بررسی صنعت آلومینیوم
علی اسکینی
مدیر تحلیل کارگزاری بانک صنعت و معدن
مهرداد حقگو
کارشناس واحد تحلیل کارگزاری بانک صنعت و معدن
مقدمه
آلومینیوم عنصری انعطاف‌پذیر و نقره‌ای رنگ است که به‌صورت ناخالص در سنگ معدنی بوکسیت وجود دارد. پس از استخراج بوکسیت از معادن، طی فرآیندی، آلومینا تولید می‌شود که ماده اصلی تولید شمش آلومینیوم می‌باشد. بنابراین، به‌منظور تحلیل و بررسی صنعت آلومینیوم، اشراف نسبی به وضعیت آلومینا و بوکسیت نیز ضروری می‌باشد.
نگاهی به صنعت آلومینیوم در جهان
طی سال‌های اخیر، تولید و فروش شمش آلومینیوم، رو‌به‌رشد بوده و در محدوده ۱۵۰ میلیارد دلار در سال می‌باشد که با توجه به افزایش تقاضا در آینده، پیش‌بینی می‌شود میزان فروش در این صنعت به محدوده ۲۰۰ میلیارد دلار برسد. در نمودار ۱، میزان فروش شمش آلومینیوم نشان داده شده است.
همانطورکه در نمودار ۲ نشان داده شده است، کشورهای گینه، ویتنام و استرالیا دارای بیشترین ذخایر بوکسیت می‌باشند. در ادامه و در نمودار ۳ مشاهده می‌شود که بزرگ‌ترین کشورهای تولیدکننده بوکسیت در سال ۲۰۲۲، استرالیا، چین و گینه می‌باشند. در مرحله بعدی یعنی تولید آلومینا که ادامه زنجیره می‌باشد و نیاز به تکنولوژی و مصرف انرژی بیشتر است، کشورهای چین، استرالیا و برزیل بزرگ‌ترین تولیدکنندگان این محصول هستند. در نهایت زمانی‌که به تولید شمش آلومینیوم می‌رسیم، کشور چین با توجه به سرمایه‌گذاری بسیار زیاد در تولید شمش خالص آلومینیوم و دسترسی به زغال‌سنگ (انرژی)، بزرگ‌ترین تولیدکننده شمش آلومینیوم می‌باشد که در این بخش، دیگر اثری از گینه، ویتنام و استرالیا نیست. تمامی موارد ذکر‌شده در نمودارهای ۲ تا ۵ نمایش داده شده است.
همانطورکه در نمودار ۶ مشاهده می‌شود، بزرگ‌ترین صادرکنندگان شمش آلومینیوم، کشورهای چین، آلمان و کانادا هستند. قرار داشتن چین در صدر صادرکنندگان منطقی به نظر می‌رسد، اما با توجه به اینکه آلمان جزو بزرگ‌ترین تولیدکنندگان این محصول نمی‌باشد، داشتن رتبه دوم صادرات از نظر حجم، غیرعادی بوده که دلیل این موضوع آن است آلمان به‌نوعی یک هاب صادراتی می‌باشد که آلومینیوم برخی کشورها از جمله ایران و ترکیه را صادرات مجدد می‌کند.
مصرف انرژی
یکی از صنایعی که نیاز به مصرف برق بسیار زیادی دارد، صنعت آلومینیوم است. هزینه برق، جزو مهم‌ترین سرفصل‌های هزینه‌ای این صنعت می‌باشد. در نمودار ۷، میزان مصرف برق برای تولید یک تن آلومینیوم نمایش داده شده است. در این نمودار، افزایش کارایی تولید در گذر زمان، مشهود می‌باشد.
نگاهی به وضعیت تولید و تقاضا در ایران
میزان تولید آلومینیوم در ایران با توجه به افزایش ظرفیت تولید در سال‌های اخیر، به ۶۳۲ هزار تن رسیده است. برای تولید این میزان آلومینیوم، به حدود ۱/۵ میلیون تن آلومینا نیاز است و همانطورکه در نمودار ۹ مشاهده می‌شود، حدود ۲۳۰ هزار تن از این مقدار در داخل کشور تولید می‌شود و حدود ۱،۲۷۰ هزار تن نیز واردات آلومینا صورت می‌پذیرد که نشان‌دهنده وابستگی زیاد این صنعت به واردات است.
سالانه به‌طور میانگین ۲۴۰ هزار تن آلومینا در کشور تولید می‌شود که مربوط به شرکت آلومینای ایران می‌باشد.
همانطورکه در نمودار ۱۰ نمایش داده شده است، میزان تولید بوکسیت در کشور حدوداً ۷۰۰ هزار تن می‌باشد که عمده این ماده برای تولید آلومینا استفاده شده و مابقی آن در سایر صنایع داخلی به‌کار برده می‌شود.
قیمت‌گذاری محصولات و وضعیت آن
با توجه به اینکه عمده مواد اولیه تولید شمش آلومینیوم، وارداتی بوده و وابستگی زیادی به نرخ ارز دارد، فروش این محصول در بورس کالا انجام می‌شود. قیمت پایه بر اساس تابعی از نرخ LME و دلار نیمایی بوده و به دلیل اختلاف بسیار زیاد نرخ نیمایی با نرخ بازار آزاد، همواره شاهد رقابت خریداران در تابلو معاملات هستیم که قیمت خرید را به محدوده منطقی نرخ LME و میانگین قیمت دلار توافقی و آزاد می‌رساند.
صنعت آلومینیوم در بازار سرمایه
تنها شرکت قابل‌معامله صنعت آلومینیوم در بورس، شرکت آلومینیوم ایران (ایرالکو) با نماد «فایرا» است. سایر شرکت‌های تولیدکننده شمش آلومینیوم در کشور عبارتند از: شرکت المهدی، شرکت آلومینیوم جنوب (سالکو) و شرکت آلومینای ایران. برخی از اطلاعات مهم این شرکت‌ها در جدول ۱ آورده شده است.
همانطورکه در جدول ۱ مشاهده می‌شود، بزرگ‌ترین تولیدکننده شمش آلومینیوم در کشور در سال ۱۴۰۱ مجتمع صنایع آلومینیوم جنوب (سالکو) با سهم ۴۰ درصدی می‌باشد.
همانطورکه در نمودار ۱۳ مشاهده می‌شود، حاشیه سود ناخالص صنعت طی ۴ سال گذشته بین ۱۶ تا ۳۹ درصد در نوسان بوده است.
چه سودآوری در انتظار شرکت‌های این صنعت خواهد بود؟
از نکات مهم صورت سود و زیان صنعت آلومینیوم، می‌توان به هزینه مالی بسیار بالای شرکت آلومینیوم جنوب (سالکو) اشاره کرد که باعث بالا رفتن این هزینه در صورت سود و زیان صنعت شده است. همچنین می‌توان به حاشیه سود ناخالصِ بسیار پایین در شرکت المهدی اشاره کرد که عمدتاً به دلیل ارزان‌تر بودن نرخ شمش این شرکت ناشی از خلوص پایین و ناکارآمدی تولید است که باعث افزایش بهای تمام‌شده شرکت می‌شود.
نتیجه‌گیری
صنعت آلومینیوم یکی از صنایع مهم در کشور است که به واردات مواد اولیه بسیار وابسته بوده و نوسانات نرخ ارز و تحریم‌های بین‌المللی می‌تواند از این محل به این صنعت آسیب برساند. حدود نیمی از شمش آلومینیوم تولید‌شده در کشور، صادر می‌شود که بخش قابل‌توجهی از ارز موردنیاز واردات مواد اولیه را جبران می‌کند. از مهم‌ترین نکات این صنعت می‌توان به انرژی‌بر بودن آن خصوصاً در حوزه برق اشاره کرد. در ایران، نرخ برق ارزان است که این موضوع باعث ایجاد مزیت برای شرکت‌های تولیدکننده آلومینیوم در مقابل رقبای خارجی می‌شود. یکی از چالش‌هایی که این صنعت در آینده ممکن است با آن روبرو شود، آزادسازی نرخ برق و حذف یارانه می‌باشد. همچنین، چالش دیگری به نام کمبود مواد معدنی (بوکسیت) در سال‌های آینده گریبان‌گیر صنعت خواهد شد و با توجه به ذخیره ۴۰ میلیون تنی بوکسیت در کشور، در آینده نیاز به واردات این ماده، شرکت آلومینای ایران را درگیر خود خواهد کرد. نکته قابل‌توجه دیگر در این صنعت مربوط به نرخ دلار برگشتی فروش است که معمولاً اعداد بهتری در مقایسه با دلار برگشتی صنایع پتروشیمی و فولاد می‌باشد و در شرایطی که شاهد اعمال سیاست‌های دستوری شدید از طرف دولت هستیم، می‌تواند یک مزیت بزرگ برای صنعت آلومینیوم محسوب شود.
