بررسی صنعت لاستیک
علی اسکینی
مدیر تحلیل کارگزاری بانک صنعت و معدن
فرشته آهنگری
کارشناس تحلیل کارگزاری بانک صنعت و معدن
تایر به‌عنوان یکی از قطعات ضروری در وسایل نقلیه، تولید انبوه آن در سطح جهان و نقش مهمی که در زندگی روزمره مردم ایفا می‌کند، جایگاه مهمی در اقتصاد جهانی پیدا کرده است. صنعت تایر از جمله صنایع مهم در زنجیره ارزش صنعت خودرو و صنعت حمل و نقل است و ازآنجاکه به‌عنوان صنایع بالادستی ورودی صنعت خودرو محسوب می‌شود، ارتباط نزدیکی با صنعت خودرو دارد و نیم درصد تولید ناخالص داخلی به عهده این صنعت است.
عمده مـواد اولیـه صنعـت تایـر از جملـه کائوچـوی مصنوعـی، نخ و دوده، بـه قیمـت نفـت وابسـته اسـت و از صنایـع پایین‌دسـتی صنعــت پتروشــیمی بــه‌حســاب می‌آید. قیمت‌گــذاری محصولات ایــن صنعــت در ایــران توســط ســازمان حمایــت مصرف‌کننــدگان و تولیدکنندگان انجـام می‌شود که به‌دلیل عـدم افزایـش به‌موقع نـرخ محصولات و متناسـب بـا بهـای مـواد اولیـه، صنعـت در موارد مختلف از جمله خرید مواد اولیه، تولید انواع تایر، صادرات و … دچـار چالـش شده است.لازم به ذکر است که نیمی از مصرف لاستیک کشور مربوط به صنعت تایر است.
میزان مصرف تایر در کشور
مصرف سالانه تایر در کشور حدود ۳۵۰ هزار تن است که ۲۵۰ هزار تن آن از داخل و حدود ۱۰۰ هزار تن باقی‌مانده از طریق واردات رسمی و غیررسمی تأمین می‌شود. عمده واردات محصولات تایری از کشورهای امارات متحده عربی، هند، کره جنوبی و اسپانیا صورت می‌گیرد.
هم‌اکنون حدود ۷۵ درصد نیاز کشور به تایر توسط تولیدکنندگان داخلی تأمین می‌شود و این میزان تا سال آینده می‌تواند به حدود ۸۵ درصد برسد. از سوی دیگر، در حال حاضر بیش از ۲۵ درصد نیاز کشور به تایر توسط تُجار دارای پروانه‌ی واردات انجام می‌شود، اما متأسفانه این واردات بیش از نیاز کشور است، زیرا به جای اینکه واردات در سایزهایی از تایر که در کشور تولید نمی‌شوند صورت بگیرد، بخش عمده‌ای از آن مربوط به سایزهای پرمصرفی است که در ایران هم تولید می‌شوند. در واقع، واردات به‌عنوان رقیب تولید داخلی فعالیت می‌کند نه به‌عنوان عاملی برای کمک به جبران کمبود عرضه.
بررسی تولید کارخانجات تایرسازی
مطابق با جدول شماره ۱، تولید ۱۰۷ هزار و ۶۲۵ تن انواع تایر بایاس و رادیال سواری در هشت‌ماهه سال جاری در کشور، رشد ۸ درصدی را نسبت به مدت مشابه سال گذشته نشان می‌دهد. سهم تولید تایرهای سواری ۶۲/۳ درصد از کل تولیدات تایرسازان است.
در مدت هشت‌ماهه، تولید تایر وانتی با افت ۱۰ درصدی نسبت به مدت مشابه، به ۱۶ هزار و ۴۹۸ تن رسید. همچنین تا پایان آبان‌ماه، ۳۳ هزار و ۴۲۴ تن تایر باری و اتوبوسی (با افت ۱۰ درصدی)، ۱۲ هزار و ۳۶۵ تن تایر ماشین‌آلات کشاورزی (با کاهش ۱۲ درصدی) و ۲ هزار و ۷۴۱ تن تایر ماشین‌آلات راه‌سازی و صنعتی (با افت ۱۶ درصدی) در کشور تولید شد.
در مجموع، حدود ۱۷۲ هزار و ۶۵۳ تن تایر خودرو طی سال جاری تولید شده است که نسبت به مدت مشابه سال ۱۴۰۰ تغییر خاصی نداشته، اما نسبت به سال ۱۳۹۹ حدود ۲ درصد افت داشته است.
میزان تولید وزنی انواع تایر در کارخانجات داخلی در سال ۱۴۰۰
همانطورکه در نمودار شماره ۱ نشان داده شده است، میزان تولید انواع تایر توسط شرکت گروه صنعتی بارز، قابل‌توجه و به میزان ۱۲۵/۳ هزار تن است. پس از آن، شرکت‌های کویر تایر، مجتمع صنعتی آرتاویل تایر، ایران تایر و مجتمع صنایع لاستیک یزد به ترتیب با ۳۰/۵ هزار تن، ۲۷ هزار تن، ۲۶ هزار تن و ۲۲/۸ هزار تن، بیشترین میزان تولید را به خود اختصاص داده‌اند. البته برخی از شرکت‌های تولیدکننده، طرح‌های توسعه‌ای برای افزایش ظرفیت تولید دارند که در بخش ذیل آورده شده است.
طرح توسعه مربوط به شرکت ایران تایر
فاز اول: ایجاد ظرفیت تولید ۲۵ هزار تن تایر رادیال سبک
فاز دوم: انتقال ظرفیت تولید به میزان ۱۵ هزار تن رادیال سواری از تهران به مهدی‌شهر
فاز سوم: ایجاد ظرفیت تولید ۲۰ هزار تن انواع تایرهای رادیال سنگین
طرح توسعه مربوط به شرکت کویر تایر
افزایش ظرفیت تولید ۱۴ هزار تن تایر رادیال سواری در سال
طرح توسعه مربوط به شرکت گروه صنعتی بارز
تولید ۵۰ هزار تن تایر در شرکت زیرمجموعه (بارز لرستان)
طرح توسعه مربوط به شرکت مجتمع صنایع لاستیک یزد
فاز اول: طرح افزایش ظرفیت تولید محصولات رادیال از تعداد ۷ هزار حلقه به ۹ هزار حلقه در روز
فاز دوم: رسیدن به تولید ۱۲ هزار حلقه در روز
چالش‌های پیش‌روی صنعت
«کمبود تایر سنگین»، «شکل‌گیری بازار سیاه»، «بی‌ثباتی قیمت‌ها» و «جولان دلال‌ها»، از جمله معضلات شکل‌گرفته در بازار صنعت در چند ماه اخیر بوده است که در ادامه، به هریک از آنها می‌پردازیم. مواد اولیه این صنعت از جمله کائوچو طبیعی و بخشی از کائوچو مصنوعی، وارداتی است و نرخ خرید آن وابستگی بالایی به نرخ‌های جهانی از جمله قیمت نفت دارد، به گونه‌ای که نوسانات قیمت نفت اثر مستقیمی بر میزان سودسازی و حاشیه سود این صنعت می‌گذارد.
به‌علاوه، دوده مصرفی از شرکت‌های پتروشیمی داخلی تهیه می‌شود که نرخ آن نیز وابستگی بالایی با نرخ نفت و دلار دارد. میزان مواد اولیه مصرفی در شرکت‌های تولیدکننده تایر به تفکیک در جدول شماره ۲ آورده شده است.
در مجموع، عمده مواد اولیه به‌صورت دلاری تهیه می‌گردد، اما افزایش نرخ فروش محصولات تایری، ریالی بوده و مشمول قیمت‌گذاری دستوری انجمن صنفی صنعت لاستیک و سازمان حمایت مصرفکنندگان و تولیدکنندگان است که متناسب با افزایش قیمت مواد اولیه نخواهد بود. به همین دلیل طی چند وقت اخیر، حاشیه سود شرکت‌های تایری دچار افت شدیدی شده و عدم افزایش مناسب و به‌موقع در نرخ‌ها، این صنعت را در وضعیت دشواری قرار داده است.
صادرات تایر از ابتدای سال ۱۳۹۷ توسط وزارت صنعت، معدن و تجارت ممنوع شد، با این حال در مهرماه سال گذشته، ممنوعیت صادرات بعضی از انواع تایر رفع شد و بر اساس مجوز نهایی صادرشده از سوی سازمان توسعه تجارت، شرکت‌های تولیدکننده تایر در ایران می‌توانند ۱۰ درصد از محصولات رادیال سواری، ۳۰ درصد از محصولات بایاس و ۲۰ درصد از دیگر محصولات خود را به خارج از مرزها صادر کنند. این ممنوعیت باعث از دست رفتن بازارهای صادراتی ایران و تقدیم آن به رقیبان شد. علاوه بر این، انباشت لاستیک‌های تولیدی در انبارها و ضرر و زیان تولیدکننده‌ها و شرکت‌های تایرسازی را به‌دنبال داشت.
یکی دیگر از موارد مهم در صنعت تایر، حساسیت بالای آن به تحریم‌ها است، زیرا ۱۰۰ درصد فناوری، ۸۵ درصد ماشین‌آلات و ۵۰ درصد مواد اولیه، به خارج وابسته است.
نحوه فروش و قیمت‌گذاری محصولات
همانطورکه پیش‌تر نیز اشاره شد، نرخ فروش محصولات تایر مشمول قیمت‌گذاری دستوری است و تعیین آن توسط انجمن صنفی صنعت لاستیک و با نظارت سازمان حمایت مصرفکنندگان و تولیدکنندگان انجام می‌شود. آخرین افزایش نرخ رسمی که این صنعت دریافت کرده است، ۳۰ درصد مربوط به تایر رادیال و ۱۵ درصد مربوط به تایر بایاس در خردادماه سال ۱۴۰۱ بوده است. تولیدکنندگان این صنعت تقاضای افزایش نرخ حدود ۵۷ درصدی را برای ادامه سال جاری داشته‌اند که تا به امروز مورد تأیید قرار نگرفته است.
مزایای عرضه تایر در بورس کالای ایران
یکی از موضوعاتی که اخیراً مطرح شده، این است که عرضه ۵ میلیون و ۱۵۰ هزار حلقه تایر خودرو ۴ شرکت تولیدکننده شامل گروه صنعتی بارز، لاستیک بارز کردستان، مجتمع صنعتی آرتاویل تایر و مجتمع صنایع لاستیک یزد در بورس کالا مورد تصویب قرار گرفته است. سرمایه‌گذاران و سهامداران شرکت‌های تایرساز، از گذشته خواهان کشف قیمت تایر در بورس کالا بودند، زیرا زمانی‌که کالایی در بورس پذیرش می‌شود، تابع شرایطی از قیمت‌گذاری می‌گردد. این شرایط شامل قیمت جهانی تایر و همچنین قیمت تمام‌شده تایر است و قیمت‌گذاری تایر در بستر بورس کالا، یک نرخ‌گذاری کاملاً عقلایی خواهد بود.
در شرایط فعلی، سهم بالایی از سود لاستیک به جیب دلال‌ها و واسطه‌گران فروش این محصول می‌رود که همین موضوع باعث افزایش قیمت کالا برای مصرفکنندگان شده است. در صورت عرضه تایر در بورس کالای ایران و کاهش چشم‌گیر سود دلال‌ها، هر تایر خودرو در هر کیلو ۱۰ تا ۶۵ هزار تومان ارزان‌تر به دست مصرف‌کننده‌ها خواهد رسید.
صنعت تایر در بازار سرمایه
از میان شرکت‌های فعال در صنعت تایر، ۱۲ شرکت در بازار سرمایه پذیرش شده‌اند. در جدول شماره ۳، اطلاعات ۵ نماد معاملاتی اصلی متعلق به شرکت‌های تایرساز پذیرش‌شده در بورس اوراق بهادار تهران و فرابورس ایران ارائه شده است. ارزش بازار شرکت‌های صنعت حدود ۰/۲۱ درصد از ارزش کل بازار سرمایه را تشکیل می‌دهد. میزان سهام شناور این گروه به‌طور متوسط ۲۴/۵ درصد است. در یک سال اخیر، بازدهی گروه به‌طور متوسط منفی ۱۲ درصد بوده است، درحالی‌که بورس اوراق بهادار تهران و فرابورس ایران در این مدت به ترتیب ۶/۷ درصد و منفی ۲ درصد بازدهی را ثبت کرده‌اند. بتای صنعت به‌طور متوسط در سه سال گذشته ۰/۷۷ است.
در جدول شماره ۴، میزان بازدهی صنعت تایر و بازدهی شاخص کل در دوره‌های یک‌ساله از سال ۱۳۹۲ تا سال ۱۴۰۱، مقایسه شده است.
برای داشتن دید بهتر نسبت به عملکرد و وضعیت مالی صنعت، اقلام مهم صورت سود و زیان و ترازنامه صنعت در جدول شماره ۵ به نمایش درآمده است. مبلغ فروش این صنعت از حدود ۱,۲۵۰ میلیارد تومان در ابتدای دهه ۱۳۹۰ به بیش از ۱۳ هزار میلیارد تومان در انتهای این دهه افزایش یافته است، اما به‌لحاظ دلاری طی دهه ۱۳۹۰ تغییر محسوسی نداشته است. تبعات قیمت‌گذاری دستوری در حاشیه سود صنعت نیز دیده می‌شود که از ۲۷ درصد در سال ۱۳۹۹ به ۱۲ درصد در سال ۱۴۰۰ کاهش یافته است. از دلایل بالا بودن حاشیه سود صنعت در سال ۱۳۹۹ می‌توان به پایین بودن قیمت نفت و اثر مستقیم آن بر بهای تمام‌شده اشاره کرد. هزینه مالی صنعت نیز به‌دلیل کمبود نقدینگی، بالا است و تولیدکنندگان ناچار به دریافت تسهیلات مالی جهت تأمین سرمایه در گردش خود هستند.
چه سودآوری در انتظار شرکت‌های صنعت خواهد بود؟
سطح تولید صنعت تایر روند تقریباً باثباتی داشته است و نسبت به سال‌های گذشته شاهد رشد بوده است. بر همین اساس، پیش‌بینی میزان تولید شرکت‌های این صنعت با توجه به عملکرد سال‌های گذشته، بهره‌برداری از خطوط جدید تولید، گزارش‌های ماهانه اخیر و با در نظر گرفتن بودجه اعلامی انجام شده است. سطح فروش شرکت‌های فعال در این صنعت تقریباً معادل میزان تولیدات آنها است و بر همین اساس برای پیش‌بینی مقدار فروش شرکت‌ها، فرض شده است که موجودی کالای پایان دوره برابر با موجودی ابتدای دوره باشد.
برای پیش‌بینی نرخ فروش محصولات، روند و چگونگی تغییرات نرخ‌گذاری شرکت‌ها در سنوات اخیر مورد بررسی قرار گرفت. برای سال آینده، متوسط نرخ تسعیر دلار برابر با ۲۸ هزار تومان لحاظ شده است. با توجه به توضیحات ارائه‌شده، نسبت قیمت به درآمد پیشرو شرکت‌ها به‌شرح جدول شماره ۶ محاسبه شده است. مطابق با نمودار شماره ۴، نرخ محصولات شرکت، به‌صورت دستوری و توسط سازمان حمایت مصرفکنندگان و تولیدکنندگان تعیین می‌شود. از سال ۱۳۹۷ که شاهد جهش‌های ارزی بوده‌ایم، سازمان مذکور افزایش نرخ‌ها را متناسب با رشد هزینه‌های تولید اعمال نکرده و همین امر موجب کاهش حاشیه سود شرکت‌ها شده است. آخرین افزایش نرخ در خردادماه ۱۴۰۱ و حدود ۳۰ درصد برای تایرهای رادیال بوده است. پیش‌بینی ما افزایش نرخ ۹ و ۱۴ درصدی نسبت به میانگین فصل دوم ۱۴۰۱ به ترتیب برای ادامه سال جاری و سال ۱۴۰۲ است.
در سال‌های اخیر، هزینه مواد و دستمزد (مستقیم و غیرمستقیم) به ترتیب با سهم ۸۳ و ۱۱ درصدی، بیشترین سهم از هزینه‌های تولید را به خود اختصاص داده‌اند. عمده مواد مصرفی در خط تولید شامل نخ تایر، کائوچو طبیعی و مصنوعی، دوده، مواد شیمیایی و استیل کورد است. همه مواد مصرفی به‌جز استیل کورد، با نفت همبستگی دارند و با توجه به پیش‌بینی نفت ۹۵ دلاری برای ادامه سال ۱۴۰۱، نرخ‌های این محصولات برآورد شده‌اند. نرخ‌های دلاری نخ تایر، کائوچو طبیعی و مصنوعی، دوده، مواد شیمیایی و استیل کورد برای ادامه سال به ترتیب ۵،۷۰۰؛ ۲،۰۱۵؛ ۱،۹۹۵؛ ۱،۲۳۵؛ ۱،۹۹۵ و ۱،۳۴۹ دلار پیش‌بینی شده است. نرخ دلار برای ادامه سال ۲۸،۰۰۰ تومان در نظر گرفته شده است. نرخ دلاری مواد ذکرشده برای سال ۱۴۰۲ به ترتیب ۵،۴۰۰؛ ۲،۰۰۳؛ ۱،۸۹۰؛ ۱،۱۷۰؛ ۱،۸۹۰ و ۱،۳۵۰ دلار با نرخ دلار ۳۱،۰۰۰ تومان پیش‌بینی شده است. هزینه حقوق و دستمزد مستقیم و غیرمستقیم نیز با رشد ۴۵ درصدی برای سال ۱۴۰۱ و رشد ۳۰ درصدی برای سال ۱۴۰۲ برآورد شده است. نرخ تورم در سال جاری برابر با ۴۰ درصد و برای سال ۱۴۰۲ معادل ۳۰ درصد فرض شده است.
نسبت قیمت به درآمد گذشته‌نگر صنعت و بازار در نمودار شماره ۵ نشان داده شده است. همانطورکه ملاحظه می‌شود، با قیمت‌گذاری دستوری صورت‌گرفته در مدت اخیر، متوسط قیمت به درآمد صنعت از متوسط بازار فاصله گرفته است.
نتیجه‌گیری
در شرایط فعلی با کاهش قیمت کامودیتی‌ها و افزایش نرخ‌های دریافتی تدریجی، موقعیت سودآوری شرکت‌های صنعت بهبود یافته است، به‌گونه‌ای‌که نسبت P/E صنعت هم‌اکنون در حدود ۴/۴ واحد است. اما با وجود قرار گرفتن این نسبت در یک محدوده جذاب، با توجه به بالا بودن اهرم صنعت و تغییرات جزئی در نرخ‌های بهای تمام‌شده و فروش تحت قیمت‌گذاری دستوری، شاهد تغییرات اساسی در سودآوری آن خواهیم بود. همین امر موجب ناپایدار بودن شرایط صنعت می‌شود که می‌تواند سرمایه‌گذاران را با ریسک مواجه کند.
از ریسک‌های صنعت می‌توان به «قیمت‌گذاری دستوری» و «عدم افزایش به‌موقع نرخ‌های فروش توسط سازمان حمایت مصرفکنندگان و تولیدکنندگان» اشاره کرد. به دلیل همبستگی قیمت نفت با قیمت مواد اولیه، با افزایش نرخ دلار و نفت، بهای تمام‌شده صنعت تحت تأثیر قرار می‌گیرد و با توجه به ریالی بودن نرخ‌های فروش، رشد بیشتر بهای تمام‌شده نسبت به نرخ فروش و کاهش حاشیه سود شرکت‌های این صنعت را شاهد هستیم. همچنین، شرکت‌ها در تأمین سرمایه در گردش دچار مشکل هستند، به همین دلیل، وجود هزینه‌های مالی بالا از ریسک‌های دیگر صنعت است.
از پتانسیل‌های صنعت می‌توان «پذیرش تایر در بورس کالا» و «نزدیک شدن قیمت تولیدکنندگان به قیمت‌های فروش»، «آزاد شدن صادرات و فروش تایر در بازارهای صادراتی با نرخ‌های بالاتر» و کاهش نرخ نفت و به‌دنبال آن، «کاهش هزینه تولید شرکت‌ها» را نام برد.
