صنعت شوینده، از پربازده‌ترین صنایع کشور طی سال‌های اخیر
علی اسکینی
مدیر تحلیل کارگزاری بانک صنعت و معدن
فاطمه عبدالشاه
کارشناس واحد تحلیل کارگزاری بانک صنعت و معدن
امروزه اهمیت نظافت و پاکیزگی در میان مردم جهان باعث شده است که شوینده‌ها و پاک‌کننده‌ها اهمیتی هم‌عرض با زندگی و حیات انسان‌ها پیدا کنند. در دنیای مدرن که بهداشت و سلامتی یکی از فاکتورهای نشان‌دهنده توسعه‌یافتگی برای جوامع به‌حساب می‌آید، مواد شوینده و پاک‌کننده از اهمیتی دوچندان برخوردارند و نقش این مواد در زندگی مردم و بالا بردن سطح زندگی، رفاه و سلامتی بیش از پیش آشکار شده است. به همین دلیل، صنعت شوینده در دسته صنایع بزرگی طبقهبندی می‌شود که رشد آن نمایانگر پیشرفت آن جامعه است.
نگاهی به وضعیت بازار جهانی
تقریباً بیش از ۷۰ درصد مردم جهان از مواد شوینده مایع و پودری برای شست‌و‌شو و نظافت استفاده می‌کنند. اهمیت دادن به نظافت و پاکیزگی در میان مردم جهان باعث شده است روزانه حجم انبوهی از تقاضا برای انواع شوینده به‌وجود آید و متناسب با آن نیز سیل گسترده‌ای از این محصولات با ترکیبات قوی‌تر و در رنگ‌های مختلف و اسانس‌های جدید به بازارهای جهانی سرازیر شود. در این میان، مواد شوینده تنها محصولاتی هستند که میزان تقاضا برای آن‌ها در همه نقاط جهان به‌صورت یکسان است. ایران با داشتن ۹۵ درصد متقاضی همراه با مصر و قطر در یک رده قرار دارد و می‌توان گفت بیش از ۸۰ میلیون ایرانی متقاضی مصرف مواد شوینده هستند. از طرف دیگر، وجود بازار جهانی برای این محصولات نشان می‌دهد که ۱۰۰ درصد مردم در سنگاپور، اندونزی و آرژانتین استفاده از این محصولات را در سبد روزانه خود قرار داده‌اند و رتبه اول را در استفاده از آن‌ها دارند. همچنین هلند، کرواسی، چین، ژاپن، مالزی، اسلواکی، آمریکا و تایلند هر کدام با ۹۹ درصد متقاضی، حائز رتبه دوم در استفاده از این مواد چه به‌صورت پودری و چه مایع هستند. کشورهایی مانند هنگ‌کنگ با ۹۷ درصد، سوریه و لبنان با ۹۶ درصد، کویت و عربستان با ۹۴ درصد، بحرین، استرالیا و مکزیک با ۹۳ درصد و ایرلند جنوبی و ایتالیا با سهم ۹۱ درصدی، در صدر این جدول قرار دارند. اندازه بازار این صنعت در سال ۲۰۱۹ میلادی برابر با ۱۱۷ میلیارد دلار بود و پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۲۶ میلادی با بیش از ۷۰ درصد رشد، به بیش از ۱۸۰ میلیارد دلار برسد (نمودار ۱).
در شکل ۱، نرخ رشد مناطق تا سال ۲۰۲۵ میلادی پیش‌بینی شده است که قسمت‌‌های سبز‌رنگ بیشترین رشد، زرد‌رنگ رشد متوسط و قرمزرنگ کمترین رشد را خواهند داشت.
همچنین، مبلغ کل صادرات در دنیا برابر با ۳۱ میلیارد دلار است که پیش‌بینی می‌شود این مبلغ تا سال ۲۰۲۵ میلادی رشدی ۵ درصدی داشته باشد. مبلغ واردات نیز برابر با ۳۱ میلیارد دلار است که پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۲۵ میلادی به ۳۳ میلیارد دلار برسد. در نمودار ۲، مبلغ صادرات ۱۰ کشور نشان داده شده است که عمده صادرات مواد شوینده به مبلغ ۴ میلیون دلار متعلق به کشور آلمان است و پس از آن ایالات متحده آمریکا با مبلغ ۳ میلیون دلار قرار دارد. همچنین، آلمان با ۲/۵ میلیون دلار، رتبه اول را در واردات این محصولات دارد و کشورهای فرانسه و چین در رتبه‌های بعدی قرار دارند.
وضعیت صنایع شوینده، بهداشتی و آرایشی در کشور
تولید مواد شوینده در کشور ایران قدمت طولانی دارد و به دهه ۱۳۳۰ هجری شمسی باز‌می‌‌گردد. در حدود سال‌های ۱۳۳۲ تا ۱۳۳۴ با ورود پودرهای شوینده به شهرهای بزرگ، کاربرد این مواد به‌شکل امروزی متداول شد. رشد فرهنگ جامعه از یک سو و افزایش آگاهی استفاده‌کنندگان از تنوع تولیدات شوینده از سوی دیگر، باعث بالا رفتن میزان مصرف محصولات شوینده در پنج دهه اخیر شده است. این افزایش مصرف، افزایش تولید و ارتقای سطح کیفی محصولات شوینده را نیز در پی داشته است. ظرفیت تولید داخلی با حدود ۲۲۰ تولیدکننده، برابر با ۴ میلیون تن است که از این ظرفیت تنها ۱/۵ میلیون تن تولید می‌شود و این تولید نه‌تنها بیش از دو برابر مصرف موردنیاز کشور است، بلکه بخشی از محصولات موجود در بازار داخل نیز کاملاً وارداتی هستند. هرچند عمده محصولات وارداتی، مواد میانی برای تولید محصول نهایی بوده و عمده محصول صادراتی از دسته محصولات نهایی است.
بهطور متوسط، صادرات سالانه ایران در مواد شوینده و صنایع وابسته در حدود ۱۸۰ تا ۲۲۰ میلیون دلار است. در سال گذشته، صادرات این محصولات به ۴۰۰ میلیون دلار رسید و در هشت‌ماهه سال جاری با وجود ممنوعیت صادرات این قسم از محصولات، شرکت‌ها توانستند ۱۸۵ هزار تن محصول به مبلغ ۷۶ میلیون دلار را صادر کنند و پیش‌بینی می‌شود ایران ظرفیت صادرات ۱/۵ میلیارد دلاری داشته باشد. ایران به‌لحاظ توان تولید و صادرات، پس از ترکیه رتبه دوم را در منطقه به خود اختصاص داده است. ایران یک بازار ۷۰ میلیونی دارد که شامل مصرف‌کنندگان داخلی است. همچنین، یک بازار ۲۵۰ میلیونی بالقوه هم در کنار ما وجود دارد و در مجموع ۳۲۰ میلیون بازار مصرف می‌تواند در اختیار باشد. اما مهم‌ترین نکته، مدیریت و جذب این بازار ۳۲۰ میلیونی است که نیاز به برنامه‌ریزی و تشکیلات منسجم دارد. تقسیم‌بندی اصلی محصولات این صنعت به ترتیب زیر است:
انواع پودرهای شوینده مانند: لباسشویی ماشینی و دستی؛
انواع مایعات شوینده مانند: ظرفشویی، دستشویی، کف‌شویی، شیشه پاک‌کن؛
انواع مایعات سفیدکننده، ضدعفونی‌کننده و خوشبوکننده؛
انواع مواد (جامد یا مایع) شوینده و تقویت‌کننده مانند: صابون، خمیر دندان، شامپو؛
انواع لوازم آرایشی مانند: کرم‌ها، پودرها، معطرکننده‌ها، مواد حالت‌دهنده و تقویت‌کننده مو، مواد رنگ‌بر و رنگ‌کننده مو و مواد آرایش‌کننده اجزای صورت؛
انواع محصولات سلولزی؛
قابل‌ذکر است که بازار مصرف داخل کشور معادل ۱۷۵ هزار تن شامپو، ۷۰ هزار تن صابون، ۲۰ هزار تن خمیردندان و ۱۷۰ هزار تن مایع دستشویی در ۴ فصل اخیر برآورد شده است. مواد اولیه این صنعت عمدتاً (۸۰ درصد) از پتروشیمی‌ها تأمین شده و قیمت محصولات تولیدی به‌صورت ماهانه و هفتگی به‌روزرسانی می‌شود.
گفتنی است، علیرغم غنی بودن کشور از منابع نفت و گاز، بعضاً شرکت‌ها در تأمین مواد اولیه با مشکل مواجه می‌شوند. در این صنعت بیش از بیست نوع ماده اصلی وجود دارد که در بین آن‌ها می‌توان به پلی اتیلن، آلکیل بنزن خطی، پلی اتیلن ترفتالات، الکل چرب اتوکسیله، پلی پروپیلن، آیروپین، سدیم تری فسفات، سدیم سولفات، سدیم سیلیکات، سدیم، تگزوسیل، اسانس‌ها، آنزیم‌ها و انواع رنگ‌ها اشاره کرد. اکثر این مواد از شرکت‌های پتروشیمی تأمین می‌شوند که براساس سیاست وزارت نفت و مدیریت صنایع پایین‌دستی پتروشیمی، قیمت این مواد معادل ۹۵ درصد قیمت جهانی و با ارز دولتی محاسبه می‌شد، اما در چند ماه اخیر، مواد اولیه موردنیاز صنعت شوینده به گروه‌های کالایی ۲ و ۳ منتقل و در نهایت ارز دولتی این صنعت حذف شد. در حال حاضر، مواد اولیه با ارز نیمایی محاسبه می‌شود که این امر در کنار تولید کمتر از نیاز محصول الکل چرب اتوکسیله سبب افزایش قیمت مواد اولیه و در نهایت محصولات شوینده می‌شود. همان‌طور که در شکل ۲ مشخص شده است، مواد از شرکت‌های پتروشیمی تأمین می‌شود، سپس به مواد اولیه موردنیاز محصولات شوینده تبدیل و در این مرحله بخشی از آن به کشورهایی از جمله عراق، افغانستان و ارمنستان صادر می‌شود. همچنین، در این بین، حدود ۴۰-۳۰ درصد از مواد اولیه موردنیاز برای تولید محصولات به کشور وارد می‌شود. سپس، این مواد اولیه به محصولات نهایی تبدیل و به بخش توزیع فرستاده می‌شوند.
برای قیمت‌گذاری محصولات نهایی، انجمن صنایع شوینده، بهداشتی و آرایشی ایران، محصولات را به چند دسته تقسیم می‌کند و با توجه به اینکه محصولات در سبد خانوارهای دهک‌های درآمدی بالا و یا پایین قرار می‌گیرد، نرخ‌گذاری را انجام می‌دهد. از طرفی سازمان حمایت مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان نیز بر نرخ‌گذاری محصولات ضروری نظارت دارد.
وضعیت شرکت‌های شوینده در بازار سرمایه
در بازار اول و دوم بورس و فرابورس شش شرکت پاکسان (شپاکسا)، گلتاش (شگل)، پدیده شیمی قرن (قرن)، صنایع بهداشتی ساینا (ساینا)، بین‌المللی محصولات پارس (شپارس) و گروه صنعتی پاکشو (پاکشو) در صنعت شوینده حضور دارند. ارزش بازار شرکت‌های مرتبط با صنعت شوینده در حدود یک درصد از ارزش بازار سرمایه را تشکیل می‌دهد و سهام شناور این گروه بهطور متوسط ۱۵ درصد است. در یک سال اخیر، این گروه بهطور متوسط بازدهی ۲۱۵ درصدی داشته است و این در حالی است که بورس و فرابورس در این مدت ۱۷۵ درصد بازدهی را ثبت کرده‌اند. در یک سال اخیر، شپاکسا، شپارس و شگل بازدهی کمتر از شاخص کل به ثبت رسانده‌اند. نکته قابل‌توجه این است که بهطور متوسط، در ۱۰ سال اخیر، بازدهی سالانه گروه ۹۰ درصد ثبت شده که بیش از دو برابر میانگین بازدهی بازار سرمایه بوده است. بر همین اساس، بتای ۳۶ ماهه صنعت عدد ۰/۱۷ است. شرکت‌های این صنعت تقسیم سود حدوداً ۵۰ درصدی دارند و بیشترین تقسیم سود مربوط به نماد پاکشو با ۹۲ درصد است. سایر اطلاعات مقایسه‌ای صنعت در جدول ۱ نمایش داده شده است.
بررسی صورت‌های مالی شرکت‌های شوینده در سال‌های اخیر
در جدول ۲، نگاهی به صورت سود و زیان این صنعت و برخی پارامترهای کلیدی و مؤثر در ۱۰ سال گذشته داشته‌ایم. بررسی تاریخی حاکی از این است که شرکت‌های صنعت در سال‌های اخیر فروشی در حدود ۴/۵ میلیارد دلار داشته‌اند. بر همین اساس، متوسط نرخ رشد سالانه فروش شرکت‌ها از سال ۱۳۹۳ تا ۱۳۹۹ برابر ۲۸ درصد برای هر سال ثبت شده که دقیقاً برابر با نرخ رشد دلار است. به‌عبارتی، از آنجاکه مواد اولیه این صنعت دلاری است، نرخ فروش نیز متناسب با دلار رشد می‌کند. میانگین حاشیه سود صنعت ۳۲ درصد است. شگل با ۴۱ درصد بیشترین و شپارس با ۱۹ درصد کمترین حاشیه سود ناخالص را در این صنعت به خود اختصاص داده‌اند. به‌طورکلی، شرکت‌های تولیدکننده پودر در این صنعت حاشیه سود بالایی در سال‌های اخیر ثبت نکرده‌اند. با توجه به صورت سود و زیان هم‌مقیاس صنعت، هزینههای عمومی، اداری و تشکیلاتی سهم ۹ درصدی نسبت به فروش داشته است که عمده این هزینه به‌دلیل وجود هزینه تبلیغات، حق‌العمل و کمیسیون فروش است. این نسبت برای ساینا، شپارس و شگل بیش از ۱۰ درصد و برای پاکشو ۵ درصد و کمترین مقدار است. از طرفی، هزینههای مالی نیز سهم ۵ درصدی نسبت به فروش داشته که به‌دلیل تسهیلات دریافتی برای تأمین سرمایه در گردش شرکت‌ها بوده است. این نسبت برای ساینا و شگل با کمتر از ۲ درصد کمینه و برای قرن با ۷ درصد بیشینه صنعت است. با جهش ارزی اخیر، شاهد کاهش قاچاق و رونق فروش شرکت‌های این گروه هستیم که بر همین اساس، سهم هزینههای عمومی و مالی به ۷ و ۴ درصد کاهش پیدا کرده است.
همچنین مطابق با جدول ۳، در قسمت ترازنامه ۹۰ درصد دارایی‌ها عمدتاً دارایی‌های جاری هستند که حساب‌ها و اسناد دریافتنی تجاری با ۵۷ درصد و موجودی مواد و کالا با ۲۵ درصد بیشترین سهم را به خود اختصاص داده‌اند. دوره وصول مطالبات صنعت ۱۴۳ روز بوده است که در دو سال اخیر به ۱۲۰ روز کاهش یافته است. همچنین در سال‌های اخیر نسبت حساب‌های دریافتنی به فروش در حدود ۴۵ درصد ثبت شده است. در چهار فصل اخیر، متوسط نسبت حساب‌های دریافتنی به کل دارایی‌های شرکت‌های صنعت ۴۰ درصد بوده که بیشینه این نسبت ۵۷ درصد برای شپارس و کمینه آن ۲۸ درصد برای شپاکسا و شگل ثبت شده است. همچنین سهم موجودی مواد و کالا از دارایی‌ها در این مدت ۲۵ درصد بوده که شگل با ۴۰ درصد بیشترین میزان موجودی مواد و کالا در بین شرکت‌های گروه را داراست.
۵۵ درصد منابع مالی شرکت‌های صنعت از بدهی و ۴۵ درصد از حقوق صاحبان سهام تشکیل شده است. در ۵ سال اخیر، در بخش بدهی‌ها، حساب‌های پرداختنی با سهم ۳۳ درصدی و تسهیلات دریافتی با سهم ۵۵ درصدی عمده بدهی‌های صنعت بوده است. سرمایه در گردش شرکت‌های صنعت در حالی در سال‌های قبل از ۱۳۹۶ در حدود ۵۰۰ میلیارد تومان بوده است که در سه سال گذشته با جهش ارزی اخیر و رشد قیمت مواد اولیه به ۲ هزار میلیارد تومان افزایش یافته است؛ این اتفاق سبب شده است که شرکت‌های صنعت همواره نیازمند دریافت تسهیلات باشند. شایان ذکر است، نرخ بازده دارایی‌های غیرجاری صنعت بین ۳۰ تا ۳۵ درصد بوده و دریافت تسهیلات برای این شرکت‌ها توجیه‌پذیر است. در ترازنامه هم‌مقیاس صنعت، حجم تسهیلات دریافتی شرکت‌ها نسبت به دارایی‌ها در حدود ۲۵ درصد است که در این بین، گروه ساینا با ۱۳ درصد کمترین و قرن با ۳۴ درصد بیشترین سهم را دارا هستند.
سودآوری موردانتظار شرکت‌های صنعت
برای پیش‌بینی تولید شرکت‌ها، میزان تولید با توجه به عدم انتظارات تورمی و اشباع صنعت، با اندکی کاهش نسبت به سال مالی جاری لحاظ شده است. نرخ خرید ماده اولیه با در نظر گرفتن صعود قیمت محصولات پتروشیمیایی در مدت اخیر، در محدوده سال ۱۳۹۷ لحاظ شده است. نرخ دلار جهت خرید ماده اولیه طی یک سال آینده بهطور متوسط ۲۶ هزار تومان لحاظ شده است. فرض بر آن است که شرکت‌ها برای حفظ حاشیه سود و جبران هزینه‌ها، افزایش نرخ ۱۵ تا ۲۰ درصدی دریافت کنند. همچنین درصد تخفیفات و برگشت از فروش عمده شرکت‌ها نسبت به دو سال اخیر افزایشی در نظر گرفته شده است. قابل‌ذکر است، سود زیرمجموعه‌های پاکشو و قرن با فرض تقسیم سود ۱۰۰ درصدی در قسمت سایر درآمدهای غیرعملیاتی لحاظ شده است. با توجه به توضیحات فوق، صورت سود و زیان کارشناسی شرکت‌های صنعت مطابق جدول ۴ خواهد بود.
بررسی سطوح ارزندگی شرکت‌های صنعت شوینده
در نمودار ۳، روند نسبت قیمت به درآمد میانگین صنعت و بازار در پایان اسفندماه سال‌های اخیر به نمایش درآمده است. در چهار سال اخیر، نسبت قیمت به درآمد صنعت در مقایسه با بازار، عدد بالاتری بوده است.
با در نظر گرفتن تقسیم سود سال‌های اخیر این شرکت‌ها و همچنین بتای سه‌ساله می‌توان نسبت قیمت به درآمد آینده‌نگر این شرکت‌ها را مطابق با جدول ۵ برآورد کرد.
از بزرگ‌ترین پتانسیل‌های شرکت‌های گروه می‌توان به گستردگی شبکه توزیع، شیوع کرونا و افزایش تقاضا برای محصولات، عدم توسعه‌یافتگی کشورهای منطقه، نرخ افزایشی رشد اقتصادی، جهت‌گیری مثبت به سمت مصرف محصولات تولید داخل، منع واردات و کاهش قاچاق، افزایش به‌موقع نرخ‌های فروش و پوشش ریسک ناشی از افزایش قیمت ارز، داشتن موجودی مناسب از مواد اولیه و تقسیم سود نسبتاً مناسب اشاره کرد. از ریسک‌های این صنعت می‌توان به بهره‌برداری از منابع بانکی و داشتن هزینه مالی، عدم چشم‌انداز تورمی در سال آینده، تعداد بالای رقبای موجود در صنعت، رقابت فزاینده تخفیفات بین تولیدکنندگان محصولات شوینده برای کسب سهم بازار و کاهش قدرت خرید خانوارها در سال‌های اخیر را نام برد.
