مروری بر تحولات اقتصادی و بازارهای مالی در ایران و جهان در اسفندماه ۱۴۰۲
رعنا عباسقلی‌نژاد اسبقی
کارشناس تحقیق و توسعه بورس اوراق بهادار تهران
۱-تحولات اقتصاد جهانی
در اسفندماه سال ۱۴۰۲، گمانه‌زنی بازارها در مورد زمان آغاز روند کاهش نرخ بهره از سوی فدرال رزرو (بانک مرکزی آمریکا) ادامه داشت. در این راستا آقای پاول، رئیس فدرال رزرو آمریکا اعلام کرد که فاصله چندانی تا زمان کاهش نرخ بهره در سال ۲۰۲۴ میلادی باقی نمانده است. ایشان با اشاره به نااطمینانی شرایط اقتصادی و ریسک افزایش مجدد نرخ تورم، عنوان کرد که فدرال رزرو برای تعدیل نرخ بهره، تحولات و داده‌های آتی اقتصاد کلان را لحاظ خواهد کرد. انتشار اطلاعات اقتصادی آمریکا مبنی بر افزایش نرخ بیکاری در این کشور، احتمال آغاز زودهنگام روند کاهش نرخ بهره توسط فدرال رزرو آمریکا را افزایش داد. از سوی دیگر افزایش نرخ تورم آمریکا، امید به کاهش زودهنگام نرخ بهره را پایین آورد. یادآوری می‌شود که فدرال رزرو در اولین نشست سال ۲۰۲۴ در ماه ژانویه و برای چهارمین جلسه متوالی نرخ بهره کلیدی خود را بدون تغییر و در سطح ۵/۵ درصد ثابت نگه داشت. بر اساس آخرین داده‌های منتشرشده در ایالات متحده آمریکا، نرخ بیکاری آمریکا در ماه فوریه ۲۰۲۴ نسبت به ماه ژانویه ۲۰۲۴ برابر با ۰/۲ واحد درصد افزایش یافت و به ۳/۹ درصد رسید که بیشترین میزان نرخ بیکاری از ماه ژانویه ۲۰۲۲ به بعد است. همچنین شاخص قیمت مصرف‌کننده در ماه فوریه سال ۲۰۲۴ نسبت به مدت مشابه سال قبل (فوریه ۲۰۲۳) برابر با ۳/۲ درصد افزایش یافت که بیشتر از مقدار نرخ تورم سالانه ۳/۱ درصدی ماه قبل و پیش‌بینی بازار بود. نرخ تورم سالانه هسته۱ (بدون لحاظ قیمت مواد غذایی و انرژی) از ۳/۹ درصد در ماه ژانویه به ۳/۸ درصد در ماه فوریه ۲۰۲۴ کاهش یافت که بالاتر از پیش‌بینی ۳/۷ درصدی بازار بود.
از سوی دیگر بر اساس آخرین داده‌های منتشرشده در خصوص اقتصاد منطقه یورو می‌توان اذعان داشت که شاخص قیمت مصرف‌کننده منطقه یورو در ماه فوریه سال ۲۰۲۴ میلادی نسبت به مدت مشابه سال قبل ۲/۶ درصد رشد کرد که نسبت به ماه ژانویه ۲۰۲۴ کاهش ۰/۲ درصدی داشت و اندکی بالاتر از انتظارات بازار ۲/۵ درصدی بود. کاهش نرخ تورم متأثر از افت ۳/۷ درصدی قیمت انرژی در این ماه بود. نرخ ماهانه تورم در ماه فوریه ۲۰۲۴ افزایشی ۱ واحد درصدی نسبت به ماه قبل نشان داد و برابر با ۰/۶ درصد بود. بانک مرکزی اروپا در نشست پولی خود در ماه مارس سال ۲۰۲۴ نرخ بهره کلیدی خود را در سطح ۴/۵ درصد تثبیت کرد. انتظار می‌رود که در سال جاری میلادی اولین کاهش نرخ بهره صورت گیرد که طبق بیانات مقامات بانک، زمان دقیق آن وابسته به وضعیت متغیرهای اقتصاد کلان خواهد بود.
۱-۱- بازار جهانی طلا
در اسفندماه سال ۱۴۰۲، انتشار اطلاعات اقتصادی آمریکا مبنی بر افزایش نرخ بیکاری در این کشور، احتمال آغاز زودهنگام روند کاهش نرخ بهره توسط فدرال رزرو آمریکا را افزایش داد. از سوی دیگر افزایش نرخ تورم آمریکا، امید به کاهش زودهنگام نرخ بهره را پایین آورد. تأخیر در پایین آوردن نرخ بهره بر قیمت طلا تأثیر می‌گذارد و هزینه نگهداری این فلز گرانبها به‌عنوان یک سرمایه غیر سودده را بالا می‌برد. در اسفندماه ۱۴۰۲، تقاضا برای طلا به‌عنوان یک پشتوانه امن به دنبال ادامه درگیری‌های خاورمیانه افزایش یافته و بر قیمت طلا تأثیر گذاشت. درمجموع و در اسفندماه سال ۱۴۰۲ قیمت اونس طلا در بازارهای جهانی برابر با ۶/۸ واحد درصد افزایش یافت و از ۲,۰۱۷/۵ دلار در پایان بهمن‌ماه به ۲,۱۵۴/۹ دلار در پایان اسفندماه رسید.
۲-۱- بازار جهانی نفت
در اسفندماه سال ۱۴۰۲، قیمت نفت به دلیل نگرانی در مورد کمبود عرضه به دنبال حملات پهبادی اوکراین به زیرساخت‌های انرژی روسیه افزایش یافت. در این ماه حملات اوکراین به زیرساخت‌های انرژی روسیه باعث آتش‌سوزی در چندین پالایشگاه ازجمله پالایشگاه اسلاویانسک۲ شد. تحلیل‌گران می‌گویند این حملات حدود ۷ درصد از ظرفیت پالایشی روسیه را در سه‌ماهه اول سال ۲۰۲۴ تعطیل کرده است. این مجتمع‌های پالایشی انواع نفت خام را فرآوری و به چندین بازار ازجمله چین و هند صادر می‌کند. افزون بر این، نگرانی در مورد اختلال در تجارت جهانی و تنش‌های ژئوپلیتیکی در خاورمیانه به دنبال افزایش درگیری‌ها در دریای سرخ منجر به افزایش قیمت نفت شد. از سوی دیگر انتشار اطلاعات اقتصادی آمریکا مبنی بر افزایش نرخ تورم در این کشور، انتظار کاهش زودهنگام نرخ بهره را پایین آورد و بر قیمت نفت تأثیر گذاشت. درمجموع قیمت نفت برنت، WTI و اُپک به ترتیب از ۸۵/۵۲، ۷۹/۶۵ و ۸۲/۸۹ دلار در پایان بهمن‌ماه ۱۴۰۲ به ۸۷/۳۶، ۸۴/۳۹ و ۸۶/۵۲ دلار در پایان اسفندماه رسید.
۳-۱- بازار رمزارزها
قیمت بیت‌کوین به‌عنوان شناخته‌شده‌ترین رمز ارز در اسفندماه سال ۱۴۰۲ در حدود ۱۹/۸ واحد درصد افزایش یافت. پایین آمدن انتظارات مبنی بر کاهش زودهنگام نرخ بهره توسط فدرال رزرو آمریکا در سال ۲۰۲۴ میلادی و کاهش شاخص دلار بر قیمت بیت‌کوین تأثیر گذاشت. همچنین افزایش جریان نقدینگی به سمت صندوق‌های قابل معامله برای بیت کوین در بازار سرمایه آمریکا، قیمت این ارز مجازی را متأثر کرد. درمجموع قیمت بیت‌کوین که در پایان بهمن‌ماه ۱۴۰۲ برابر ۵۱,۷۸۴ دلار بود در پایان اسفندماه ۱۴۰۲ به ۶۲,۰۵۰ دلار رسید.
۴-۱- بازارهای سرمایه در دنیا
عوامل مختلفی بازارهای سرمایه در جهان را در اسفندماه سال ۱۴۰۲ تحت تأثیر قرار داد. در این ماه، آقای پاول رئیس فدرال رزرو آمریکا بیان کرد که فاصله چندانی تا زمان کاهش نرخ بهره در سال ۲۰۲۴ میلادی باقی نمانده است. ایشان با اشاره به نااطمینانی شرایط اقتصادی و ریسک افزایش مجدد نرخ تورم، عنوان کردکه فدرال رزرو برای تعدیل نرخ بهره، تحولات و داده‌های آتی اقتصاد کلان را لحاظ خواهد کرد. یادآوری می‌شود که فدرال رزرو در اولین نشست سال ۲۰۲۴ در ماه ژانویه و برای چهارمین جلسه متوالی نرخ بهره کلیدی خود را بدون تغییر و در سطح ۵/۵ درصد ثابت نگه داشت. بر اساس آخرین داده‌های منتشرشده در ایالات متحده آمریکا، نرخ بیکاری آمریکا در ماه فوریه ۲۰۲۴ نسبت به ماه ژانویه ۲۰۲۴ برابر با ۰/۲ واحد درصد افزایش یافت و به ۳/۹ درصد در ماه فوریه رسید که بیشترین میزان نرخ بیکاری از ماه ژانویه ۲۰۲۲ به بعد است. همچنین شاخص قیمت مصرف‌کننده در ماه فوریه سال ۲۰۲۴ نسبت به مدت مشابه سال قبل (فوریه ۲۰۲۳) برابر با ۳/۲ درصد افزایش یافت که بیشتر از مقدار نرخ تورم سالانه ۳/۱ درصدی ماه قبل و پیش‌بینی بازار بود. درمجموع شاخص S&P500 در پایان اسفندماه ۱۴۰۲ در حدود ۳/۵ واحد درصد نسبت به پایان ماه قبل افزایش یافت و از ۵,۰۰۶ واحد در پایان بهمن‌ماه به ۵,۱۷۹ واحد در پایان اسفندماه ۱۴۰۲ رسید. شاخص مرکب نزدک۳ هم در این بازه در حدود ۲/۵ واحد درصد افزایش یافت و از ۱۵,۷۷۶ واحد در پایان بهمن‌ماه به ۱۶,۱۶۷ واحد در پایان اسفندماه سال ۱۴۰۲ رسید. بر اساس آخرین داده‌های منتشرشده در خصوص اقتصاد منطقه یورو می‌توان اذعان داشت شاخص قیمت مصرف‌کننده منطقه یورو در ماه فوریه سال ۲۰۲۴ میلادی نسبت به مدت مشابه سال قبل ۲/۶ درصد رشد کرد که نسبت به ماه ژانویه ۲۰۲۴ کاهش ۰/۲ درصدی داشت و اندکی بالاتر از انتظارات بازار ۲/۵ درصدی بود. کاهش نرخ تورم متأثر از افت ۳/۷ درصدی قیمت انرژی در این ماه بود. بانک مرکزی اروپا در نشست پولی خود در ماه مارس سال ۲۰۲۴ نرخ بهره کلیدی خود را در سطح ۴/۵ درصد تثبیت کرد. درمجموع و در اسفندماه ۱۴۰۲ شاخص استاکس۴ که ۵۰ سهم از ۱۱ کشور عضو اتحادیه اروپا را پوشش می‌دهد در حدود ۵/۱ واحد درصد نسبت به پایان ماه قبل افزایش یافت و از ۴,۷۶۳/۱ واحد در پایان بهمن‌ماه به ۵,۰۰۷/۹ واحد در پایان اسفندماه ۱۴۰۲ رسید. بازارهای سهام ژاپن در اسفندماه سال ۱۴۰۲ در بحبوحه محرک‌های رشد اقتصاد چین و اظهارات مقامات فدرال رزرو آمریکا در خصوص زمان شروع اجرای سیاست کاهش نرخ بهره در سال ۲۰۲۴ میلادی منوط به وضعیت داده‌های اقتصادی با نوسانات شاخص‌های سهام مواجه شدند. بر اساس آخرین داده‌های منتشرشده، نرخ تورم سالانه هسته (بدون لحاظ قیمت مواد غذایی و انرژی) در ماه فوریه ۲۰۲۴ میلادی نسبت به ماه قبل برابر با ۰/۸ واحد درصد افزایش یافت و از ۲ درصد در ماه ژانویه ۲۰۲۴ به ۲/۸ درصد در ماه فوریه رسید که بیشتر از حد انتظار بود. یادآوری می‌شود که هدف‌گذاری بانک مرکزی ژاپن برای نرخ تورم برابر با ۲ درصد است. این بانک در ماه مارس ۲۰۲۴ میلادی سیاست پولی خود را تغییر داده و با افزایش نرخ بهره برای اولین بار از سال ۲۰۰۷، به ۸ سال سیاست نرخ بهره منفی خود در بحبوحه افزایش دستمزدها و تورم بالا پایان داد. در این ماه بانک مرکزی ژاپن اعلام کرد که به دنبال گزارش‌های منتشرشده مبنی بر موافقت شرکت‌های بزرگ با افزایش شدید حقوق در مذاکرات دستمزد سالانه، نرخ بهره سیاستی خود را از منفی ۰/۱ درصد به صفر تا ۰/۱ درصد افزایش می‌دهد. با عبور بانک مرکزی ژاپن از سیاست نرخ بهره منفی، بازده اوراق قرضه دولتی ژاپن کاهش یافت. درمجموع شاخص نیکی۵ از ۳۸,۴۷۰/۴ واحد در انتهای بهمن‌ماه سال ۱۴۰۲ به ۴۰,۰۰۳/۶ واحد در پایان اسفندماه رسید و در حدود ۴ واحد درصد افزایش یافت. بر اساس آخرین داده‌های منتشرشده از اقتصاد چین می‌توان بیان کرد که نرخ تورم سالانه مصرف‌کننده در ماه فوریه به ۰/۷ درصد رسید که بالاتر از انتظارات بازار ۰/۳ درصدی بود و بعد از چهار ماه متوالی منفی بودن، تغییر روند قابل‌توجهی نشان داد. این مقدار در ۱۱ ماه اخیر بیشترین مقدار تورم مصرف‌کننده بود. افزایش تورم در ماه‌های اخیر به دلیل تشدید سیاست‌های پولی انبساطی از طریق کاهش نرخ‌های بهره و افزایش مقداری تسهیلات بود. از سوی دیگر مازاد تجاری چین در آمار ترکیبی ماه‌های ژانویه-فوریه (این داده‌های ترکیبی به علت جلوگیری از تأثیر تغییر سال نو میلادی از سوی گمرک چین منتشر شده است) از ۷۵/۳ میلیارد دلار در ماه دسامبر ۲۰۲۳ به ۱۲۵/۲ میلیارد دلار رسید که ۶۶/۳ درصد رشد داشته است و بیشتر از انتظارات بازار (۱۰۳/۷ میلیارد دلار) بود. مازاد تجاری در این آمار ترکیبی متأثر از رشد بیشتر صادرات نسبت به رشد واردات بود، به‌طوری‌که صادرات برابر با ۷/۱ درصد به‌صورت سالانه رشد داشت، درحالی‌که واردات رشد سالانه ۳/۵ درصدی را ثبت کرد. بانک خلق چین بعد از بحران کرونا (سال ۲۰۲۰) همچنان به سیاست پولی انبساطی اقدام می‌کند. در ماه‌های گذشته نیز با تشدید سیاست انبساطی مقداری و کاهش نرخ‌های بهره تلاش کرده تا مانع افت تقاضا در این کشور شود. بانک خلق چین نرخ‌های بهره یک‌ساله و پنج‌ساله خود را در ماه مارس به ترتیب در سطوح ۳/۴۵ و ۳/۹۵ درصد تثبیت کرد. یادآوری می‌شود که بانک خلق چین در ماه فوریه ۲۰۲۴ به‌منظور حمایت از بخش مسکن و مستغلات، نرخ بهره پنج‌ساله را ۲۵ واحد درصد کاهش داد. درمجموع و در اسفندماه سال ۱۴۰۲ شاخص مرکب شانگهای۶ نسبت به پایان ماه قبل برابر با ۵/۲ واحد درصد افزایش یافت و از ۲,۹۱۱ واحد در پایان بهمن‌ماه به ۳,۰۶۳ واحد در پایان اسفندماه ۱۴۰۲ رسید.
۵-۱- بازار جهانی فلزات اساسی
قیمت سنگ‌آهن در پایان اسفندماه سال ۱۴۰۲ نسبت به پایان ماه قبل در حدود ۱۴/۲ واحد درصد کاهش یافت. قیمت این فلز که در انتهای بهمن‌ماه برابر با ۱۲۹/۳ دلار در هر تن بود در انتهای اسفندماه ۱۴۰۲ به ۱۱۰/۹ دلار رسید. قیمت آلومینیوم در اسفندماه سال ۱۴۰۲ با در حدود ۳/۳ واحد درصد افزایش نسبت به پایان ماه قبل، از ۲,۱۹۷ دلار در هر تن در پایان بهمن‌ماه به ۲,۲۶۹/۲ دلار در پایان اسفندماه رسید. قیمت مس نیز در اسفندماه سال ۱۴۰۲ نسبت به پایان ماه قبل در حدود ۶/۲ واحد درصد افزایش یافت و از ۸,۳۵۳/۵ دلار در پایان بهمن‌ماه به ۸,۸۷۰/۷ دلار در پایان اسفندماه رسید.
۲-تحولات اقتصاد ایران
۱-۲- بازار بورس تهران و فرابورس ایران
ارزش کل معاملات در بورس تهران در اسفندماه سال ۱۴۰۲ نسبت به ماه قبل معادل با ۵۷/۳ واحد درصد افزایش یافت و برابر با ۲,۳۰۷,۶۴۰ میلیارد ریال بود. حجم کل معاملات نیز در این ماه با معادل ۶۱/۹ واحد درصد افزایش نسبت به ماه قبل به ۲۶۳,۵۴۵ میلیون سهم رسید. ارزش کل معاملات در دوازده‌ماهه نخست سال ۱۴۰۲ نسبت به دوازده‌ماهه نخست سال ۱۴۰۱ برابر با ۴۲/۴ واحد درصد رشد داشت.
شاخص کل (وزنی-ارزشی) بورس تهران در اسفندماه ۱۴۰۲ نسبت به ماه قبل برابر با ۶ واحد درصد افزایش یافت و از ۲,۰۷۰,۷۷۵ واحد در پایان بهمن‌ماه به ۲,۱۹۵,۰۹۲ واحد در پایان اسفندماه ۱۴۰۲ رسید. شاخص کل هم‌وزن نیز در این بازه ۲/۱ واحد درصد افزایش یافت و از ۷۲۷,۲۷۸ واحد در پایان بهمن‌ماه به ۷۴۲,۵۷۶ واحد در اسفندماه ۱۴۰۲ رسید. شاخص کل فرابورس ایران در این ماه با ۲/۱ واحد درصد افزایش، از ۲۴,۸۳۷ واحد در پایان بهمن‌ماه به ۲۵,۳۶۷ واحد در پایان اسفندماه ۱۴۰۲ افزایش یافت.
۲-۲- نرخ تورم در کشور
مرکز آمار ایران در سال ۱۴۰۲ سال پایه برای محاسبات شاخص قیمت مصرف‌کننده را از سال ۱۳۹۵ به سال ۱۴۰۰ تغییر داد. بر اساس داده‌های منتشرشده از سوی این مرکز، نرخ تورم نقطه‌به‌نقطه در بهمن‌ماه ۱۴۰۲ از ۳۵/۸ درصد به ۳۲/۳ درصد در اسفندماه ۱۴۰۲ رسید که با این حساب، نرخ تورم نقطه‌به‌نقطه در اسفندماه رشدی کاهشی معادل ۳/۵ واحد درصد نسبت به ماه قبل داشت. نرخ تورم نقطه‌به‌نقطه گروه عمده «خوراکی‌ها، آشامیدنی‌ها و دخانیات» با ۶/۵ واحد درصد کاهش نسبت به ماه قبل به ۲۵/۲ درصد رسید و گروه «کالاهای غیرخوراکی و خدمات» نسبت به ماه قبل ۱/۸ درصد کاهش داشته و برابر با ۳۶/۱ درصد بود. همچنین بر اساس داده‌های منتشرشده از سوی مرکز آمار ایران، روشن می‌شود که نرخ تورم دوازده‌ماهه منتهی به اسفندماه ۱۴۰۲ برابر با ۴۰/۷ واحد درصد بود که نسبت به مدت مشابه سال قبل (اسفندماه سال ۱۴۰۱) کاهشی ۵/۱ واحد درصدی داشت.
۳-۲- نرخ بیکاری
در اسفندماه سال ۱۴۰۲، مرکز آمار ایران آخرین گزارش خود در مورد نتایج طرح آمارگیری نیروی کار را منتشر کرد. بر اساس این گزارش در زمستان سال ۱۴۰۲، نرخ بیکاری جمعیت ١۵ ساله و بیشتر برابر با ۸/۶ درصد بوده است. بررسی روند تغییرات نرخ بیکاری کل کشور حاکی از آن است که این شاخص نسبت به فصل مشابه در سال قبل (زمستان ۱۴۰۱)، معادل ۱/۱ درصد کاهش یافته است.
۴-۲- مبادلات بین‌المللی کشور
در یازده‌ماهه نخست سال ۱۴۰۲، میزان صادرات قطعی کالاهای غیرنفتی کشور (به‌استثنای نفت خام، نفت کوره و نفت سفید و همچنین بدون صادرات از محل تجارت چمدانی)، بالغ‌بر ۱۲۴,۷۵۶ هزار تن و به ارزش ۴۴,۸۹۰ میلیون دلار بوده است که در مقایسه با مدت مشابه سال قبل، افزایشی ۱۱/۴۲ درصدی در وزن و کاهشی ۸/۸۷ درصدی در ارزش دلاری داشته است. همچنین میزان واردات کشور در این مدت، با افزایشی ۶/۴۰ درصدی در وزن و ۱۱/۱۱ درصدی در ارزش دلاری در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته، به ارقام ۳۵،۷۶۶ هزار تن و ۵۹,۸۸۴ میلیون دلار رسیده است.
کشورهای عمده مقصد صادرات
طی یازده‌ماهه نخست سال ۱۴۰۲، بیشترین میزان صادرات کشور، به مقصد کشورهای «چین» با رقمی بالغ‌بر ۱۲,۶۵۴ میلیون دلار و سهم ۲۸/۱۹ درصد از کل ارزش صادرات، «عراق» با ۸,۵۷۶ میلیون دلار و سهم ۱۹/۱۱ درصد، «امارات متحده عربی» با ۵,۹۲۳ میلیون دلار و سهم ۱۳/۲ درصد، «ترکیه» با ۳,۸۱۹ میلیون دلار و سهم ۸/۵۱ درصد و کشور «هند» با ۲,۰۰۴ میلیون دلار و سهم ۴/۴۶ درصد از کل ارزش صادرات، صورت گرفته است.
کشورهای عمده طرف معامله واردات
طی یازده‌ماهه نخست سال ۱۴۰۲، کشور «امارات متحده عربی»، با اختصاص رقمی بالغ‌بر ۱۸,۷۶۶ میلیون دلار و سهمی در حدود ۳۱/۳۴ درصد از کل ارزش واردات در جایگاه نخست کشورهای طرف معامله قرار گرفته است. همچنین کشورهای «چین» با ۱۶,۷۵۴ میلیون دلار و سهم ۲۷/۹۸ درصد، «ترکیه» با ۶,۷۷۵ میلیون دلار و سهم ۱۱/۳۱ درصد، «آلمان» با ۱,۹۳۴ میلیون دلار و سهم ۳/۲۳ درصد و «هند» با ۱,۷۷۳ میلیون دلار و سهم ۲/۹۶ درصد از کل ارزش واردات، جزو کشورهای عمده طرف معامله واردات بوده‌اند.
