رشد بازار سرمایه از مسیر توسعه ابزارهای مالی
بیش از ۵۵ سال از تأسیس بورس اوراق بهادار تهران، به‌عنوان اولین بورس فعال در کشور که معاملات آن مبتنی بر اوراق سهام، به‌عنوان پایه‌ای ترین ورقه قابل معامله در بازار سرمایه است می‌گذرد. امروزه شاهد فعالیت بورسهای دیگری همچون «بورس کالا»، «بورس انرژی» و «فرابورس ایران» و البته به‌کارگیری ابزارهای مالی دیگری چون «قراردادهای آتی» و سایر ابزارهای مالی در این بورس‌ها هستیم. به نظر می‌رسد ایجاد ابزارهای جدید مالی اسلامی که علاوه بر «کسب بازده»، بر «مدیریت ریسک» نیز تمرکز دارند، از موضوعات مهمی است که در توسعه بازار مالی کشور نقش بسزایی داشته است.
همان‌طور که در شماره‌های ۱۹۷، ۱۹۸ و ۱۹۹ نیز اشاره شد، مسیر توسعه بازار سرمایه از گذرگاه‌هایی همچون«توسعه بازارها و نهادهای مالی»، «افزایش سواد مالی در سطح کشور» و «اصلاح قانون بازار اوراق بهادار» می‌گذرد. اگرچه همچنان سهم بازار سرمایه در نظام تأمین مالی کشور نسبت به سیستم بانکی کمتر است، اما می‌توان گفت با «توسعه ابزارهای مالی نوین» و فعال شدن بورسهای کالایی و فرابورس ایران، این میزان در حال افزایش است. فضای مذکور را می‌توان حاصل تعامل عوامل متعددی، از جمله «رشد و توسعه علم مالی در کشور به‌عنوان علم پایه‌ای در بازار سرمایه»، «رشد سطح آگاهی مردم نسبت به بازار سرمایه» و نیز «افزایش میزان توجه دولت به بازار سرمایه» دانست؛ البته نباید از نظر دور داشت که حضور مدیران و فعالان جوان و پرشور در بازار سرمایه نیز به توسعه این بازار کمک شایانی می‌کند.
از جمله عوامل مرتبط با توسعه بازار ابزارهای مالی در طول دهه گذشته، «طراحی زیرساختهای قانونی»، از طریق «تنظیم قانون توسعه ابزارها و نهادهای مالی» و قوانین مشابه و نیز تمرکز بر «توسعه جایگاه علم مالی در کشور» است. فارغ از بحث‌ها و مدل‌های متفاوتی که در این باب در نظر گرفته شده است، «ارتقای سطح سواد مالی فعالان بازار سرمایه در رابطه با ابزارهای جدید مالی» از موضوعات مهمی می‌باشد که لازم است همگام با توسعه ابزارهای مالی در کشور مدنظر قرار گیرد. درواقع از آنجاکه از زمان تأسیس بورس تهران تاکنون، محوریت معاملات در بازار سرمایه بر سهام بوده، بالطبع سطح آشنایی فعالان این بازار با ابزارهای جدید مالی، محدود است؛ بر همین اساس، در شرایط فعلی نیاز است که سطح سواد مالی افراد مذکور در رابطه با ابزارهای نوین مالی برای عمق‌بخشی به این بازار افزایش یابد. از طرفی باید این نکته را هم در نظر داشت که استفاده از ابزارهای نوین مالی و همچنین تلفیق آنها، جهت رفع نیازهای بخش‌های واقعی اقتصاد، از جمله بخش انرژی و … می‌تواند نویدبخش کارایی بلندمدت آنها باشد.
در شرایط فعلی، شاید «اتصال بازارهای داخلی به بازارهای بین‌المللی»، از طریق «ابزارهای مختلف مالی» بتواند یکی از راهکارهای توسعه بازارهای کشور باشد که دراین‌بین، هر یک از بورسهای فعال در بازار سرمایه می‌توانند به بخشی از این توسعه جامه عمل بپوشانند.
علاوه بر موارد مذکور، از جمله موارد مؤثر در توسعه ابزارهای نوین در بازارهای مالی فهم «اثر نرخ بهره» به‌ویژه در «ابزارهای بدهی» است، مفهومی که می‌تواند در ایجاد پیوند بین بازارهای مالی اثرگذار باشد. همچنین استفاده از ابزارهای ترکیبی بین بازارهای مختلف، از جمله «بانک»، «بیمه» و «بورس» نیز از موضوعاتی است که بر ارتقای بازارهای مالی کشور مؤثر خواهد بود.
در حقیقت، رشد بازار ابزارهای نوین مالی در گرو تمرکز بر موارد بسیاری، ازجمله «توسعه زیرساختهای فنی و نرم‌افزاری»، «رفع مشکلات حقوقی- مقرراتی»، «آموزش فعالان بازار» و به‌طور خاص آموزش کارگزاری‌ها و «تشویق فعالان بازار سرمایه به فعالیت عمیق‌تر در این بازار» است.
امید است با رویکرد سازنده‌ای که در طول دهه گذشته برای توسعه بازار ابزارهای نوین مالی، همگام با تشکیل بورسهای جدید اتخاذ شده است شاهد شکوفایی بیشتر آنها باشیم. البته همان‌طور که مکرر در سرمقاله‌های قبلی نیز بیان شد مهم‌ترین امر در تحقق توسعه این بازار در سال‌های پیش رو، در کنار مباحث مطرح‌شده در سطور پیشین، تمرکز بر «جلب اعتماد سرمایه‌گذاران و فعالان بازار سرمایه» است.
