شفافیت و اعتماد در بازار سرمایه: تحلیل نقش مدیریت عملیاتی
مریم نبیپور
عضو هیئت تحریریه
شفافیت و اعتماد در بازار سرمایه
تحلیل نقش مدیریت عملیاتی
روایتی از معاون عملیات بازار بورس تهران
در بخش تازهای از ماهنامه «بورس»، تلاش میکنیم با گفتوگوهای تخصصی، از زاویهای نزدیکتر با مدیران بازار سرمایه آشنا شویم؛ افرادی که نهتنها تصمیمگیران اصلی این بازارند، بلکه با نگاه راهبردی و پایبندی به اصول شفافیت، در ارتقای کارایی بازار و اعتماد عمومی نیز نقشآفریناند. اینبار به سراغ آقای دکتر مهدی زمانی سبزی، نخستین فردی رفتیم که پس از تفکیک امور نظارتی و عملیاتی، بهعنوان معاون عملیات بازار بورس تهران منصوب شد؛ مدیری جوان و درعینحال باتجربه که در مسیر شکلگیری ساختارهای جدید و اجرای رویکردهای دقیق اجرایی، نگاهی نظاممند و مسئولانه را دنبال کرده است.
زمانی سبزی در این گفتوگو، ضمن مرور مسیر تحصیلی و حرفهای خود، بر لزوم پایبندی مدیران به مقررات، شفافیت و استفاده از خرد جمعی برای تصمیمگیریهای کلان تأکید میکند. از نظر او، مدیر موفق در بازار سرمایه باید نهتنها به جنبههای فنی و مقرراتی بازار مسلط باشد، بلکه توانایی انتقال حس قاطعیت در عمل، اعتماد و انصاف را به فعالان بازار داشته باشد؛ چراکه عملکرد عادلانه و شفاف مدیران، پیوند مستقیمی با اعتماد عمومی و سلامت بازار دارد.
او همچنین با تشریح مسئولیتها و اقدامات معاونت عملیات بازار، به چالشهای مدیریتی در شرایط خاص، تصمیمگیریهای بههنگام و توسعه ابزارهای نوین مالی اشاره میکند. از نظر زمانی، مسیر توسعه بازار لزوماً از طریق طراحی ابزارهای جدید نمیگذرد؛ بلکه مدیریت مؤثر ریسک، بازنگری در رویهها و بهروزرسانی مستمر زیرساختها، نیز در تعمیق بازار و ارتقای کارایی آن، نقشی کلیدی دارند.
آنچه در ادامه میخوانید مشروح این گفتوگو است.
از علاقهمندی تا انتخاب آگاهانه مسیر تخصصی
لطفاً بهعنوان یکی از مدیران جوان بازار سرمایه، مروری بر سوابق تحصیلی خود داشته باشید.
بنده در مقاطع کارشناسی و کارشناسی ارشد در رشته حسابداری تحصیل کردهام. بااینحال، ازآنجاکه دروس مقطع ارشد، تلفیقی از مفاهیم حسابداری و مالی بودند، بهتدریج به حوزه مالی و بهویژه مباحث مرتبط با بازار سرمایه علاقهمند شدم. همین گرایش موجب شد که موضوع پایاننامهام نیز بیشتر از آنکه در حوزه حسابداری یا حسابرسی باشد، ماهیتی مالی داشته باشد. این علاقهمندی باعث شد که در ادامه مسیر تحصیلی، مدیریت مالی را برای مقطع دکتری انتخاب کنم. درواقع، با وجود قبولی در مقطع دکترای رشته حسابداری (از طریق سهمیه دانشجوی ممتاز)، بهصورت مستقل نیز در آزمون دکترای مالی شرکت کردم و پس از پذیرش، مسیر تحصیلی خود را بهطور رسمی به سمت رشته مدیریت مالی تغییر دادم.
بفرمایید که چگونه بهصورت حرفهای وارد بازار سرمایه شدید؟
پس از اتمام تحصیلات دوره کارشناسی ارشد، علاقهام به بازار سرمایه جدیتر شده بود و تأثیرپذیری از اساتید این مقطع تحصیلی، منجر به شناخت عمیقتری از ساختار بازار شد. درنتیجه در سال ۱۳۹۱ در مصاحبه استخدامی سازمان بورس و اوراق بهادار شرکت کرده و پس از گذراندن فرآیند جذب ششماهه، از ۱۵ آذرماه همان سال همکاری خود را با سازمان در «مدیریت نظارت بر بورسها» بهعنوان «کارشناس نظارت» آغاز کردم. این ورود، سرآغاز مسیر حرفهای من در بازار سرمایه بود.
ورود به میدان اجرا و شکلگیری نگاه جامع به بازار
مروری بر مهمترین سوابق اجرایی خود داشته باشید.
از سال ۱۳۸۵ تا ۱۳۹۱ در حوزههای حسابداری، حسابرسی و حسابرسی داخلی در شرکتهای تولیدی، پیمانکاری و خدمات مالی فعالیت داشتم. این دوره هفتساله، تجربهای متنوع و مفید برایم به همراه داشت.
پسازآن، در سال ۱۳۹۱ با ورود به سازمان بورس و اوراق بهادار، در مدیریت نظارت بر بورسها مشغول شدم و در سال ۱۳۹۴ به سمت «کارشناس مسئول» ارتقا یافتم. در سال ۱۳۹۸ نیز بهعنوان «رئیس اداره نظارت بر بورسهای کالایی» منصوب شدم. مزیت اصلی فعالیت در این مدیریت، آشنایی جامع با فرآیندهای کاری بورسها و شرکت سپردهگذاری مرکزی بود.
از ابتدای سال ۱۴۰۰ نیز با حفظ سمت، ریاست «اداره دیدهبان سلامت بازار سرمایه» را عهدهدار شدم؛ واحدی که به گزارشهای تخلف یا جرم در بازار که توسط عموم مردم به سازمان ارسال میشود (اصطلاحاً به سوتزنی معروف است) رسیدگی میکند. این تجربه، به جهت رسیدگی به پروندههای بروز انواع ناهنجاریها در چهار حوزه بازار، نهادهای مالی، ناشران و فضای مجازی، از نقاط عطف مسیر حرفهای من بوده است.
پسازآن و با اعتماد مدیرعامل محترم بورس تهران جناب آقای دکتر گودرزی همکاری با این شرکت آغاز شد و در حال حاضر، در سمت معاون عملیات بازار مشغول خدمت هستم.
از ابتدای سال ۱۴۰۱ نیز بهعنوان نماینده بورس تهران در هیئت مدیره شرکت مدیریت دارایی مرکزی بازار سرمایه، بهعنوان نایب رئیس هیئت مدیره منصوب شدم.
البته باید اضافه کنم پس از فارغالتحصیلی در مقطع ارشد، از سال ۱۳۹۱، بهواسطه علاقهام، در دروس متنوعی از رشتههای حسابداری و مدیریت مالی، به تدریس در دانشگاه پرداختهام.
ویژگیهای موردنیاز برای مدیریت حرفهای در بازار سرمایه
از منظر شما، مدیر موفق در بازار سرمایه باید دارای چه ویژگیهایی باشد؟
نخستین شرط، پایبندی کامل به مقررات و شفافیت در عملکرد است. بازار سرمایه اساساً بر پایه اعتماد بنا شده و این اعتماد بدون شفافیت و عدالت در اجرا محقق نمیشود. همچنین از آنجاکه ممکن است تصمیمات در فضای اقتصادی اثرگذار باشند لذا مدیران باید در تصمیمگیریهای حساس، مصالح کلان را مدنظر قرار دهند.
فرآیند تصمیمگیری نیز باید مبتنی بر تحلیل دقیق و مشارکت ذینفعان انجام شود تا اثرگذاری آن پایدار باشد. خرد جمعی و تعامل مؤثر با همکاران و فعالان بازار رمز موفقیت یک مدیر است.
شفافیت، نظارت و ارتقاء کارایی بازار
نقش مدیران بازار سرمایه در بهبود شفافیت و کارایی بازار را چگونه ارزیابی میکنید؟
پایبندی به مقررات، اجرای دقیق رویهها و ضابطهمند کردن فرآیندهای کاری، ازجمله اقداماتی است که موجب افزایش شفافیت در بازار میشود.
تلاش ما در حوزه عملیات بازار این بوده که ضمن ارتقای کیفیت کاری، برای هر مورد از امور اجرایی، فرآیند و چکلیست تهیه کنیم تا ضمن انجام صحیح عملیات، اطمینان داشته باشیم که منطبق بر مقررات موضوعه بوده و در نهایت این مهم، میزان پاسخگویی خود ما را نیز ارتقا خواهد داد و در مواردی که از طرف فعالان بازار با انتقاداتی مبنی بر رفتار سلیقهای مواجه میشویم مستندات کافی برای پاسخگویی مبتنی بر مقررات و رویه یکسان داشته باشیم. بهطور مثال در سنوات اخیر تلاش شد برای امور مربوط به تصمیمگیری درخصوص تأیید قیمت کشفشده، تأیید معاملات، انجام معاملات عمده، انتخاب دارایی پایه برای قراردادهای مشتقه و تأمین مالی از طریق ابزار اختیار فروش تبعی، حسب مورد چک لیست، رویه، قالب گزارش یا ضابطه تهیه کنیم و آن را ملاک عمل قرار دهیم.
تحول ساختاری در بورس تهران
با توجه به تغییرات ساختاری، شما نخستین معاون عملیات بازار در بورس تهران هستید. این تغییرات چه تأثیراتی داشته است؟
در سال ۱۴۰۰ مدیریت نظارت بر بازار از معاونت بازار تفکیک و به معاونت نظارت بر بازار تبدیل شد. بهتبع آن، عنوان معاونت بازار نیز به «معاونت عملیات بازار» تغییر نام یافت.
این تفکیک، موجب تخصصی شدن فعالیتها شد. امور نظارتی و عملیاتی، هر یک با تمرکز ویژه دنبال شدند. معاونت عملیات بازار با رویکردی اجرایی و راهبردی، در کنار معاونت نظارت بر بازار با نگاه نظارتی، درعینحال با اعتقاد به کار تیمی، شرایطی را برای ارتقاء اثربخشی امور و انسجام تصمیمات مرتبط با بازار فراهم کردند.
ساختار معاونت عملیات بازار؛ ارکان و وظایف
لطفاً درباره ساختار و وظایف معاونت عملیات بازار توضیح دهید.
معاونت عملیات بازار بورس تهران شامل سه مدیریت است:
مدیریت عملیات بازار سهام: مسئول اجرای کلیه امور مربوط به بازار سهام و حق تقدم است که شامل معاملات عادی، بلوک و عمده، همچنین حسب مورد امور مربوط به عرضه اولیه و پذیرهنویسی، انجام معاملات خارج از ساعت و صدور مجوز عملیات بازارگردانی میباشد.
مدیریت عملیات بازار ابزارهای نوین مالی: شامل اداره «بدهی و صندوقهای سرمایهگذاری» و اداره «بازار مشتقات» بوده و مسئول اجرای کلیه امور مربوط به بازار اوراق بدهی، صندوقهای ETF و قراردادهای مشتقه است. از آنجاکه این حوزه کاری با ابزارهای جدید مالی سروکار دارد مسلم است که بخش عمدهای از انرژی همکاران علاوه بر امور جاری، صرف تحقیق و توسعه نیز گردد.
مدیریت آمار و تحلیل داده: این مدیریت با اتکای بر دادههای معاملاتی، مسئول تهیه گزارشها، تحلیل اطلاعات و انتشار اطلاعات مطابق با دستورالعمل انتشار اطلاعات معاملات است. استفادهکنندگان این گزارشها حسب مورد مدیران بورس تهران و ذینفعان برونسازمانی بینالمللی گرفته تا عموم مردم هستند.
گسترش ابزارهای مالی و تعمیق بازار سرمایه
با توجه به توسعه ابزارهای مالی نوین، چه برنامههایی برای گسترش آنها در دستور کار قرار دارد؟
در سال ۱۴۰۲ با تلاش همکاران، موفق به راهاندازی مجدد بازار قرارداد آتی تکنماد شدیم. این اقدام حاصل بررسی دقیق چالشهای پیشین و ارتقای زیرساختهای معاملاتی بود. در ادامه مسیر، با کسب بازخوردها در تلاش هستیم بیش از پیش نقاط ضعف را بهبود داده و این بازار را توسعه دهیم.
در حوزه اختیار معامله نیز، به جای تمرکز صرف بر معرفی ابزار جدید، با تعامل با همکاران مدیریت فناوری، سپردهگذاری مرکزی و شرکتهای ارائهدهنده زیرساخت نرمافزاری به ارتقای مدیریت ریسک بازار پرداختیم.
در خصوص استراتژیهای معاملاتی نیز، برای نخستینبار از ظرفیت موجود در دستورالعمل معاملات قراردادهای اختیار معامله برای پیادهسازی سیستمی این استراتژیها در بستر سامانههای نرمافزاری استفاده شده تا امکان بهرهبرداری فعالان بازار از آنها فراهم شود.
نقاط عطف در مسیر حرفهای
چه بخشهایی از مسیر حرفهای خود را بهعنوان نقاط عطف مهمتر میدانید؟
ابتدا تصریح میکنم که تجربه شش سال فعالیت حرفهای در مناصب گوناگون پیش از شروع همکاری با سازمان بورس باعث شد تا انعطافپذیری و ظرفیت لازم را در مواجهه با ناملایمتیها در فضای کاری بیاموزم. بعد از آن دوره، ورود به سازمان بورس و آشنایی با سازوکارهای بازار سرمایه، نقطه عطف بزرگی بود. فعالیت در حوزه بورسهای کالایی و سپس دیدهبان سلامت بازار نیز در شکلگیری دیدی جامع به بازار سرمایه نقش داشت.
بااینحال، حضور در بورس تهران را یکی از مهمترین تحولات حرفهای خود میدانم؛ چراکه این شرکت در خط مقدم بازار سرمایه در تعامل با عموم سرمایهگذاران و نهادهای مالی فعالیت میکند و تصمیمگیریها باید بهموقع و مبتنی بر مقررات و ضابطهمند انجام گیرد.
چالشها و راهکارها
از مهمترین چالشهای خود در معاونت عملیات بازار برایمان بگویید و بفرمایید که چگونه بر آنها غلبه کردهاید؟
چالش اصلی ما در معاونت عملیات بازار، نیازمندی به تصمیمگیری لحظهای و اقدام فوری، دقیق و مطابق با مقررات، آنهم در شرایط پیچیده و بعضاً مبهم بوده است. در چنین شرایطی، بهروزرسانی مداوم اطلاعات، استناد به مقررات و اجماع حداکثری در تصمیمات ازجمله راهکارها برای مدیریت شرایط بوده است که امیدوارم در حد بضاعت به نحو مطلوب انجام شده باشد.
سخن آخر
در پایان چه سخنی با خوانندگان ماهنامه «بورس» دارید؟
احتمالاً بخش عمدهای از خوانندگان ماهنامه و مشخصاً این بخش، جوانانی هستند که در آغاز مسیر حرفهای خود در بازار سرمایه قرار دارند، موضوعی که به نظرم باید به آن توجه داشت این است که هرجا توسعه فردی با توسعه سازمانی منطبق باشد موجب پیشرفت فردی و به تبع سازمانی خواهد بود، لذا افراد باید همواره به این انطباق حساس باشند تا هم در انتخاب مسیر شغلی و هم در استمرار آن، تصمیمات مقتضی بگیرند که توفیق خود و سازمان متبوعشان را بههمراه داشته باشد.
