصوص بازار اوراق بهادار و … هستند.
شرکت اطلاع‌رسانی و آموزش بورس به‌عنوان یکی از شرکت‌های تابعه سازمان بورس و اوراق بهادار در راستای «گسترش فرهنگ سرمایهگذاری در دارایی‌های مالی» و با محوریت آموزش و اطلاع‌رسانی تأسیس گردیده است. انتشار کتب، مجلات، نشریات الکترونیک، لوح‌های فشرده و سایر انواع بسته‌های آموزشی مکتوب، الکترونیک، دیداری و شنیداری، برگزاری نمایشگاه‌ها، همایش‌ها و سمینارهای تخصصی در حوزه بازار سرمایه از مهم‌ترین اقداماتی است که توسط این شرکت با هدف گسترش فرهنگ سرمایهگذاری صورت می‌پذیرد. در حال حاضر تارنمای رسمی شرکت مذکور۱ در سه بخش «فرهنگ‌سازی و چندرسانه‌ای»، «آموزش و آزمون» و «مرکز ارتباط بازار سرمایه» در حوزه ارتقاء سواد مالی سرمایه‌گذاران، آزمون‌های مربوط به مدارک حرفه‌ای بازار سرمایه و پاسخگویی به سؤالات سرمایه‌گذاران به ارائه خدمات می‌پردازد. بااین‌حال مباحث حقوقی در محتوای آموزشی تولیدشده توسط این شرکت، چندان مطرح نبوده است.
در تارنمای شرکت بورس تهران۲ در راستای افزایش سواد مالی سرمایه‌گذاران، در کنار اخبار و اطلاعات بازار، بخش‌هایی مجزایی با عناوین «آموزش» و «ویدیوهای آموزشی» ذیل بخش تحقیق و توسعه قرار گرفته‌اند. این مطالب، مواردی از قبیل آموزش‌های عمومی (آشنایی با ابزارهای مالی، چگونگی انجام معامله و …)، آموزش‌های کارگزاران (ازجمله ضوابط اجرایی اعطای لغو مجوزها) و… را پوشش می‌دهد.
لازم به ذکر است ماهنامه حاضر نیز با اختصاص بخشی مجزا با عنوان سواد حقوقی سرمایه‌گذاران که در تارنمای این ماهنامه۳ نیز قابل رؤیت می‌باشد در مسیر انجام این رسالت است.
شرکت فرابورس ایران با راه‌اندازی یک تارنمای اختصاصی۴ (تلویزیون اینترنتی) با هدف ارتقای سواد مالی عموم و توسعه فرهنگ سرمایهگذاری به ارائه آموزش‌های دیداری و شنیداری در خصوص مباحث بازار سرمایه پرداخته است. این سایت به ارائه مطالب آموزشی برای عموم سرمایه‌گذاران، کودکان و نوجوانان، فعالان بازار، همچنین ارائه اخبار و اطلاعات در حوزه بورس می‌پردازد. به‌عنوان نمونه این تارنما در بخش «استراتژی‌های سرمایهگذاری«آموزش»، به بیان مباحثی در خصوص تجزیه‌وتحلیل صورت‌های مالی، نحوه ارزش‌گذاری سهام، استراتژی شرکت در مجامع عمومی و … به‌صورت تصویری می‌پردازد.
سایت سامانه جامع اطلاعات مشتریان۵ وابسته به شرکت سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه با اختصاص بخش «محتوای آموزشی» در تارنمای خود، در دو سطح مقدماتی و پیشرفته، ویدئوهای آموزشی را در اختیار عموم قرار داده است. به‌عنوان‌مثال در بخش «سطح مقدماتی» ویدئوهایی با موضوعات مزایای بورس، تاریخچه بورس، ارکان و نهادهای مالی، مفاهیم بورسی و… بارگذاری شده است.
تارنمای رسمی شرکت مدیریت فناوری بورس تهران۶ نیز ضمن ارائه اطلاعات مربوط به معاملات در بازار سرمایه و امکاناتی نظیر فیلترنویسی، در قسمتی تحت عنوان «آموزش»۷، محتوای آموزشی مفیدی در قالب ویدئو کلیپ‌ها، پادکست‌ها و اطلاعیه‌ها با موضوعاتی نظیر «آموزش اصول مقدماتی بورس»، «ارکان و نهادهای بازار سرمایه»، «انتخاب بهترین صندوق»، «سرمایهگذاری مستقیم و غیر مستقیم» و … به سرمایه‌گذاران ارائه می‌دهد. لازم به تأکید است که در تارنماهای شرکت‌های یاد شده نیز مباحث حقوقی در محتوای آموزشی تولیدشده توسط این شرکت، چندان مطرح نبوده است.
در تارنمای شرکت بورس کالا۸ در بخشی تحت عنوان «آموزش و پرورش» مطالبی متنوع از طریق آموزش‌های آنلاین در قالب «کارگاه‌های آموزشی»، کلیپ‌های آموزشی و مواردی از قبیل «نحوه اخذ کد معاملاتی» و … پوشش داده شده است. بورس کالا هم میتواند جهت ارتقای سواد حقوقی سهامداران در حوزه معاملات کالایی و اوراق مبتنی بر کالا با هماهنگی سازمان بورس و اوراق بهادار و نهاد ناظر در این حوزه اثرگذار باشد.
سایر نهادها و اشخاص فعال در بازار سرمایه را نیز می‌توان در دو دسته نهادهای مالی دارای مجوز از سازمان و مؤسسات آموزشی جا داد. در خصوص نهادهای مالی دارای مجوز از سازمان؛ در حال حاضر بسیاری‌های از نهادهای مالی نظیر کارگزاری‌ها، شرکت‌های سرمایهگذاری و هلدینگ‌ها در تارنمای رسمی شرکت خود مطالب آموزشی رایگان به شکل ویدئو، پادکست، موشن‌گرافی، مقاله، کاتالوگ و … جهت بهره‌برداری سرمایه‌گذاران ارائه می‌دهند. این مطالب عمدتاً جهت ارتقاء سواد مالی سرمایه‌گذاران ارائه شده و کمتر به موضوعات حقوقی بازار سرمایه پرداخته است. مؤسسات آموزشی فعال در حوزه بازار سرمایه نظیر مرکز مالی ایران نیز به‌صورت تخصصی به ارائه خدمات آموزشی، پژوهشی، مالی و مشاوره در بازار پول و سرمایه می‌پردازند. هرچند که رویکرد اصلی این مراکز کسب درآمد از محل فروش دوره‌ها و برنامه‌های آموزشی تخصصی حوزه بازار است، اما این مؤسسات مواردی را در قالب آموزش‌های مقدماتی به‌صورت رایگان جهت بهره‌برداری در اختیار عموم سرمایه‌گذاران قرار می‌دهند. مجموعه وبینارهای آموزشی «بورس کمپ» نمونه‌ای از خدمات آموزشی رایگانی است که توسط مرکز مالی ایران به عموم ارائه می‌گردد. با این وجود، غالب مباحث آموزشی که توسط این مراکز ارائه می‌شود مربوط به مباحث مالی و کسب‌وکاری بازار سرمایه بوده و محتوای مؤثری جهت ارتقاء سواد حقوقی سرمایه‌گذاران توسط این مؤسسات ارائه نمی‌گردد.
درمجموع، به نظر می‌رسد اگر شرکت‌های مذکور سیاست‌ها و برنامه‌های خود را در حوزه ارتقاء سواد حقوقی سرمایه‌گذاران و هشداردهی به اشخاص در معرض ناهنجاری‌های بازار سرمایه با نیم‌نگاهی به اقدامات سایر کشورها در این حوزه و شرایط خاص بازار سرمایه کشور به نحو مؤثری ارتقاء دهند، می‌توانند با کیفیت مناسب‌تری اجرا شوند.
به عقیده شما فعالیت‌های شرکت‌های فوق‌الذکر تا چه میزان توانسته‌اند در مسیر ارتقای سواد حقوقی اثربخش باشند؟
همان‌طور که در پاسخ به سؤال قبلی به‌تفصیل توضیح دادم، نهادهای مذکور برنامه‌های متعددی در حوزه آموزش توسعه فرهنگ سرمایهگذاری و ارتقاء سواد مالی سرمایه‌گذاران داشته‌اند؛ اما متأسفانه برنامه‌های آموزشی و اطلاع‌رسانی تاکنون در حوزه ارتقاء سواد حقوقی و هشداردهی به عموم، از جامعیت و استمرار لازم برخوردار نبوده‌اند و اقدامات پراکنده فعلی، ضرورت یک برنامه‌ریزی متمرکز و جامع مشابه برخی کشورهایی که در ادامه اشاره خواهم کرد را ایجاب می‌کند.
مختصری هم از برنامه‌های سایر نهادهای فرهنگی کشور در جهت ارتقای سواد حقوقی سرمایه‌گذاران برایمان بگویید.
در سازمان صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران، برخی شبکه‌های تلویزیونی علاوه بر پوشش اخبار حوزه بازار سرمایه (توسط شبکه خبر سیما و سابقاً توسط شبکه ایران کالا)، به آموزش مفاهیم بورسی و تحلیل بازار سرمایه ایران می‌پردازند. در حال حاضر، سیمای ملی از طریق برخی شبکه‌ها علاوه بر پوشش اخبار حوزه بازار سرمایه، به آموزش مفاهیم بورسی و تحلیل بازار سرمایه می‌پردازد. برنامه‌های اقتصادی «شبکه خبر» با هدف رصد و پیگیری مستمر موضوعات مورد نیاز مردم، نسبت به پخش برنامه‌های تحلیلی و آموزشی حوزه بازار سرمایه اقدام می‌کند. برنامه‌های این شبکه در خصوص موضوعات مذکور عبارت‌اند از «عصر سهامداری (آموزشی)»، «به‌وقت تحلیل (تحلیلی-خبری)»، «پیش گشایش (تحلیلی)»، «ارز دیجیتال (آموزشی-تحلیلی)»، «تحلیل برتر (تحلیلی)»، «نبض بازار (تحلیلی)»، «تکنیکالیست (تحلیلی)»، «ویژه‌برنامه بورس (تحلیلی-خبری)» و«کدال خوان (تحلیلی)». شبکه آموزش نیز با ارائه برنامه «بورسانه» به تحلیل و آموزش بازار سرمایه می‌پردازد. همچنین برخی شبکه‌های رادیویی بر اطلاع‌رسانی اخبار بازار سرمایه و همچنین گفت‌وشنود با کارشناسان بازار سرمایه متمرکزند. به‌عنوان‌مثال «شبکه رادیویی اقتصاد» علاوه بر پوشش اخبار حوزه بورس، از طریق برنامه «سرای سرمایه» با کارشناسان اقتصادی در خصوص بازار بورس گفتگو می‌کند. این سازمان ملی لازم است در راستای آموزش‌های پیشگیرانه نیز اهتمام و دغدغه لازم را داشته باشد.
در خصوص وزارت آموزش و پرورش، بررسی کتاب‌های درسی مقاطع ابتدایی، متوسطه اول و متوسطه دوم از طریق سایت اینترنتی پایگاه کتاب‌های درسی به آدرس اینترنتی chap.sch.ir، نشان می‌دهد آموزش‌های پیشگیرانه منسجمی در حوزه بازار سرمایه در کتب درسی برای دانش‌آموزان وجود ندارد. این در حالی است که در دروس علوم اجتماعی پایه هفتم و هشتم دوره اول متوسطه، مباحثی در خصوص نظام بانکی کشور و نحوه استفاده از خدمات بانکی ضروری و کاربردی به دانش آموزان آموزش داده می‌شود اما در خصوص بازار سرمایه و نحوه سرمایهگذاری در آن هیچ مبحثی منتشر نشده است. لازم به ذکر است در دوره دوم متوسطه نیز آموزشی در زمینه بازار اوراق بهادار به دانش‌آموزان ارائه نمی‌گردد و تنها در کتاب «اقتصاد» رشته ادبیات و علوم انسانی، در مبحثی تحت عنوان «پس‌انداز و سرمایهگذاری» اشاره‌ای گذرا به اوراق سهام و اوراق مشارکت شده است.
حال‌آنکه شناساندن بازار بورس به دانش‌آموزان و آموزش نحوه بهره‌برداری از خدمات کاربردی این حوزه در کلیه رشته‌ها، کمک شایانی به ترویج فرهنگ سرمایهگذاری در بورس و ارتقاء آگاهی عموم مردم در این حوزه می‌نماید.
در برنامه کشورهای مختلف در زمینه ارتقاء سواد مالی یکی از اهداف اساسی و خروجی‌ها و نتایج مدنظر از ارتقاء سواد مالی، پیشگیری از ناهنجاری‌ها و حفاظت و مراقبت از سرمایه‌گذاران در مقابل تقلب در بازار سرمایه می‌باشد که این مهم در گرو افزایش سواد حقوقی عمومی سرمایه‌گذاران در خصوص حقوق و مسئولیت‌های ناشی از مالکیت اوراق بهادار و منافع و ریسکهای سرمایهگذاری در بازار سرمایه است.
با این تفاسیر چه پیشنهادهایی برای ارتقای محتواهای آموزشی مالی در حوزه حقوقی دارید؟
بر اساس مطالعات انجام‌شده توسط اداره پیشگیری از ناهنجاری‌ها و ارتقاء سلامت بازار سرمایه سازمان بورس و اوراق بهادار محتوای آموزشی حقوقی را می‌توان مشتمل بر قوانین، مقررات و احکام کاربردی، بر اساس سرفصل‌های اصلی ذیل تهیه و در قالب‌های پیشنهادی به عموم سرمایه‌گذاران عرضه کرد.
– محتوای آموزشی در خصوص حقوق و مسئولیت‌های دارندگان اوراق بهادار به‌ویژه حقوق و مسئولیت‌های قانونی سرمایه‌گذاران خرد؛
– محتوای آموزشی در خصوص انواع ناهنجاری‌ها در بازار سرمایه ازجمله تقلب، کلاهبرداری و دستکاری قیمت اوراق بهادار و سایر تخلفات فعالان این حوزه با لحاظ آمار، فراوانی و سطح اهمیت و میزان آثار سوء ناهنجاری‌ها، به‌منظور آشنایی سرمایه‌گذاران خرد با شیوه‌های ارتکاب ناهنجاری و نحوه مقابله و محافظت از خود در مقابل آنها؛
– محتوای آموزشی در خصوص ریسک‌ها و منافع ناشی از سرمایهگذاری در بازار سرمایه در راستای واقعی سازی انتظارات مالی سرمایه‌گذاران از سرمایهگذاری در ابزارهای مالی حوزه بازار سرمایه (به‌منظور مقابله و محافظت سرمایه‌گذاران از خود در مقابل تبلیغات خلاف واقع و تهییج کننده)؛
– محتوای آموزشی در خصوص ابزارهای مالی و راهکارهای پوشش ریسک سرمایهگذاری نظیر متنوع سازی سبد اوراق بهادار تحت مالکیت، خرید اوراق تبعی و سرمایهگذاری در صندوق‌های سرمایهگذاری با ضمانت اصل سرمایه و…؛
– محتوای آموزشی در خصوص حمایت‌های قانونی پیش‌بینی‌شده برای دارندگان اوراق بهادار؛
– محتوای آموزشی در خصوص راهکارهای پیگیری و مطالبه حقوق قانونی نظیر طرح دعاوی در کمیته‌های سازش و هیئت داوری بازار اوراق بهادار؛
– محتوای آموزشی در خصوص آشنایی با فرآیندهای رسیدگی به تخلفات و جرائم و همچنین راهکارهای گزارشگری تخلف و جرم در حوزه بازار سرمایه؛
– محتوای آموزشی در خصوص آشنایی با راه‌های آگاهی از هشدارهای عمومی نهادهای ناظر پیرامون وقوع انواع ناهنجاری و تقلب در بازار سرمایه.
در خصوص شیوه‌های انتشار محتوای آموزشی تولیدشده چه پیشنهادهایی مطرح شده است؟
مواردی از قبیل «راه‌اندازی بخش اختصاصی آموزش در تارنمای رسمی سازمان»، استفاده از «وسایل ارتباط‌جمعی نظیر شبکه‌های اجتماعی پرمخاطب و رسانه ملی» در کنار «پیش‌بینی محتوای آموزشی جهت درج در برنامه درسی مقاطع تحصیلی» روشهای کارآمدی در راستای نیل به اهداف مدنظر می‌باشند. به عبارتی؛ اختصاص یک بخش مجزا تحت عنوان «آموزش» در تارنمای رسمی سازمان بورس و اوراق بهادار میتواند نقش مؤثری در آگاهی‌بخشی به مراجعه‌کنندگان این سایت ایفا کند. سابقه ارائه محتوای آموزشی به سرمایه‌گذاران در تارنمای نهادهای ناظر بازار سرمایه در کشورهای پیشرو نیز حاکی از توجه نهادهای مذکور به این شیوه ارائه محتوای آموزشی است. در تارنمای رسمی کمیسیون بورس و اوراق بهادار، بخشی تحت عنوان «Education» ایجاد شده است. طراحی این بخش اختصاصی در تارنمای سازمان بورس و اوراق بهادار سبب می‌گردد سرمایه‌گذاران در راستای دستیابی به پاسخ پرسش‌های حقوقی خود در حوزه بازار سرمایه به یک مرجع رسمی مراجعه نمایند. همچنین می‌توان لینک دسترسی به این بخش از تارنمای سازمان بورس را در سایر تارنماهای حوزه بازار سرمایه از جمله «پایگاه قوانین و مقررات بازار سرمایه» قرار داد تا مراجعین به‌راحتی به بخش آموزش تارنمای سازمان دسترسی یابند.
از طرفی، یکی از پرکاربردترین روش‌ها و قالب‌های ارائه محتوای آموزشی در عصر کنونی استفاده از ویدیو کلیپ‌ها، موشن‌گرافی‌ها و اینفوگرافی‌ها است. نهاد ناظر بازار سرمایه سایر کشورها نیز از روشهای مذکور در راستای ارتقاء آگاهی‌های عمومی سرمایه‌گذاران استفاده می‌کنند، لذا پیشنهاد می‌گردد موضوعات مبتلابه و کاربردی حقوقی سرمایه‌گذاران در قالب‌های فوق‌الذکر به‌ویژه ویدیو کلیپ‌های اختصاصی بازار سرمایه (ضمن شخصیت‌سازی و روایتگری داستانی) در اختیار سرمایه‌گذاران قرار گیرد. در راستای افزایش میزان بازنشر محتوای آموزشی تولیدشده ضروری است این محتوا از طریق شبکه‌های اجتماعی پرمخاطب داخلی و خارجی نیز برای بهره‌مندی ذینفعان به‌ویژه سرمایه‌گذاران خرد منتشر گردد.
در مورد تولید محتوا در فضای مجازی چطور؟
دقیقاً با توجه به فعالیت پررنگ سرمایه‌گذاران در فضای مجازی به‌ویژه در پیام‌رسان‌های پرمخاطب داخلی، همچنین انتشار سریع و گسترده مطالب در این بسترها، می‌توان از ظرفیت‌های این فضا جهت انتشار گسترده و اثربخش محتوای سواد حقوقی استفاده کرد.
به پیشنهادهایی که برای قالب‌های تولید محتواهای آموزشی حقوقی داشتید برگردیم.
بله حتماً. براساس بررسی‌های انجام شده، یکی از قالب‌های پرکاربرد آموزشی در بازارهای سرمایه، بولتن‌های آموزش سرمایه‌گذاران (Investor Bulletin) است که کمیسیون بورس اوراق بهادار بسیاری کشورها از طریق تولید و نشر این بولتن‌ها به‌صورت مستمر نسبت به ارائه محتوای آموزشی بر اساس نیازهای روز سرمایه‌گذاران اقدام می‌نمایند. برای مثال در آخرین بولتن منتشرشده در تارنمای آموزش این کمیسیون، در خصوص آنچه که سرمایه‌گذاران بایستی در خصوص قاعده جدید تسویه وجوه در بازار اوراق بهادار این کشور (T+1 به جای T+2) بدانند توضیحاتی ارائه شده ازجمله اینکه ۱)تسویه وجوه در بازار اوراق بهادار به چه معناست؟ ۲)با تصویب مقرره جدید در خصوص قاعده تسویه چه تغییری در فرآیند معاملات رخ می‌دهد؟ ۳)قاعده جدید تسویه وجوه شامل کدام دسته از اوراق بهادار می‌گردد؟ ۴)قاعده جدید از چه زمانی اجرا می‌شود؟ و ۵) سرمایه‌گذاران از چه طریق می‌توانند در خصوص قاعده جدید تسویه اطلاعات تکمیلی به دست آورند. پیشنهاد می‌گردد بولتن‌های آموزش مفاهیم حقوقی کاربردی، براساس نیازهای روز سرمایه‌گذاران و آخرین تغییر و تحولات قوانین و مقررات توسط سازمان تهیه و در اختیار سرمایه‌گذاران قرار گیرد. بدیهی است در تهیه این بولتن‌ها باید از به‌کارگیری اصطلاحات تخصصی حقوقی اجتناب شود و محتوای موردنظر به زبان ساده و به‌صورت مختصر منتقل گردد.
علاوه بر این، تهیه درخت‌واره سؤالات پرتکرار حقوقی هم میتواند مفید باشد. جمع‌آوری سؤالات پرتکرار حقوقی سرمایه‌گذاران درزمینه انواع اوراق بهادار، نحوه معامله این اوراق در بورس‌های اوراق بهادار، حقوق و تکالیف ناشی از سهامداری، نحوه احقاق حقوق در مواجهه با نقض قوانین و مقررات توسط اشخاص فعال در حوزه بازار سرمایه و سایر موضوعات موردنیاز سرمایه‌گذاران و ارائه پاسخ‌های دقیق، ساده و مختصر حقوقی از دیگر روشهای ارتقاء دانش حقوقی در بازار سرمایه است. پیشنهاد می‌گردد بر اساس نیازهای آموزشی سرمایه‌گذاران در زمینه‌های مختلف و همچنین بر اساس پرتکرارترین شکایات و درخواست‌های واصله به سامانه‌های موجود ازجمله سامانه سمتا و مرکز ارتباط با مشتریان بازار سرمایه، سؤالات پرتکرار حقوقی استخراج و پس از تهیه پاسخ‌های حقوقی متناظر پرسش و پاسخ‌های مذکور در راستای تسهیل جستجوی سرمایه‌گذاران به لحاظ موضوعی دسته‌بندی گردیده و درخت‌واره موضوعی آن تهیه گردد.
تدوین محتوای آموزشی در قالب تشریح قوانین و مقررات کاربردی حوزه بازار سرمایه در کتابچه‌های حقوقی یکی دیگر از روشهای ارائه آموزش‌های حقوقی به سرمایه‌گذاران است. در این روش محتوای حقوقی در قالب کتابچه‌هایی با موضوعات کاربردی تهیه و در اختیار ذینفعان قرار می‌گیرد. پیشنهاد می‌گردد در موضوعات ۱)حقوق ناشی از سهامداری بر اساس قانون تجارت و قوانین و مقررات اختصاصی حوزه بازار اوراق بهادار ۲)آشنایی با فرآیند رسیدگی به دعاوی حقوقی در بازار سرمایه ۳)آشنایی با انواع تقلب و سوءرفتار در بازار سرمایه ۴)آشنایی با معاملات اوراق بهادار در بورس و فرآیند توقف و تعلیق نماد‌های معاملاتی ۵)آشنایی با معاملات بورس کالا ۶)آشنایی با قوانین و مقررات کاربردی حوزه صندوق‌های سرمایهگذاری و سایر موضوعات مبتلابه سرمایه‌گذاران کتابچه‌های مختصر حقوقی تهیه گردیده و نسخه کاغذی و الکترونیک آن در اختیار سرمایه‌گذاران قرار گیرد.
از طرفی، یکی از طرق مؤثر جهت فرهنگ‌سازی و آموزش منسجم اصول سرمایهگذاری در بازار اوراق بهادار به مردم، مشارکت و همکاری سازمان‌ها و نهادهای متولی حوزه آموزش (از قبیل وزارت آموزش‌وپرورش و وزارت علوم، تحقیقات و فناوری اطلاعات) است. پیش‌بینی محتوای آموزشی متناسب با نیازمندی گروه‌های هدف به‌ویژه نوجوانان و درج محتوای مذکور در برنامه درسی مقطع تحصیلی متوسطه و همچنین دروس عمومی و تخصصی مقاطع تحصیلی دانشگاهی، یکی از طرق ارتقاء سواد مالی و حقوقی سرمایه‌گذاران است که این مهم در تعامل سازمان بورس با متولیان حوزه آموزش حاصل می‌گردد.
علاوه بر این، تهیه محتوای آموزشی متناسب جهت انتشار از طریق رسانه ملی و در تعامل با سازمان صدا و سیما شیوه کارآمد دیگری در این زمینه است.
همچنین سازمان بورس و اوراق بهادار میتواند از طریق پیش‌بینی برخی مزایا نظیر اولویت‌بخشی در رسیدگی به درخواست‌های صدور مجوز و یا معافیت از تمام یا بخشی از هزینه‌ها، نهادهای مالی تحت نظارت خود را به ارائه محتوای آموزشی حقوقی در زمان ارائه خدمت به مشتریان، تشویق نماید. با عنایت به اینکه سرمایه‌گذاران در تعامل مستقیم با نهادهای مالی به‌ویژه شرکت‌های کارگزاری می‌باشند این شیوه از انتشار محتوای آموزشی، کمک شایانی به ارتقاء سواد حقوقی عموم سرمایه‌گذاران می‌نماید. ارائه محتوای آموزشی از طریق شرکت‌های کارگزاری میتواند با به‌کارگیری ظرفیت سامانه معاملات برخط نیز صورت پذیرد.
در خلال صحبت‌هایتان به تجربیات سایر کشورها در حوزه ارتقای سواد حقوقی هم اشاره کردید. بد نیست مروری بر تجربیات بین‌المللی در زمینه آموزش و هشدارهای حقوقی نیز داشته باشیم.
برای مثال در کشور مالزی، تارنمای رسمی کمیسیون اوراق بهادار کشور، از طریق پنجره «توانمندسازی سرمایه‌گذار»۸ آموزش‌ها و هشدارهای لازم در خصوص مسائل مبتلابه سرمایهگذاری را به عموم ارائه می‌نماید. این پنجره خدمات مربوطه را به چهار بخش «سرمایهگذاری هوشمندانه»۹، «ثبت شکایت»۱۰، «فهرست هشدارها»۱۱ و «جلوگیری از کلاهبرداری»۱۲ تقسیم‌بندی نموده است. پنجره سرمایهگذاری هوشمندانه با هدف ارتقاء سواد مالی و حقوقی سرمایه‌گذاران در حوزه بازار اوراق بهادار مالزی ایجاد شده و محتوای متناسب در خصوص طیف وسیعی از موضوعات را به عموم ارائه می‌دهد. در کنار اخبار، وقایع و معرفی آدرس‌های مفید، بخش «آموزش سرمایه‌گذاران»۱۳ مهم‌ترین قسمت این تارنما را تشکیل داده که در آن موارد مختلفی نظیر مصادیق ناهنجاری‌های بازار اوراق بهادار، نحوه شروع سرمایهگذاری، خدمات و محصولات، روشهای سرمایهگذاری، باید‌ها و نباید‌های سرمایهگذاری در بازار اوراق بهادار این کشور حسب مورد در قالب‌هایی نظیر «پادکست صوتی»، «ویدئو کلیپ آموزشی»، «بروشور» و «خطوط راهنمای تصویری» به عموم آموزش داده می‌شود. در خصوص ثبت شکایت نیز «اداره حمایت از مصرف‌کننده و سرمایه‌گذار» کمیسیون اوراق بهادار مالزی شکایات مربوط به ناهنجاری‌ها در بازارهای اوراق بهادار را بررسی می‌کند تا از این طریق به‌سرعت از فعالیت‌های خلاف قوانین و مقررات و ترفندهای جدید مربوط به کلاهبرداری در بازار آگاهی یابد. این درگاه به شکایات سرمایه‌گذاران از نهاد ناظر بورس مالزی و اشخاص تحت نظارت آن، همچنین گزارش‌های وقوع ناهنجاری‌ها (سوت‌زنی) رسیدگی نموده و در صورت مشاهده نقض قوانین و مقررات مراتب را به مراجع مربوطه اعلام می‌نماید. در بخش فهرست فعالیت‌های غیرمجاز، فهرست جامع و روزآمدی از وب‌سایت‌ها، ابزارهای مالی، شرکت‌ها و افراد غیرمجاز با قابلیت جست‌وجو بر اساس نام، در اختیار سرمایه‌گذاران قرار گرفته تا از این طریق زمینه انجام فعالیت‌های غیرمجاز حذف و به‌تبع آن از جرائم و تخلفات مربوطه پیشگیری شود. در قسمت هشدارهای مربوط به کلاهبرداری نیز به‌منظور پیشگیری از جرائم ناشی از ناآگاهی بزه دیدگان علی‌الخصوص در بستر فضای مجازی، محتوای آموزشی متناسبی در خصوص روشهای مختلف کلاهبرداری در قالب «ویدئو کلیپ»، «بروشور» و «خطوط راهنمای تصویری» به زبان ساده و قابل فهم برای سرمایه‌گذاران غیرحرفه‌ای ارائه گردیده و همچنین در خصوص اقدامات اشخاص بزه دیده در راستای احقاق حقوق خود آموزش‌های لازم ارائه شده است.
کمیسیون بورس و اوراق بهادار ایالات متحده (SEC)14 نیز در تارنمای رسمی خود از طریق پنجره «آموزش»۱۵ مبادرت به ارائه خدمات آموزشی و هشداری به سرمایه‌گذاران می‌نماید. این پنجره به سه بخش «آموزش سرمایه‌گذاران»۱۶، «مرکز گسترش کسب‌وکارهای کوچک بازار»۱۷ و «واژه‌نامه تخصصی»۱۸ تقسیم شده است.
پنجره آموزش سرمایه‌گذاران (Investor Education) محتوای آموزشی ارائه‌شده به سرمایه‌گذاران را در بخش‌های مختلف دسته‌بندی نموده که شامل اقدامات اولیه برای شروع سرمایهگذاری در بازار اوراق بهادار۱۹، بررسی اطلاعات مشاوران سرمایهگذاری۲۰، بررسی مجوز ارائه‌دهندگان خدمات مالی در بازار سرمایه۲۱، ابزارها و محاسبه‌گرهای سرمایهگذاری۲۲، کارمزدها و هزینه‌های سرمایهگذاری۲۳، هشدارها و بولتن‌های سرمایه‌گذار۲۴، اطلاعاتی در خصوص سرمایه‌گذاران ارائه می‌کنند.
در بخش واژه‌نامه تخصصی۲۵ هم واژه‌ها و مفاهیم تخصصی مرتبط با نیازهای عموم سرمایه‌گذاران و متقاضیان کسب‌وکارهای کوچک از طریق اتصال مستقیم متقاضی به قسمت مربوطه در تارنمای اختصاصی آموزش کمیسیون بورس و اوراق بهادار، تعریف و ارائه گردیده است.
لازم به ذکر است کمیسیون بورس و اوراق بهادار آمریکا، فعالیت‌های اصلی خود در خصوص ارتقاء سواد مالی و حقوقی سرمایه‌گذاران را در بخش آموزش تارنمای اصلی خود و همچنین تارنمای اختصاصی «سرمایه‌گذار» (Investor.gov) متمرکز نموده و اطلاعات جامعی را در حوزه‌های «معرفی بازار اوراق بهادار و نحوه شروع سرمایهگذاری در آن»، «چگونگی حفظ سرمایه و کسب سود در بازار اوراق بهادار» و مهم‌تر از همه «ناهنجاری‌های بازار اوراق بهادار و مصادیق رایج آن» به سرمایه‌گذاران آموزش می‌دهد. این تارنمای اختصاصی تحت مدیریت «اداره آموزش و حمایت از سرمایه‌گذاران کمیسیون بورس و اوراق بهادار ایالات متحده»۲۶، «هشدارها و اطلاعیه‌ها»۲۷ مرتبط با ناهنجاری‌های مبتلابه بازار اوراق بهادار از قبیل آخرین روشهای کلاهبرداری و تقلب، فعالیت‌های غیرمجاز و … را به زبان ساده و در قالب ویدئوهای کوتاه آموزشی، موشن‌گرافیک، اینفوگرافیک و نشر اطلاعیه‌ها برای عموم ارائه می‌نماید.
تارنمای رسمی بورس سنگاپور، از طریق بخش «تحقیق و آموزش» (Research & Education) ذیل پنجره «اوراق بهادار» (Securities)28، متقاضیان را با لینک مستقیم به تارنمای «آکادمی بورس سنگاپور»
(SGX Academy)29 متصل نموده و آموزش‌ها و هشدارهای لازم در خصوص مسائل مبتلابه سرمایهگذاری را با استفاده از ویدیوهای آموزشی، موشن‌گرافیک، اینفوگرافیک، دوره‌های آموزشی و… برای عموم ارائه می‌دهد. مهم‌ترین بخش سایت مذکور شامل برنامه وبینارهای آموزشی۳۰ و آموزش الکترونیک۳۱ است. برنامه وبینارهای آموزشی در سه سطح سرمایه‌گذاران مبتدی، متوسط و حرفه‌ای محتوای آموزشی را در اختیار عموم قرار می‌دهد که شرکت در برخی از آنها مستلزم پرداخت هزینه و مابقی رایگان می‌باشد. وبینارهای مذکور با موضوعاتی از قبیل اصول سرمایهگذاری در بورس، فرآیند سرمایهگذاری در سهام شرکت‌ها، تحلیل بازه‌های زمانی مناسب برای معاملات کوتاه‌مدت و… توسط مدرسان حرفه‌ای آموزش داده می‌شود. همچنین در قسمت آموزش الکترونیک برنامه مؤسسات آموزشی معتبر، تقویم برنامه‌های آموزشی، منابع اطلاعاتی موردنیاز سرمایه‌گذاران در فضای مجازی و از همه مهم‌تر ایفوگرافیک‌های آموزشی در اختیار متقاضیان قرار می‌گیرد. اینفوگرافیک‌ها اغلب با هدف هدایت سرمایه‌گذاران به سوی سرمایهگذاری آگاهانه در بورس با موضوعاتی از قبیل آموزش روانشناسی معاملات، تحلیل تکنیکال، ابزارهای مورد نیاز جهت معامله اوراق بهادار، محصولات سرمایهگذاری و ویژگی آنها و … طراحی و منتشر گردیده‌اند.
بفرمایید که چه برنامه‌هایی در راستای ارائه هشدارهای پیشگیرانه در بازار سرمایه کشور، پیشنهاد می‌شود؟
همان‌طور که اشاره شد، یکی از مؤثرترین اقدامات در راستای پیشگیری از تقلب و کلاهبرداری در بازار سرمایه و ارتقاء سطح آگاهی آحاد مردم نسبت به جرائم و تخلفات این حوزه، اطلاع‌رسانی و هشداردهی عمومی از طریق ابزارهای ارتباط جمعی است که موجب ایمن‌سازی جامعه در مقابل خسارات مادی و معنوی ناشی از این دسته از ناهنجاری‌ها می‌گردد. اعلان بسترها و موقعیت‌های رایج وقوع جرائم و تخلفات پرتکرار، مشخصات اشخاص و فعالیت‌های غیرمجاز و … در بورس سایر کشورها به سبب اثربخشی آن در ارتقاء سطح آگاهی عموم از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
در همین راستا بازار سرمایه ایران نیز میتواند در موضوعات ذیل و در قالب‌های پیشنهادی نسبت به اطلاع‌رسانی و هشداردهی به عموم سرمایه‌گذاران اقدام کند.
– ارائه هشدارهای لازم در خصوص موقعیت‌های مبتلابه جرم و تخلف در بازار سرمایه؛
– ارائه هشدار در خصوص فعالیت‌های غیرمجاز در فضای مجازی و اطلاع‌رسانی آدرس و هویت صفحات و کانال‌های مربوطه؛
– ارائه هشدار در خصوص روشهای کلاهبرداری در بازار سرمایه؛
– انتشار اسامی محکومان جرائم حوزه بازار سرمایه در صورت ارائه مجوز مراجع قضائی جهت شناسایی ایشان توسط فعالان بازار سرمایه؛
در خصوص بسترهای انتشار هشدارها می‌توان به اختصاص بخش «هشدارها» در تارنمای رسمی سازمان، استفاده از وسایل ارتباط جمعی به‌ویژه اپراتورهای تلفن همراه و رسانه ملی، همچنین هشداردهی از طریق سامانه معاملات برخط اشاره نمود که در خصوص هر یک، توضیحاتی به شرح ذیل ارائه می‌گردد؛
۱- اختصاص یک بخش مجزا در تارنمای رسمی سازمان جهت انتشار هشدارهای عمومی و اطلاع‌رسانی موضوعات مهم به فعالان بازار سرمایه
بر اساس مطالعات تطبیقی انجام‌شده، اختصاص یک بخش مجزا تحت عنوان «هشدارها» در تارنمای رسمی سازمان بورس و اوراق بهادار تأثیر به‌سزایی در اطلاع‌رسانی موقعیت‌های جرم و آگاهی‌بخشی در خصوص ناهنجاری‌های مبتلابه نظیر فعالیت‌های غیر مجاز و شیوه‌های کلاهبرداری خواهد داشت. همان‌گونه که اشاره گردید در تارنمای رسمی کمیسیون بورس و اوراق بهادار آمریکا (www.sec.gov) بخشی تحت عنوان «Alerts and Bulletins» ایجاد گردیده که در چهار حوزه اصلی «کلاهبرداری و تقلب در سرمایهگذاری»، «صندوق‌های جبران خسارت، صندوق‌های سرمایهگذاری و مشاوران سرمایهگذاری دارای مجوز»، «بورس‌ها و شرکت‌های کارگزاری» و «ناشران اوراق بهادار و افشاء اطلاعات» محتوای هشداری مفیدی را در اختیار سرمایه‌گذاران قرار می‌دهد. به‌عنوان‌مثال در آخرین هشدار صادرشده توسط این کمیسیون یکی از طرق جدید تقلب و کلاهبرداری در بازار سرمایه تشریح شده و به سرمایه‌گذاران هشدارهای لازم ارائه گردیده است. در این هشدار به تقلب اشخاص از طریق استفاده از «فرم ۴» (به‌موجب آن اطلاعات مربوط به خرید و فروش اوراق بهادار شرکت توسط دارندگان اطلاعات نهانی افشا می‌گردد) اشاره گردیده است. در دیگر هشدار صادره به تأثیرات تکنولوژی نوظهور هوش مصنوعی بر تقلب در بازار و کلاهبرداری از سرمایه‌گذاران خرد اشاره شده است؛ ازجمله زمینه‌های تقلب اشخاص با استفاده از هوش مصنوعی که مورد هشدار قرار گرفته عبارت‌اند از: پلتفرم‌های سرمایهگذاری ثبت نشده/بدون مجوز که ادعا می‌کنند از هوش مصنوعی استفاده می‌کنند- ترغیب به سرمایهگذاری در شرکت‌های فعال در حوزه تکنولوژی هوش مصنوعی- کلاهبرداری از سرمایه‌گذاران با استفاده از فناوری‌های مجهز به هوش مصنوعی ازجمله فناوری جعل عمیق «Deepfake» برای گمراه ساختن سرمایه‌گذاران و ارائه اطلاعات خلاف واقع به ایشان. در نهایت کمیسیون به سرمایه‌گذاران هشدار داده است که در سرمایهگذاری دارایی‌های خود در بازار سرمایه صرفاً به اطلاعات تولیدشده توسط هوش مصنوعی متکی نباشید.
۲- ایجاد سامانه پیامکی جهت ارسال هشدارهای پیشگیرانه به مدیران و کارکنان کلیدی اشخاص تحت نظارت
با توجه به اینکه برخی از ناهنجاری‌ها در بازار سرمایه توسط مدیران و کارکنان کلیدی اشخاص تحت نظارت (ناشران و نهادهای مالی و تشکل‌های خود انتظام) ارتکاب می‌یابد لازم است بستر ارتباطی مطمئنی همانند «پنل ارسال پیامک گروهی» جهت ارتباط مستقیم و مستمر اداره پیشگیری از ناهنجاری‌ها و ارتقاء سلامت بازار سرمایه با این دسته از اشخاص به‌ویژه نهادهای مالی و ناشران اوراق بهادار ایجاد گردد تا از این طریق به فراخور شرایط، پیامک‌های هشداری با هدف جلوگیری و پیشگیری از وقوع جرائم و تخلفات برای ایشان ارسال گردد.
۳- انتشار اسامی اشخاص فاقد مجوز در قالب لیست سیاه
یکی از اقدامات مؤثر درزمینه هشداردهی پیرامون فعالیت‌های غیرمجاز، انتشار اسامی اشخاص فاقد مجوز (برای مثال در قالب تهیه لیست سیاه (Black list) است که در بازار سرمایه سایر کشورها امری متداول می‌باشد. لازم به ذکر است که در ایران نیز نهادها و اصناف مختلف نظیر سازمان نظام روانشناسی و مشاوره جمهوری اسلامی ایران در راستای حمایت از حقوق و منافع عموم و پیشگیری از اقدامات غیر قانونی، اقدام به انتشار فهرست فعالان غیرمجاز در حوزه تحت نظارت خود می‌نمایند.
۴- استفاده از وسایل ارتباط جمعی به‌ویژه اپراتورهای تلفن همراه و شبکه‌های رسانه ملی جهت ارائه هشدارهای مهم
سابقاً در موارد معدودی پیام‌های هشداری پیشگیرانه از طریق اپراتورهای تلفن همراه در زمینه ناهنجاری‌های بازار سرمایه با همکاری معاونت اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم قوه قضاییه، در سطح ملی ارسال گردیده است. ارائه هشدار در خصوص «کلاهبرداری از طریق ارائه لینک جعلی با موضوع پرداخت سود سهام عدالت»، «عواقب در اختیار دادن کد بورسی به دیگران» و «حصول اطمینان از دارا بودن مجوز نهادهای ارائه‌دهندگان خدمات در حوزه بازار سرمایه» ازجمله موضوعاتی است که تاکنون از طریق ارسال پیامک برای عموم ارسال گردیده است. لکن با توجه به تعدد موارد نیازمند هشداردهی و اطلاع‌رسانی به عموم، ضروری است تا اقدامات مقتضی در خصوص ارسال مستمر پیامک به عموم مردم انجام پذیرد. انعقاد قرارداد در خصوص موضوع با اپراتورهای تلفن همراه یا استفاده از ظرفیت همکاری با نهادهای دارای امکانات ارسال پیامک سراسری نظیر پلیس امنیت اقتصادی یا معاونت اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم قوه قضائیه ازجمله اقداماتی است که سازمان میتواند در راستای ارسال به‌موقع پیامک‌های هشداری معمول نماید. علاوه بر این استفاده از رسانه ملی به‌ویژه استفاده از زیرنویس شبکه‌های پربازدید سیمای ملی جهت هشداردهی پیرامون سوءرفتارها در بازار سرمایه میتواند نقش مؤثری در آگاهی بخشی به‌موقع به سرمایه‌گذاران داشته باشد.
۵- ارائه پیام‌های هشداری در سامانه معاملات برخط و برون‌خط
سابقاً برخی پیام‌های هشداری در سامانه معاملات برخط به فراخور موضوع برای معامله‌گران ارسال گردیده است. بااین‌حال ضروری است از ظرفیت این سامانه به نحو مؤثرتری در زمینه هشداردهی پیرامون ناهنجاری‌های بازار سرمایه استفاده نمود.
از محتوای بسته‌های سواد حقوقی که از اقدامات سازمان بورس و اوراق بهادار در راستای ارتقای سواد حقوقی سرمایه‌گذاران کشورند برایمان بیشتر بگویید.
موضوعات بسته‌های سواد حقوقی بر اساس اهمیت موضوعات، فراوانی ناهنجاری‌ها و پرونده‌های واقعی است که سابقاً اشخاص به‌نوعی درگیر آن بوده‌اند. به‌عنوان‌مثال موضوع عدم پرداخت سود سهام توسط شرکت‌های سهامی عام به سهامداران از موضوعات دارای اهمیت و فراوانی شکایات و همچنین پرونده‌های متعدد نزد کانون‌ها و هیئت داوری موضوع قانون بازار اوراق بهادار بوده که محتواهای کاربردی قابل‌توجهی برای این موضوع در قالب‌های چندرسانه‌ای تولید و از بسترهای رسمی بازار سرمایه منتشر شده است. در شماره‌های پیشین ماهنامه «بورس» نیز متون آموزشی مربوط به سود سهام به همکاری شرکت بورس اوراق بهادار تهران انتشار یافته است و سایر موضوعات مبتلابه سرمایه‌گذاران نیز در آینده پس از تولید محتوا منتشر خواهد شد.
به‌طورمعمول، این محتواهای تولیدشده در حوزه سواد حقوقی در سازمان بورس و اوراق بهادار چه فرآیندی را طی می‌کنند؟
همکاران ما در اداره پیشگیری از ناهنجاری‌ها و ارتقاء سلامت بازار سرمایه پس از بررسی منابع حقوقی به‌ویژه قوانین و مقررات مرتبط با جلب همکاری واحدهای ذی‌ربط به تهیه محتوای حقوقی اولیه اقدام می‌کنند و پس‌ازآن، مدیریت روابط عمومی و امور بین‌الملل سازمان بورس و اوراق بهادار با تعیین قالب‌های رسانه‌ای، به تولید و انتشار محتوای بسته‌های سواد حقوقی از بسترهای رسمی خبری و رسانه‌ای بازار سرمایه می‌پردازد.
به‌عنوان آخرین سؤال بفرمایید که در شماره‌های بعدی مخاطبین ماهنامه «بورس» قرار است در راستای طرح ارتقای سواد حقوقی سرمایه‌گذاران منتظر آشنایی با چه مباحثی باشند؟
شمار موضوعات کاربردی سواد حقوقی برای سرمایه‌گذاران بسیار بالا است، اما برای نمونه می‌توانم به موضوع آشنایی با جرم «فعالیت بدون اخذ مجوز از سازمان بورس و اوراق بهادار» به‌ویژه در فضای مجازی اشاره کنم که شامل اقداماتی از قبیل «مشاوره سرمایهگذاری» و «سبدگردانی غیرمجاز»، «سیگنال فروشی» و «پردازش اطلاعات مالی غیرمجاز» می‌شود.
از دیگر موضوعات پیش رو، «آشنایی با جرم دستکاری بازار و مصادیق و شگردهای رایج آن جرم» است. علاوه بر موضوعات آشنایی با جرائم بورسی، به مسائل حقوق مدنی و تجاری نیز در بسته‌های فوق‌الذکر و متعاقباً این ماهنامه پرداخته می‌شود. به‌عنوان‌مثال «آشنایی با الزامات حقوقی و سازوکار معاملات اعتباری اوراق بهادار» که این موضوع هم در پرونده‌های اختلافاتی متعددی اشخاص را درگیر کرده است.
پانویس‌ها
۱- https://www.semedco.ir/
۲- https://www.tse.ir/
۳- https://tsemag.ir/
۴- https://faraboursetv.com/
۵- https://www.sejam.ir
۶- https://cdn.tsetmc.com
۷- https://cdn.tsetmc.com/learning#
۸- https://www.ime.co.ir/
۹- Investor Empowerment_ https://www.sc.com.my/investor-empowerment
۱۰- https://investsmartsc.my/
۱۱- https://www.sc.com.my/investor-empowerment/lodge-a-complaint
۱۲- https://www.sc.com.my/regulation/enforcement/investor-alerts/sc-investor-alerts/investor-alert-list
۱۳- https://www.sc.com.my/investor-empowerment/scam
۱۴- Learning Zone
۱۵- https://www.sec.gov/
۱۶- Educatin_ https://www.sec.gov/education
۱۷- https://www.sec.gov/education/investor-education
۱۸- https://www.sec.gov/education/capitalraising
۱۹- https://www.sec.gov/education/glossary
۲۰- https://www.investor.gov/introduction-investing/getting-started/five-questions-ask-you-invest
۲۱- https://adviserinfo.sec.gov/
۲۲- https://www.investor.gov/investment-professionals
۲۳- https://www.investor.gov/free-financial-planning-tools
۲۴- https://www.investor.gov/introduction-investing/getting-started/understanding-fees
۲۵- https://www.investor.gov/introduction-investing/general-resources/news-alerts/alerts-bulletins
۲۶- Glossaries
۲۷- Office of Investor Education and Advocacy
۲۸- Alerts & Bulletins
۲۹- https://www.sgx.com/securities
۳۰- https://www.sgxacademy.com/
۳۱- https://www.sgxacademy.com/investors/
۳۲- https://www.sgxacademy.com/e-learning/
