مروری بر تحولات اقتصادی و بازارهای مالی در ایران و جهان در مهرماه ۱۴۰۲
رعنا عباسقلی‌نژاد اسبقی
کارشناس تحقیق و توسعه بورس اوراق بهادار تهران
۱-تحولات اقتصاد جهانی
در مهرماه سال ۱۴۰۲ درحالی که بازارهای سهام در مناطق مختلف جهان تحت تأثیر درگیری‌‌های اسرائیل و حماس با نوساناتی مواجه شدند، همچنان گمانه‌زنی‌هایی مبنی بر تداوم سیاست افزایش نرخ بهره در کشورهای غربی برای مقابله با افزایش نرخ تورم وجود داشت. بر اساس آخرین داده‌های منتشرشده در ایالات متحده آمریکا، شاخص قیمت مصرف‌کننده متأثر از افزایش قیمت انرژی، در ماه سپتامبر رشدی ۰/۴ درصدی را نسبت به ماه قبل ثبت کرد اما نرخ تورم سالانه مصرف‌کننده بدون تغییر نسبت به ماه قبل در سطح ۳/۷ درصد ثابت ماند. با توجه به بالا بودن نرخ تورم سالانه از نرخ تورم هدف، انتظار افزایش نرخ بهره وجود داشت. با این حال فدرال رزرو (بانک مرکزی آمریکا) در آخرین نشست خود در مهرماه ۱۴۰۲، نرخ بهره را بدون تغییر، در سطح ۵/۵ درصد ثابت نگه داشت. در این نشست بیشتر اعضای فدرال رزرو بر تداوم سیاست انقباضی تا رسیدن نرخ تورم به سطح ۲ درصد تأکید کردند. همچنین رئیس فدرال رزرو درنظرگرفتن وضعیت اشتغال و رشد اقتصادی در زمان تصمیم‌گیری درخصوص افزایش نرخ بهره را حائز اهمیت دانست.
از سوی دیگر بر اساس آخرین داده‌های منتشرشده، نرخ تورم ماهانه و سالانه منطقه یورو در ماه سپتامبر نسبت به ماه قبل کاهش یافت، بااینحال بالاتر از نرخ تورم هدف ۲ درصدی بود. طبق آخرین صورتجلسه بانک مرکزی اروپا در مهرماه ۱۴۰۲، اعضای بانک مرکزی اروپا در مورد افزایش نرخ بهره یا توقف سیاست انقباضی فعلی بانک مرکزی اروپا اختلاف نظر داشتند. برخی از اعضای بانک مرکزی اعلام کردند که توقف چرخه انقباضی فعلی ممکن است منجر به افزایش نرخ تورم شود، درحالی‌که طبق عقیده برخی دیگر در نتیجه سیاست‌های انقباضی، اقتصاد منطقه یورو تضعیف شده و با توجه به ارزیابی فعلی، حفظ این سطوح نرخ بهره برای یک «دوره به‌اندازه کافی طولانی» کمک قابل توجهی به دستیابی به موقع به هدف تورم ۲ درصدی خواهد کرد. در مجموع بانک مرکزی اروپا در مهرماه ۱۴۰۲ نرخ بهره را در سطح ۴/۵ درصد ثابت نگه داشت.
۱-۱- بازار جهانی طلا
در مهرماه سال ۱۴۰۲، افزایش نگرانی‌ها در مورد گسترش جنگ میان اسرائیل و حماس در خاورمیانه و تردید فدرال رزرو آمریکا برای افزایش دوباره نرخ بهره، بر قیمت طلا تأثیر گذاشت و باعث شد تا قیمت این فلز گرانبها در محدوده‌ای مشخص در نوسان باشد. در مجموع و در مهرماه سال ۱۴۰۲ قیمت اونس طلا در بازارهای جهانی معادل ۳/۲ واحد درصد افزایش یافت و از ۱,۹۲۷/۴ دلار در پایان شهریورماه به ۱,۹۸۸/۵ دلار رسید.
۲-۱- بازار نفت جهانی
در مهرماه سال جاری، عربستان سعودی و روسیه اعلام کردند که کاهش تولید داوطلبانه خود را تا پایان سال ۲۰۲۳ میلادی ادامه خواهند داد. سیاست کاهش عرضه نفت توسط دو کشور تولیدکننده بزرگ یعنی روسیه و عربستان تأثیرات نگرانی در مورد کاهش تقاضای جهانی در بحبوحه احتمال بالا رفتن نرخ بهره بانک‌های مرکزی را کاهش داده و در جلوگیری از ریزش قیمت‌ها مؤثر واقع شده است. از سوی دیگر تنش میان اسرائیل و حماس باعث افزایش نگرانی‌ها در مورد گسترش جنگ در خاورمیانه و مختل شدن عرضه نفت شد و بر قیمت آن تأثیر گذاشت. درمجموع قیمت نفت در مهرماه ۱۴۰۲ نسبت به پایان شهریورماه کاهش یافت و قیمت برنت، WTI و اُپک به ترتیب از ۹۴، ۹۰ و ۹۵/۷۳ دلار در پایان شهریورماه ۱۴۰۲ به ۹۳/۷، ۸۹/۱ و ۹۵/۷۲ دلار رسید.
۳-۱- بازار رمزارزها
قیمت بیت‌کوین به‌عنوان شناخته‌شده‌ترین رمز ارز در مهرماه سال ۱۴۰۲ در حدود ۱۲/۸ واحد درصد افزایش یافت. توقف افزایش نرخ بهره در ایالات متحده آمریکا و احتمال افزایش آن در سال جاری و افزایش شاخص دلار، بر قیمت بیت کوین در این ماه تأثیر گذاشت. بنابراین قیمت بیت‌کوین که در پایان شهریورماه ۱۴۰۲ برابر ۲۶,۵۸۲ دلار بود در پایان مهرماه ۱۴۰۲ به ۲۹,۹۸۴ دلار رسید.
۴-۱- بازارهای سرمایه در دنیا
عوامل مختلفی بازارهای سرمایه در جهان را در مهرماه سال ۱۴۰۲ تحت تأثیر قرار داد. احتمال گسترش درگیری‌ها در خاورمیانه ناشی از جنگ اسرائیل و حماس بازارهای سهام را در مناطق مختلف جهان با نوسان مواجه ساخت. بر اساس آخرین داده‌های منتشرشده در ایالات متحده آمریکا، شاخص قیمت مصرف‌کننده متأثر از افزایش قیمت انرژی، در ماه سپتامبر رشدی ۰/۴ درصدی را نسبت به ماه قبل ثبت کرد اما نرخ تورم سالانه مصرف‌کننده بدون تغییر نسبت به ماه قبل در سطح ۳/۷ درصد ثابت ماند. با توجه به بالا بودن نرخ تورم سالانه از نرخ تورم هدف، انتظار افزایش نرخ بهره وجود داشت، بااینحال فدرال رزرو (بانک مرکزی آمریکا) در آخرین نشست خود در مهرماه ۱۴۰۲، نرخ بهره را بدون تغییر در سطح ۵/۵ درصد ثابت نگه داشت. در این نشست بیشتر اعضای فدرال رزرو بر تداوم سیاست انقباضی تا رسیدن نرخ تورم به سطح ۲ درصد تأکید کردند. همچنین رئیس فدرال رزرو درنظرگرفتن وضعیت اشتغال و رشد اقتصادی در زمان تصمیم‌گیری در خصوص افزایش نرخ بهره را حائز اهمیت دانست. درمجموع شاخص S&P500 در حدود ۲/۲ درصد نسبت به پایان ماه قبل کاهش یافت و از ۴,۳۲۰ واحد در پایان شهریورماه به ۴,۲۲۴ واحد در پایان مهرماه ۱۴۰۲ رسید. شاخص مرکب نزدک۱ هم در این بازه زمانی در حدود ۱/۷ واحد درصد کاهش یافت و از ۱۳,۲۱۱/۸ واحد در شهریورماه به ۱۲,۹۸۳/۸ واحد در مهرماه سال ۱۴۰۲ رسید. طبق آخرین صورتجلسه بانک مرکزی اروپا در مهرماه ۱۴۰۲، بانک مرکزی اروپا در مهرماه ۱۴۰۲، نرخ بهره را در سطح ۴/۵ درصد ثابت نگه داشت و ادامه سیاست افزایش نرخ بهره در سال جاری میلادی را به‌منظور دستیابی به نرخ تورم هدف ۲ درصدی محتمل دانست. درمجموع و در مهرماه ۱۴۰۲ شاخص استاکس۲ که ۵۰ سهم از ۱۱ کشور عضو اتحادیه اروپا را پوشش می‌دهد در حدود ۴/۳ واحد درصد نسبت به پایان ماه قبل کاهش یافت و از ۴,۲۰۷/۲ واحد در پایان شهریورماه به ۴,۰۲۴/۷ واحد در پایان مهرماه ۱۴۰۲ رسید. بازارهای سهام ژاپن در مهرماه سال ۱۴۰۲، در بحبوحه محرک‌های رشد اقتصاد چین و تردید فدرال رزرو آمریکا برای افزایش دوباره نرخ بهره با نوسانات شاخص‌های سهام مواجه شدند. بر اساس آخرین داده‌های منتشرشده، سود اوراق قرضه ۱۰ ساله دولت ژاپن در ماه اکتبر سال ۲۰۲۳ میلادی به ۰/۸۷ درصد رسید که این بالاترین رقم در طی ۱۰ سال گذشته است. بانک مرکزی ژاپن نرخ بهره کوتاه‌مدت خود را در سطح منفی ۱ درصد ثابت نگه داشت. این بانک همچنین پیش‌بینی خود از نرخ تورم را برای سال‌های مالی ۲۰۲۳، ۲۰۲۴ و ۲۰۲۵ به سمت بالا تعدیل کرد. درمجموع شاخص نیکی۳ از ۳۲,۴۰۲/۴ واحد در انتهای شهریورماه سال ۱۴۰۲ به ۳۱,۲۵۹/۴ واحد در پایان مهرماه رسید و حدود ۳/۵ واحد درصد کاهش یافت. بر اساس آخرین داده‌های منتشرشده، اقتصاد چین در سه‌ماهه سوم سال ۲۰۲۳ میلادی نسبت به مدت مشابه سال قبل، ۴/۹ درصد رشد یافت که بیشتر از انتظارات ۴/۴ درصدی بازار بود. تولید صنعتی چین در ماه سپتامبر سال ۲۰۲۳ میلادی نسبت به مدت مشابه سال قبل ۴/۵ درصد افزایش یافت که همانند مقدار ۴/۵ درصدی ماه قبل و بیشتر از انتظارات ۴/۳ درصدی بازار بود. هم‌راستا با رشد اقتصادی و رشد تولیدات صنعتی درنتیجه رفع محدودیت‌های کوویدی و سیاست‌های حمایتی، نرخ بیکاری شهری چین از مقدار ۵/۲ درصدی در ماه اوت به ۵ درصد در ماه سپتامبر کاهش یافت. سرمایه‌گذاری در دارایی‌های ثابت نیز در چین، در نه‌ماهه اول سال ۲۰۲۳ با ۳/۱ درصد رشد سالانه، به ۳۷/۵ تریلیون یوان رسید که اندکی پایین‌تر از انتظارات ۳/۲ درصدی بازار بود. بانک مرکزی چین در ماه سپتامبر مطابق با انتظارات بازار هر سه نرخ بهره بین بانکی، یک‌ساله و پنج‌ساله را به ترتیب در سطوح ۲/۵ درصد، ۳/۴۵ درصد و ۴/۲ درصد تثبیت کرد. علی‌رغم تثبیت نرخ‌ها، بانک مرکزی چین همچنان به تزریق نقدینگی به اقتصاد چین ادامه می‌دهد. درمجموع و در مهرماه سال ۱۴۰۲ شاخص مرکب شانگهای۴ نسبت به پایان ماه قبل برابر با ۴/۸ واحد درصد کاهش یافت و از ۳,۱۳۲ واحد در پایان شهریورماه به ۲,۹۸۳ واحد در پایان مهرماه ۱۴۰۲ رسید.
۵-۱- بازار جهانی فلزات اساسی
در بازار فلزات اساسی، قیمت سنگ‌آهن در پایان مهرماه سال ۱۴۰۲ نسبت به پایان ماه قبل در حدود ۲/۴ واحد درصد کاهش یافت. قیمت این فلز که در انتهای شهریورماه برابر با ۱۲۱/۶ دلار در هر تن بود در پایان مهرماه ۱۴۰۲ به ۱۱۸/۱۱۸ دلار رسید. قیمت آلومینیوم در مهرماه سال ۱۴۰۲ نسبت به پایان ماه قبل در حدود ۲/۷ واحد درصد کاهش یافت و از ۲,۲۴۱/۲ دلار در هر تن در پایان شهریورماه به ۲,۱۸۱/۵ دلار رسید. قیمت مس نیز در مهرماه سال ۱۴۰۲ نسبت به پایان ماه قبل در حدود ۳/۵ درصد کاهش یافت و از ۸,۱۶۱/۶ به ۷,۸۷۹/۶ دلار رسید.
۲-تحولات اقتصاد ایران
۱-۲- بازار بورس تهران و فرابورس ایران
ارزش کل معاملات در بورس تهران در مهرماه سال ۱۴۰۲ با ۲۱/۲ واحد درصد کاهش نسبت به ماه قبل معادل با ۱,۲۹۳,۸۸۵ میلیارد ریال بود. حجم کل معاملات در این ماه نسبت به ماه قبل برابر با ۱۲/۳۱ واحد درصد کاهش یافته و برابر با ۱۸۷,۷۹۰ میلیون سهم بود. ارزش کل معاملات در هفت‌ماهه نخست سال ۱۴۰۲ نسبت به هفت‌ماهه نخست سال ۱۴۰۱ برابر با ۱۰۶/۶ واحد درصد رشد داشت.
شاخص کل (وزنی- ارزشی) بورس تهران در مهرماه ۱۴۰۲ نسبت به ماه قبل برابر با ۴/۲ واحد درصد کاهش یافت و از ۲,۱۲۱,۲۱۳ واحد در پایان شهریورماه به ۲,۰۳۲,۲۱۲ واحد رسید. شاخص کل هم‌وزن هم در این بازه ۴/۳۹ واحد درصد کاهش یافت و از ۷۲۱,۸۰۰ واحد در پایان شهریورماه به ۶۹۰,۱۴۸ واحد در مهرماه ۱۴۰۲ رسید. شاخص کل فرابورس ایران نیز در این ماه ۴/۵۳ واحد درصد کاهش یافت و از ۲۶,۲۱۸ واحد در پایان شهریورماه به ۲۵,۰۳۱ واحد در پایان مهرماه ۱۴۰۲ رسید.
۲-۲- نرخ تورم در کشور
مرکز آمار ایران در سال ۱۴۰۲ سال پایه برای محاسبات شاخص قیمت مصرف‌کننده را از سال ۱۳۹۵ به سال ۱۴۰۰ تغییر داد. بر اساس داده‌های منتشرشده از سوی این مرکز، نرخ تورم نقطه‌به‌نقطه در شهریورماه ۱۴۰۲ از ۳۹/۵ درصد به ۳۹/۲ درصد در مهرماه رسید که با این احتساب، نرخ تورم نقطه‌به‌نقطه در مهرماه رشدی کاهشی معادل ۰/۳ واحد درصد نسبت به ماه قبل داشت. نرخ تورم نقطه‌به‌نقطه گروه عمده «خوراکی‌ها، آشامیدنی‌ها و دخانیات» با ۱/۶ واحد درصد کاهش نسبت به ماه قبل به ۳۶/۲ درصد رسید و گروه «کالاهای غیرخوراکی و خدمات» نسبت به ماه قبل ۰/۴ درصد افزایش داشته و برابر با ۴۰/۹ درصد بود. همچنین بر اساس داده‌های منتشرشده از سوی مرکز آمار روشن می‌شود که نرخ تورم دوازده‌ماهه منتهی به مهرماه ۱۴۰۲ برابر با ۴۵/۵ واحد درصد است که نسبت به مدت مشابه سال قبل (مهرماه سال ۱۴۰۱) افزایشی ۵/۳ واحد درصدی داشته است.
۳-۲- نرخ بیکاری
در مهرماه سال ۱۴۰۲، مرکز آمار ایران آخرین گزارش خود در مورد نتایج طرح آمارگیری نیروی کار را منتشر کرد. بر اساس این گزارش، در تابستان سال ۱۴۰۲ نرخ بیکاری جمعیت ١۵ ساله و بیشتر برابر با ۷/۹ درصد بوده است. بررسی روند تغییرات نرخ بیکاری حاکی از آن است که این شاخص، نسبت به فصل مشابه در سال قبل (تابستان ۱۴۰۱)، ۱ درصد کاهش یافته است.
۴-۲- مبادلات بین‌المللی کشور
در شش‌ماهه نخست سال جاری، میزان صادرات قطعی کالاهای غیرنفتی کشور (به‌استثنای نفت خام، نفت کوره و نفت سفید و همچنین بدون صادرات از محل تجارت چمدانی)، بالغ بر ۶۷,۷۳۴ هزار تن و به ارزش ۲۴,۱۴۴ میلیون دلار بوده است که در مقایسه با مدت مشابه سال قبل، افزایشی ۲۹/۰۹ درصدی در وزن و کاهشی ۲/۶۲ درصدی در ارزش دلاری داشته است. همچنین میزان واردات کشور در این مدت، با افزایشی ۶/۸۹ درصدی در وزن و ۱۱/۶۲ درصدی در ارزش دلاری در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته، به ارقام ۱۷،۶۰۹ هزار تن و ۳۰,۴۴۳ میلیون دلار رسیده است.
کشورهای عمده مقصد صادرات
در شش‌ماهه نخست سال جاری، بیشترین میزان صادرات کشور، به مقصد کشورهای «چین»، با رقمی بالغ بر ۶,۹۲۱ میلیون دلار و سهم ۲۸/۶۷ درصدی از کل ارزش صادرات، «عراق» با ۴,۵۴۱ میلیون دلار و سهم ۱۸/۸۱ درصدی، «امارات متحده عربی» با ۳,۰۱۶ میلیون دلار و سهم ۱۲/۴۹ درصدی، «ترکیه» با ۲,۴۹۸ میلیون دلار و سهم ۱۰/۳۵ درصدی و کشور «هند» با ۱,۰۶۶ میلیون دلار و سهم ۴/۴۲ درصدی از کل ارزش صادرات، صورت گرفته است.
کشورهای عمده طرف معامله واردات
همچنین در شش‌ماهه نخست سال ۱۴۰۲، کشور «امارات متحده عربی»، با اختصاص رقمی بالغ بر ۹,۰۴۸ میلیون دلار و سهمی در حدود ۲۹/۷۲ درصدی از کل ارزش واردات، در جایگاه نخست کشورهای طرف معامله قرار گرفته است. همچنین کشورهای «چین» با ۸,۷۸۱ میلیون دلار و سهم ۲۸/۸۴ درصدی، «ترکیه» با ۳,۲۶۱ میلیون دلار و سهم ۱۰/۷۱ درصدی، «آلمان» با ۱,۰۷۷ میلیون دلار و سهم ۳/۵۴ درصدی و «هند» با ۹۸۷ میلیون دلار و سهم ۳/۲۴ درصدی از کل ارزش واردات، از‌جمله کشورهای عمده طرف معامله واردات بوده‌اند.
