پاسخگویی به شکایات و تحقق نظارت همگانی در بازار سرمایه
بحث سلامت بازار ازجمله دغدغه‌های مشترک میان نهاد ناظر و فعالین بازار در جهت تقویت نظارت بر بازار و تأمین منافع سهامداران است. در همین راستا نهاد ناظر با استقبال از دریافت بازخوردهای سهامداران به‌عنوان یکی از مهم‌ترین ذینفعان بازار سرمایه، سعی در پوشش وظایف نظارتی خود همراه با شناخت کامل‌تر موارد انحراف از سلامت معاملات دارد. در حقیقت جایگاه سهامداران به‌عنوان ناظرانی همیشگی و پیگیر، می‌تواند کمک‌کننده نهاد ناظر برای شناخت حداکثری از موارد انحراف از سلامت معاملات باشد.
با تأمل در اصل هشتم قانون اساسی می‌توان به اهمیت کمک‌گرفتن از نگاه نظارتی مردم پی برد. در حقیقت تبلور روح حاکم بر این اصل را می‌توان در بازار سرمایه و کمک‌گرفتن از آحاد سرمایه‌گذاران برای نظارت بر فرآیندهای معاملاتی مشاهده کرد. این اصل در راستای نظارت همگانی مبنی بر پذیرش حق نظارت شهروندان بر عملکرد حکومت و نهادهای وابسته به آن است. در حقیقت نظارت همگانی نوعی از الگوی مناسب پاسخگویی است که این تعامل دوسویه می‌تواند به شکل خاص در بازار سرمایه میان نظارت همگانی و پاسخگویی به شکایات رخ دهد.
نظارت به معنای مراقبت و زیر نظر داشتن، عملی است انتخابی و آگاهانه که به‌منظور آگاهی از عملکرد نظارت‌شونده و جلوگیری از انحراف و اشتباه یا تضییع حقوق، آشکارا یا مخفیانه به شیوه‌های مختلف صورت می‌پذیرد. به شکل ماهوی منظور از نظارت همگانی در بازار سرمایه، نوعی نظارت استطلاعی (اطلاعی) است که در این نوع نظارت، صحت و اعتبار اعمال به موافقت و تأیید ناظر (سرمایه‌گذاران) وابسته نیست، بلکه ناظر با اقداماتی همچون دادن تذکر می‌تواند موارد تخلف را به مراجع ذی‌صلاح ازجمله شرکت بورس تهران و یا سازمان بورس و اوراق بهادار گزارش دهد.
پاسخگویی به شکایات به‌عنوان فرآیندی مؤثر در حمایت از حقوق سرمایه‌گذاران و حفظ و توسعه بازار شفاف، منصفانه و کارا، نقش مهمی در تکریم سهامداران و نظارت همگانی در بازار سرمایه دارد. به همین دلیل این موضوع، جایگاه ویژه‌ای در ساختار بازار سرمایه داشته و همواره مورد تأکید مدیران این بازار است.
در سازمان بورس و اوراق بهادار سامانه‌ای تحت عنوان سامانه رسیدگی به شکایات و حمایت‌های حقوقی سازمان بورس و اوراق بهادار (سمتا) ایجاد شده است که با توجه به گستردگی موضوعات نظارتی، شکایات دریافتی مربوط به هر حوزه به بخش متناظر آن، ازجمله بورس تهران ارجاع می‌شود. بورس تهران نیز به‌منظور رعایت قوانین و مقررات بالادستی و نیز تحقق نظارت همگانی، در سال‌های اخیر واحد مبارزه با پول‌شویی را با شرح وظایفی نسبتاً جامع تشکیل داده است. از حیث فراوانی موضوع شکایات، بیشترین شکایات در حوزه معاملات بازار سرمایه در مورد دستکاری معاملات با زیرعنوان‌هایی همچون فشار فروش، معاملات خلاف جریان بازار، معامله هماهنگ و … بوده است. در شرایط فعلی، بسیاری از این شکایات در جریان رسیدگی و بررسی هستند. البته این نکته حائز اهمیت است که گاهی برخی از موضوعات مدنظر سرمایه‌گذاران به‌عنوان تخلف، به دلیل عدم آشنایی دقیق آنها با قوانین و مقررات است که این موضوع نیز نیازمند ارائه برنامه‌های آموزشی مناسب برای ارتقای آگاهی فعالین نسبت به قوانین، مقررات و رویه‌های بازار می‌باشد. بنابراین اقداماتی همچون پاسخگویی به شکایات می‌تواند ضمن ارتقای آگاهی عمومی سرمایه‌گذاران نسبت به قوانین و رویه‌ها، به بهبود سطح نظارت بر عملیات بازار و کاهش شکایات بعضاً اشتباه نیز کمک کند.
در همین راستا بورس‌ها و ارکان بازار سرمایه باید ضمن توسعه توانمندی‌های خود در رصد فعالیت‌ها و عملیات بازار، با کمک نهادهای آموزشی و ترویجی به ارتقای آگاهی فعالین بازار به‌عنوان ناظرین فعال کمک کنند.
امید است در آینده شاهد رشد بیش‌ازپیش نظارت همگانی از سمت آحاد فعالین در بازار، همچنین پاسخگویی بهتر و سریع‌تر ارکان بازار به شکایات واصله و نهایتاً داشتن بازاری شفاف‌تر، منصفانه‌تر و کاراتر از گذشته باشیم.
