درخشش بورس اوراق بهادار تهران در سال ۲۰۱۹
سال ۲۰۱۹ میلادی در شرایطی آغاز شد که تقریباً غالب کارشناسان آن را سالی پر از تنش و نا آرامی پیش‌بینی می‌کردند و انتظار رقم خوردن دورانی پر رونق و شکوفا طی این سال وجود نداشت.
جنگ تجاری آمریکا و چین، نوسان‌های قیمت نفت و چالش‌های فراوان در منطقه خاورمیانه، از دلایل اصلی این انتظارات بود. با توجه به این پیش‌بینی‌ها، به دلیل برقراری دوباره تحریم‌ها و با خروج یک‌جانبه آمریکا از توافق‌نامه برجام و نهایتاً تردید در عملکرد فعالانه اعضای اروپایی برجام (انگلستان، فرانسه و آلمان) ، سال ۲۰۱۹ میلادی، برای کل جهان و به‌ویژه برای ایران، سالی نامعلوم تصویر شده بود.
اما برخلاف پیش‌بینی‌ها، اندکی پس از آغاز سال ۲۰۱۹ میلادی، بنگاه‌های اقتصادی، با نگاهی اقتضایی به وضعیت پیش‌رو، اعمال عملیات مبتنی بر اصول سیاست‌های اقتصاد مقاومتی و به‌کارگیری رفتارهای منطقی، خردورزانه و عاقلانه، بر وضعیت بحرانی حاکم متمرکز شده و تسلط یافتند. همزمان، در بازار سرمایه کشور از جمله در بورس اوراق بهادار تهران نیز شاهد تحولات مثبت و برداشتن قدم‌های خوبی بودیم. بورس اوراق بهادار تهران ضمن حضور گروه مدیریتی جدید و با اتکا بر تخصص، دانش و نیروی فعال و هدایت‌گر هیئت‌مدیره مجرب، توانست سال پر ابهام ۲۰۱۹ را به سالی پررونق در تاریخ بازار سرمایه کشور تبدیل کند.
۲۰۱۹، سال رشد بورس اوراق بهادار تهران
همزمان با افزایش اهمیت روزافزون بازار سرمایه در اقتصاد ملی و استقبال گسترده آحاد مردم جامعه و سرمایهگذاران از سرمایهگذاری در بازار سرمایه، بورس اوراق بهادار تهران طی سال ۲۰۱۹ میلادی، در راستای شعار سال ۱۳۹۸ که بر رونق تولید تأکید شده است، در جذب نقدینگی و هدایت آن به تولید و ایفای نقش سپر تورمی، به موفقیت شگرفی دست یافت.
از مهم‌ترین رخدادها و عملکردهای ثبت‌شده در بورس اوراق بهادار تهران می‌توان به رشد قابل‌توجه شاخص بورس اوراق بهادار تهران در سال ۲۰۱۹ اشاره کرد.
به طور معمول شاخص بورس‌ها مهم‌ترین نمادی هستند که مخاطبان جذب آن شده و عموماً به آن توجه ویژه‌ای می‌کنند. در این راستا در ابتدای سال ۲۰۱۸ میلادی، شاخص کل ۱۵۴,۵۵۰ واحد بود که در انتهای سال ۲۰۱۹ میلادی به عدد ۳۵۳,۹۷۷ واحد رسید و بیانگر ۱۲۹ درصد افزایش است.
شاخص کل هم‌وزن نیز در دوره مشابه سال گذشته میلادی برابر با ۲۶,۶۱۳ واحد بود که در پایان نوامبر سال ۲۰۱۹ میلادی به ۱۱۱,۸۹۱ واحد رسید که با ۳۲۰ درصد افزایش همراه شد و آمارهای یاد شده گویای این واقعیت است که بازار سهام در طول سال جاری به گزینه قابل قبول سرمایهگذاران خرد تبدیل شده است.
ارزش بازار سهام طی سال ۲۰۱۹ میلادی از ۵۸۶ هزار میلیارد تومان به بیش از ۱,۲۹۱ هزار میلیارد تومان افزایش یافت که این رقم نسبت به دوره مشابه سال گذشته با افزایش ۱۲۰ درصدی همراه شد.
در سال ۲۰۱۹ میلادی بدون در نظر گرفتن افزایش سرمایه از طریق تجدید ارزیابی، حدود ۲۵ هزار میلیارد تومان تأمین مالی از طریق افزایش سرمایه در بورس تهران محقق شده و در جریان عرضه اولیه ۹ شرکت جدید هم تقریباً ۵/۲ هزار میلیارد تومان تأمین مالی دیگر تحقق یافت.
ابزارهای معاملاتی فعال در بورس اوراق بهادار تهران
به طور کلی ابزارهای معاملاتی فعال در بازار ابزارهای نوین شرکت بورس اوراق بهادار تهران به دو بخش اصلی شامل ابزارهایی که با هدف تأمین مالی منتشر می‌شوند و ابزارهای مشتقه تقسیم می‌شوند. گروه اول، نقش بورس تهران در تأمین مالی شرکتها را پررنگ کرده و ابزارهای مشتقه نیز تأثیر بسزایی در افزایش نقدشوندگی وکاهش ریسک بازار به واسطه مدیریت بهینه پرتفوی سرمایهگذاران داشته است.
روشهای تأمین مالی در بورس اوراق بهادار تهران
به طور کلی سه روش تأمین مالی از طریق اوراق بدهی، اوراق تبعی و افزایش سرمایه از محل مطالبات و آورده نقدی وجود دارد که سهم هریک از این روش‌ها در سال ۲۰۱۹ میلادی به ترتیب حدود ۲۵ هزار میلیارد ریال در ۹ نماد معاملاتی، ۱۴ هزار میلیارد ریال در ۶ نماد معاملاتی و ۶۳ هزار میلیارد ریال بوده است. در میان روشهای فوق، تأمین مالی به واسطه اوراق بدهی و اوراق تبعی در حوزه ابزارهای نوین مالی طبقه‌بندی می‌شوند.
با مقایسه روشهای تأمین مالی در سال ۲۰۱۹ میلادی، سهم تأمین مالی از محل اوراق تبعی ۱۴ درصد، از محل اوراق بدهی ۲۴ درصد و از محل مطالبات و آورده نقدی سهامداران در حدود ۶۲ درصد بوده است.
گفتنی است در سال ۲۰۱۹ میلادی، ارزش اسمی بازار بدهی با ۴۱ اوراق مختلف شامل اوراق مشارکت، صکوک و گواهی سپرده، بیش از ۱۱۸ هزار میلیارد ریال بوده است. همچنین ارزش صندوق‌های قابل‌معامله در بورس با ۱۴ صندوق، به بیش از ۷۹ هزار میلیارد ریال رسیده است.
علاوه بر ابزارهای تأمین مالی، در سال میلادی ۲۰۱۹ میلادی، قراردادهای آتی سبد سهام بر روی ۹ دارایی پایه (سبد پایه) و قراردادهای اختیار معامله بر روی ۲۱ دارایی پایه (سهام) در مرکز توجه فعالان بازار قرار گرفته و مورد داد و ستد واقع شدند.
استقبال از بازار قراردادهای اختیار معامله
در سال ۲۰۱۹ میلادی، بازار قراردادهای اختیار معامله با استقبال گسترده‌ای از سرمایهگذاران مواجه بوده است به‌طوری‌که در تاریخ بیست نوامبر ۲۰۱۹ میلادی، برای اولین بار بیش از یک میلیون قرارداد اختیار خرید و اختیار فروش به ارزش (Notional) تقریبی ۴ هزار میلیارد ریال در بورس اوراق بهادار تهران مورد معامله قرار گرفت و رکورد جدیدی از نظر حجم و ارزش معاملات، در بازار اختیار معامله بورس تهران به ثبت رسید. در بازار قراردادهای آتی (آتی سبد سهام) نیز بیش از ۸ هزار قرارداد به ارزش ۵۴۴ میلیارد ریال معامله شده است.
اوراق بدهی جدید
در سال ۲۰۱۹ میلادی، اوراق بدهی جدیدی در بورس اوراق بهادار تهران مورد معامله قرار گرفته است که از آن جمله می‌توان به اوراق صکوک خرید دین اشاره کرد. در این بخش، «صکوک مسکن جنوب» برای اولین بار در بازار سرمایه به ارزش ۱۳۱ میلیارد ریال مورد پذیره‌نویسی قرار گرفت. روش پرداخت سود و اصل این اوراق با سایر اوراق‌های منتشره متفاوت بوده و در سررسیدهای مربوطه علاوه بر پرداخت سود، بخشی از اصل اوراق نیز پرداخت میشود. اصطلاحاً به این اوراق، اوراق استهلاکی گفته میشود.
همچنین اوراق «صکوک رهنی شرکت ایران‌خودرو» و «اوراق منفعت شرکت سینا دارو» نیز از جمله اوراق‌های جدیدی هستند که برای اولین بار در بورس اوراق بهادار تهران مورد پذیره‌نویسی قرار گرفته‌اند.
همان‌‌طوری که می‌دانید قراردادهای آتی سبد سهام که در دنیا تحت عنوان قراردادهای آتی شاخص سهام شناخته میشود، بسیار پرطرفدار است و در ایران نیز، معاملات آتی سبد سهام به عنوان یک ابزار جدید از اواخر سال ۲۰۱۸ و در اوایل سال ۲۰۱۹ میلادی عملیاتی شد. در این بازار ۷ نماد معاملاتی شامل شاخص ۳۰ شرکت بزرگ و شاخص‌های صنایع بانک‌ها، خودرو و قطعات، شیمیایی، فرآورده‌های نفتی، فلزات اساسی و کانه‌های فلزی قابل‌معامله هستند. در این بازار بیش از ۹ هزار قرارداد به ارزش ۶۳۵ میلیارد ریال مورد دادوستد قرار گرفته است و در حال حاضر دارای ۹ دارایی پایه می‌باشد.
صندوق‌های سرمایهگذاری قابل معامله در بورس (ETF)
با توجه به استقبال گستره سرمایهگذاران از بازار صندوق‌های سرمایهگذاری قابل‌معامله در بورس، حجم و ارزش معاملات واحدهای صندوق‌های بورسی به ترتیب تقریباً ۱۹ هزار میلیون ورقه و ۲۰۰ هزار میلیارد ریال بوده که نسبت به دوره مشابه قبلی با رشدی حدود ۴۰۰ درصد از نظر حجم و ارزش روبرو بوده است. در حال حاضر تعداد ۱۵ صندوق سرمایهگذاری قابل‌معامله در بازار صندوق‌های سرمایهگذاری بورس تهران فعال میباشند.
همچنین در این دوره، صندوق سرمایهگذاری در سهام «سرو سودمند مدبران» مورد پذیره‌نویسی قرار گرفته و برای اولین بار نماد معاملاتی سه صندوق سرمایهگذاری شامل «صندوق ارمغان ایرانیان» (ارمغان)، «صندوق با درآمد ثابت تصمیم» (تصمیم) و «صندوق بذر امید آفرین» (بذر) که قبلاً در قالب صندوق‌های سرمایهگذاری مشترک و در خارج از بورس در حال فعالیت بوده‌اند، جهت انجام معاملات ثانویه گشایش یافته است.
نقدشوندگی
نقدشوندگی یکی از فاکتورهای مهم در ارزیابی بازار سهام است. در سال ۲۰۱۹ میلادی، ارزش کل معاملات از ۱,۳۷۲ هزار میلیارد ریال به ۳,۱۴۳ هزار میلیارد ریال رسید که افزایش ۱۲۹ درصدی را نشان می‌دهد. حجم معاملات نیز برابر ۸۷۸ میلیارد انواع اوراق بهادار بوده که نسبت به سال قبل میلادی حدود ۸۸ درصد افزایش را نشان می‌دهد.
معاملات برخط
قابل‌‌دسترس بودن معاملات از ویژگیهای معاملات برخط است. ارزش معاملات برخط در سال ۲۰۱۹ میلادی از ۸۰۸ هزار میلیارد ریال به ۳,۱۹۲ هزار میلیارد ریال افزایش یافته است که این امر رشد ۲۹۵ درصدی را نشان می‌دهد.
ترکیب معاملات به تفکیک حقیقی و حقوقی یکی از معیارهای مهم بازار می‌باشد. در سال ۲۰۱۹ میلادی، ۶۴ درصد خریدها و ۶۱ درصد فروش‌ها توسط اشخاص حقیقی پوشش داده شده‌اند و مازاد خرید اشخاص حقیقی بیش از ۹۴ هزار میلیارد ریال بوده است. همچنین در سال ۲۰۱۹ میلادی، بالغ بر ۵۵۰ هزار کد سهامداری برای اولین وارد بازار شده‌اند و در مجموع مبلغی حدود ۳۸ هزار میلیارد ریال خالص جریان نقدی توسط آنها وارد بازار شده است.
عرضه‌‌های اولیه
طی سال ۲۰۱۹ میلادی، ۱۱ شرکت عرضه اولیه شدند و بیش از ۳۰ شرکت در حوزه‌های مختلف از جمله سرمایهگذاری و مشارکت در انواع بنگاه‌های اقتصادی، تولیدی و خدماتی و در صنایع مختلف با حداقل سرمایه ۳۷۲ میلیارد ریال و حداکثر ۸۰ هزار میلیارد ریال در مراحل مختلف فرایند پذیرش قرار دارند.
اوراق بدهی درج شده و یا در فرایند درج
شرکت مادر تخصصی «سرمایهگذاری کشاورزی کوثر» که فعال در صنعت مرغداری، دامپروری، پرورش آبزیان، کشاورزی، خوراک دام و طیور با سرمایه ۲,۷۵۰ میلیارد ریال و شرکت «پدیده شیمی قرن» در حوزه راه‌اندازی و احداث کارخانه‌های تولید محصولات شوینده با سرمایه ۶۰۰ میلیارد ریال در فرایند درج نماد هستند.
همچنین هشت اوراق مشارکت شهرداری (کرج، تبریز، شیراز، مشهد و اصفهان) با ارزش بیش از ۳۳ هزار میلیارد ریال؛ «اوراق مرابحه سایپا» با ارزش ۴ هزار میلیارد ریال؛ «اوراق خرید دین سرمایهگذاری مسکن جنوب» با ارزش بیش از ۱۳۳ میلیارد ریال؛ «اوراق رهنی ایران خودرو» با ارزش بیش از ۳ هزار میلیارد ریال؛ «اوراق منفعت لابراتورهای سینا دارو» با ارزش یک هزار میلیارد ریال طی سال ۲۰۱۹ میلادی در تابلوهای بورس اوراق بهادار تهران درج شده‌اند. در ضمن «اوراق اجاره ومعادن» با ارزش ۵/۷ هزار میلیارد ریال؛ «اوراق مشارکت لیزینگ پارسیان» با ارزش یک هزار میلیارد ریال؛ و «اوراق اجاره سیمان اصفهان» با حجم ۲۱۰ میلیارد ریال در جریان پذیرش میباشند. علاوه بر پذیرش شرکتها با رعایت حفظ کیفیت پذیرش و شفافیت در راستای انجام وظایف قانونی، اجرای ماده ۳۵ قانون بازار اوراق بهادار در سال آتی میلادی در بورس عملیاتی میشود. همچنین راه اندازی ابزار فروش تعهدی(short selling) نیز در راستای کامل کردن ابزارهای تثبیت‌کننده بازار و همچنین افزایش نقدشوندگی بازار از طریق بازارگردان‌های شرکت‌های پذیرفته‌شده عملیاتی شد.
بررسی و ارزیابی شرکتها جهت پذیرش در بورس تهران
طی دوره مورد بررسی، برگزاری جلسات مداوم با سازمان تأمین اجتماعی، بنیاد مستضعفان و بانک گردشگری جهت آماده‌سازی شرکت‌های زیرمجموعه آنها برای ورود به بورس صورت گرفت. بررسی شرکت‌های زیرمجموعه هلدینگ‌ها و همچنین شرکت‌های فرابورسی واجدشرایط در راستای جذب شرکتها به بورس تهران بوده است. از جمله این شرکتها می‌توان به شرکت‌های گسترش انرژی پاسارگاد، کاغذ پارس، سپاهان باتری، پارس فولاد سبزوار، صنایع ذوب فولاد امید آریان زرندیه، بهساز کاشانه تهران، پرستیژلند ایران و آوای هوشمند هزاردستان اشاره کرد.
رویدادهای بین‌المللی
بورس اوراق بهادار تهران در ماه‌‌‌های اخیر، با تمرکز بر رویکردهای علمی و واقعیت‌های عینی، مذاکراتی را با نمایندگان اقتصادی سفارت‌‌خانه‌های اتریش، سوئیس، افغانستان و آفریقای جنوبی آغاز کرد و در دوره‌ای کوتاه میزبان سفرا و هیئت‌های عالی‌رتبه این کشورها در بورس اوراق بهادار تهران بود. همچنین بورس تهران برنامه‌هایی را برای ارتباط بیشتر با بازارهای سرمایه این کشورها با اهداف مشخص و اولویت‌‌بندی شده در نظر گرفته است. هیئت‌های بلندپایه‌ای هم از بازارهای سرمایه کشورهای عراق و سوریه ضمن بازدید از بورس تهران و آشنایی با عملکردهای مختلف بازار به رایزنی و تبادل نظر با مسئولان بورس تهران برای توسعه همکاری‌‌ها پرداخته‌‌اند. در جدیدترین موارد، بورس تهران در اواخر اکتبر ۲۰۱۹ میلادی با بورس شانگهای که به عنوان یکی از بورس‌های مطرح دنیا شناخته میشود، سند همکاری به امضا رساند و مقرر شد مسائلی از قبیل توسعه فناوری بازار، پیشبرد خصوصی‌سازی اقتصاد و طرح‌های سرمایهگذاری خارجی بررسی شوند. با این تفاهم‌نامه، تعداد تفاهم‌نامه‌های منعقد شده با سایر بورس‌ها تا سال ۲۰۱۹ میلادی به عدد ۱۳ رسید.
اجرای استانداردهای بین‌المللی در بورس تهران
توسعه ابزارها، دسترسی به فناوری‌های نوین و استقرار استانداردهای برتر از طریق توجه بیشتر به بین‌المللی‌سازی بورس تهران در نهایت به جذب سرمایهگذاران خارجی در بازاری با فرصت‌های کمتر شناخته‌شده می‌انجامد. در این خصوص اخیراً سفیر اتریش در نشستی مشترک با سفیر سوئیس ضمن تأیید برنامههای مدیر عامل بورس تهران، یادآور شد که سابقه چند صد ساله روابط کم‌تنش بین تهران و وین نتیجه پایه‌گذاری اصولی و توجه به منافع بلندمدت طرفین است که می‌تواند عامل حفظ و حتی ارتقای شرایط موجود باشد. بورس تهران با الگویی مشابه تلاش دارد با عنایت به اولویت‌های ملی و مطابق با سیاست‌های کلان و ظرفیت‌های موجود، ارتباطات فرامرزی خود را استحکام بخشد و به مناطق و حوزه‌های جدید ورود پیدا کند.
حضور در فدراسیون‌های بین المللی بورسی
براساس آمار فدراسیون جهانی بورس‌ها (WFE)، از دسامبر ۲۰۱۸ تا دسامبر ۲۰۱۹ میلادی، بورس تهران از نظر رشد یک‌‌ساله شاخص، رتبه دوم در بین اعضای این فدراسیون بین‌المللی را با بیش از ۱۳۳ درصد افزایش در اختیار دارد. براساس آمار منتشر شده، بورس تهران در منطقه منا (Middle East & North Africa) که شامل منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا میشود، موفق به کسب رتبه اول شد. همچنین از لحاظ رشد ارزش بازار، بورس تهران با افزایش ۱۲۳ درصدی طی این دوره در میان بورس‌های برتر این فدراسیون قرار گرفت.
بورس تهران در نشست سالانه و کمیته کاری فدراسیون بورس‌های اروپایی ـ آسیایی که روز ٢٣ اکتبر ٢٠١٩ میلادی در عمان برگزار شد، حضور یافت و مجدداً برای یک دوره دو ساله، به عضویت هیئت مدیره فیاس برگزیده شد.
توسعه فرهنگ سرمایهگذاری
توسعه فرهنگ سرمایهگذاری، موضوعی با اهمیت در بورس اوراق بهادار تهران ارزیابی میشود و بر اساس آن، همه ساله، آموزش علاقه‌مندان و فعالان بازار از طریق ۲۲ تالار منطقه‌ای و تالار بورس تهران انجام میشود. در حوزه آموزش و فرهنگ‌سازی و افزایش دانش مالی در سال ۲۰۱۹ میلادی، حدود ۱۵۷ هزار نفر ساعت آموزش عمومی و تخصصی در تهران و تالارهای منطقه‌ای برگزار شد که از این میزان آموزش بیش از ۱۴۵ هزار نفر ساعت آموزش عمومی در تالارهای منطقه‌ای انجام شد. همچنین حدود ۱۷۰۰ نفر ساعت دوره آموزشی صرفاً برای قرارداد آتی سبد سهام برگزار شده است. علاوه بر این، کتاب‌هایی در حوزه دانش مالی برای فعالان بازار و کودکان و نوجوانان با عنوان «پیام بورس» و دو کتاب برای فعالان بازار سرمایه با عناوین «صندوق‌های سرمایهگذاری در سهام خصوصی» و «قرارداد آتی سبد سهام با کارکرد آتی شاخص» منتشر شد و تدوین و چاپ ماهنامه بورس به صورت منظم صورت پذیرفت.
آمادگی بورس تهران برای میزبانی از سهام عدالت
با توجه به بررسی لایحه آزادسازی سهام عدالت در مجلس شورای اسلامی و اینکه قرار است آزادسازی سهام عدالت به صورت تدریجی و در یک فرایند سه ساله انجام پذیرد، بورس تهران از آمادگی لازم برای استفاده از ظرفیت‌های مختلف خود و به ویژه دیتاسنتر برخوردار بوده و آمادگی کامل برای ورود به این عرصه را دارد. اما در عین حال ضروری است شرکت سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه و شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات فنی و فناوری در حوزه بازار سرمایه نیز به تدریج، زیرساخت‌ها و بسترهای میزبانی سهام عدالت را در سمت خود فراهم آورند.
استقرار در ساختمان بورس سعادتآباد
با تمام پیچیدگی‌ها و دشواری‌ها برای استقرار کامل شرکت بورس اوراق بهادار تهران در ساختمان جدید سعادتآباد، این مهم اجرایی شد. همچنین در آینده نزدیک، ساختمان جدید در زمانی مناسب به طور رسمی افتتاح میشود. از ویژگیهای ساختمان جدید، استقرار یک دیتاسنتر مجهز و پیشرفته در آن است که امکانات لازم را برای اجرای برنامههای توسعه‌ای بورس فراهم کرده است.
ساختمان بورس تهران ۲۰۰ ساله طراحی شده و در زمینی به مساحت ۲,۶۲۱ مترمربع در منطقه سعادتآباد واقع شده است. این ساختمان در ۱۷ طبقه دارای ۶ طبقه زیرزمین، طبقه همکف و نیم‌‌طبقه و ۱۰ طبقه روی آن، با مساحت ۳۳,۷۶۸ مترمربع اجرا شد. ارزش روز ساختمان بالغ بر ۱,۵۰۰ میلیارد تومان است. کلیه تجهیزات به‌روز و از برندهای بسیار مشهور هستند، مانند دیزل ژنراتورها، چیلرها و سایر تأسیسات که از برندهای عالی و مطرح خریداری و نصب شده‌اند.
