چالش‌ها و فرصت‌های خیزش رمزارزها
دکتر مهران محمدی
سردبیر
پول در طول زمان متناسب با نیازهای مصرف‌کنندگان تکامل پیدا کرده است اما کارکردهای اصلی آن همچنان بدون تغییر مانده است. اولین کارکرد پول، ذخیره ارزش است؛ در واقع با نگهداری پول می‌توان ارزش آن را ذخیره کرده و در طول زمان یا مکان جابجا کرد. کارکرد دیگر پول، فراهم کردن امکان پرداخت است؛ چراکه پول ابزاری است که به‌طور گسترده موردپذیرش بوده و می‌توان آن را برای دادوستد کالاها و خدمات به کار برد. در نهایت سومین کارکرد مهم پول، معیار محاسبه بودن است؛ بدین معنی که وجود پول این امکان را فراهم می‌کند که قیمت کالاها و خدمات مختلف بر اساس یک پول واحد بیان شود که این ویژگی سبب ایجاد امکان مقایسه میان کالاها و خدمات شده و خانوارها و بنگاه‌ها را قادر می‌سازد درآمد، سود و ثروتشان را با استفاده از آن اندازه‌گیری کنند. اگرچه در اصطلاح عامیانه، رمزارزها را پول می‌دانند اما اطلاق پول به رمز ارزها منوط به داشتن کارکردهای اصلی پول است. در مورد ذخیره ارزش باید گفت که با آنکه ارزش رمزارزها نوسان بسیار زیادی دارد اما می‌توان آن‌ها را دارای قابلیت ذخیره ارزش دانست. اگرچه در ابتدای معرفی رمزارزها، امکان استفاده از آن‌ها به‌عنوان ابزار پرداخت وجود نداشت اما در ادامه برخی از شرکت‌ها ازجمله مایکروسافت، دیش نتورک۱ و وب‌سایت اُوراستاک۲ ، رمزارزها را به‌صورت محدود به‌عنوان ابزار پرداخت موردقبول دانسته‌اند. اخیراً نیز اگرچه با اعلام شرکت تسلا مبنی بر پذیرش رمزارز برای خرید خودرو، بازار رمزارز با موجی از استقبال عمومی مواجه شد اما پس‌ازاینکه ایلان ماسک نسبت به اثرات زیست‌محیطی فرایند استخراج رمزارزها ابراز نگرانی کرد، رونق معاملات ارزهای دیجیتال فروکش کرد. علی‌ای‌حال باید گفت تا پذیرش عمومی و کامل رمزارزها هنوز فاصله زیادی وجود دارد و برآورد صاحب‌نظران این است که شاید در سال ۲۰۳۰ بتوان از این ارز جدید برای تمامی دادوستدها بهره برد. مانع دیگر در راه تبدیل شدن رمزارز به ابزار پرداخت این است که کارمزد تراکنش‌ها می‌تواند نوسان داشته باشد؛ به‌گونه‌ای که طبق اعلام صندوق بین‌المللی پول، این کارمزد از ۵۵ دلار امریکا تا ۳۰ سنت نوسان داشته است. از طرفی تبدیل بیت‌کوین به دیگر ارزها مستلزم پرداخت کارمزد اضافی از حدود یک و نیم تا ده درصد است. در زمینه ویژگی سوم پول یا همان معیار محاسبه، رمزارزها هنوز نتوانسته‌اند جای خود را در بازار کالاها و خدمات باز کنند و عموماً شرکت‌ها قیمت خود را به همان ارزهای متداول غیر دیجیتال اعلام می‌کنند که علت این امر نیز در محدود بودن استفاده از رمزارز در دادوستدها است.
رمزارزها چند ویژگی خاص دارند. این ارزها ماهیتی دیجیتالی داشته و فاقد فرم فیزیکی هستند. البته این ویژگی منحصر به رمزارزها نیست چراکه پیش از آن هم پول متداول به‌صورت دیجیتالی وجود داشته است، به‌طوری‌که برای مثال بیش از ۹۰ درصد از عرضه پول در منطقه یورو به‌صورت دیجیتالی است و تنها حدود ۹/۴ درصد به‌صورت اسکناس و مسکوک در گردش است. ویژگی دیگر این ارزها، جهانی بودن است به‌گونه‌ای که هر کسی می‌تواند آن‌ها را مبادله کند و این تبادلات محدود به کشور خاصی نیست. ویژگی دیگر رمزارزها این است که مبتنی بر یک الگوریتم مستقل و خودکار غیرمتمرکز هستند که نیازی به اداره توسط یک طرف معامله مرکزی ندارد؛ ازاین‌رو هیچ مؤسسه‌ای نسبت به رمزارزهایی مثل بیت‌کوین متعهد نبوده و پشتوانه دارایی برای آن‌ها وجود ندارد. در بیشتر موارد نیز این الگوریتم تعیین می‌کند که عرضه پول با یک نرخ از پیش‌تعیین‌شده افزایش می‌یابد یا ثابت باقی می‌ماند.
بازار رمزارزها اخیراً رشد چشمگیری داشت، به‌گونه‌ای که ارزش بازار آن از حدود ۷۵۰ میلیارد دلار در ابتدای سال ۲۰۲۱ به حدود ۲/۴ تریلیون دلار در ماه مه رسید؛ هرچند که پس‌ازآن ارزش بازار به حدود ۱/۵ تریلیون دلار کاهش یافت اما همچنان بازار رمزارزها با استقبال سرمایه‌گذاران مواجه است. این استقبال سرمایه‌گذاران با معرفی رمزارزهای جدید پاسخ داده شده است به‌گونه‌ای که وب‌سایت (bitinfocharts.com) 1,115 رمزارز را لیست کرده است. صاحب‌نظران مهم‌ترین دلایل رشد بازار رمزارزها را در توسعه تکنولوژی، نگرانی در مورد حریم خصوصی در استفاده از ارزهای متداول و در انتها دیدگاه‌های آزادی‌خواهانه و ضد سرمایه‌داری می‌دانند. آنچه در رابطه با این رشد چشمگیر اهمیت دارد، تحولی است که تمامی عرصه‌های زندگی بشر در عصر حاضر را تحت تأثیر قرار می‌دهد. برای مثال یکی از مهم‌ترین ابهاماتی که ظهور و رونق رمزارزها به وجود آورده است، اثر آن بر سیاست‌های پولی است. اگرچه برخی پیش‌بینی می‌کنند که هیچ ارز دیجیتالی نمی‌تواند به‌اندازه‌ای همگانی شود که توانایی بانک مرکزی در تعدیل چرخه تجارت و کنترل تورم را کاهش دهد، اما برخی پژوهش‌های انجام‌شده نشان می‌دهند که رمزارزها و دارایی‌های مبتنی بر کریپتو که به شیوه‌ای غیرمتمرکز و بر اساس ارتباط همتا به همتا میان معامله گران، بدون واسطه بانک‌ها ایجاد می‌شوند و درنتیجه دولت و بانک مرکزی بر آن‌ها هیچ سلطه‌ای ندارند، به نوبه خود آنتی‌تز کامل خلق پول توسط بانک‌های تجاری هستند. استدلال این دسته از تحلیل‌گران این است که افزایش استفاده از ارزهای دیجیتال، میزان تقاضای پول سنتی را با کاهش مواجه کرده که سبب کاهش نرخ بهره خواهد شد و این رویداد بسته به میزان نفوذ و رواج رمزارزها، بانک مرکزی را در تعیین نرخ بهره با مشکل مواجه خواهد کرد. در مقابل، گروه دیگری از تحلیل‌گران با اشاره به وظایف اصلی پول یعنی امکان استفاده به‌عنوان ابزار مبادله، قرارگیری به عنوان مبنا و واحد محاسبه، توانایی سنجش ارزش و امکان ذخیره ارزش، معتقدند که چون رمزارزها ماهیتی نوسانی دارند و قیمت ارزهای دیجیتال به‌طورکلی با بی‌ثباتی بسیار مواجه است، لذا به نظر نمی‌رسد این پول‌ها چندان رواج پیدا کرده و به تبع آن میزان اثرگذاری سیاست‌های پولی بانک مرکزی را تغییر دهند. بااین‌حال باید توجه داشت که پیشرفت‌های حوزه تکنولوژی می‌تواند استفاده از رمزارزها به‌عنوان ابزار معامله را تسهیل کرده و کارکرد اصلی پول را به آن‌ها ببخشد. علاوه بر این، معرفی رمزارزهای باثبات که قیمت آن‌ها در بازار نوسان اندکی دارد، دامنه ریسک سرمایه‌گذاری در بازار رمزارزها را کاهش داده و با حذف بی ثباتی در قیمت، یکی از موانع اصلی بر سر راه تبدیل رمزارزها به پول را برداشته است. ازجمله این رمزارزهای باثبات می‌توان به تتر ۳ که یکی از ارزهای بدون پشتوانه یا مبتنی بر فیات۴ با ارزشی معادل یک دلار است و به‌نوعی دلار دیجیتال معرفی می‌شود، ارز دای۵ که یک ارز باثبات با ارزش بازاری معادل ۱ دلار است، یو اس دی والت۶ که دارای پشتوانه طلا برای توکن‌های خود است و ارزش هر واحد آن با دلار آمریکا برابر است و نیز بِیس‌کوین۷ که ازجمله‌ی رمزارزهای بدون پشتوانه است و از طریق به‌کارگیری یک الگوریتم در عرضه، قیمت را در سطح ارزش دلار آمریکا نگه می‌دارد، اشاره کرد.
نکته دیگر در رابطه با رشد قابل‌ملاحظه رمزارزها، ایجاد یک ابزار سرمایه‌گذاری جایگزین است که می‌تواند وجوه قابل سرمایه‌گذاری خانوارها را به‌جای ابزارهای بازار سرمایه به سمت بازار رمزارزها روانه کند و از این طریق نه‌تنها اثری منفی بر نقش بازار سرمایه در رشد اقتصادی کشور بگذارد بلکه با توجه به نوسان بسیار زیاد این بازار، سبب از دست رفتن پس‌انداز خانوارها شود. در این راستا پیشنهاد می‌شود مسیری که بازارهای سرمایه بین‌المللی در تبدیل تهدید رمزارزها به فرصت در پیش گرفته‌اند را طی کرد. برای مثال بورس شیکاگو که در سال ۲۰۱۷ قرارداد‌های آتی بیت‌کوین را معرفی کرد در ماه فوریه سال جاری، بازار مبادلات قرارداد‌های آتی اِتِر را راه‌اندازی کرد. صندوق‌های سرمایه‌گذاری قابل معامله۸ نیز به‌عنوان یکی از روش‌های سرمایه‌گذاری غیرمستقیم در بازار سرمایه می‌توانند امکان خریدوفروش غیرمستقیم رمزارزها را برای متقاضیان فراهم کرده و ضمن کاهش ریسک نقدشوندگی، امکان خریدوفروش لحظه‌ای واحدهای صندوق، تخصیص بهینه دارایی‌ها از طریق مدیریت حرفه‌ای سبدگردان‌ها، کاهش هزینه‌های مدیریت سبد سرمایه‌گذاری و صرفه‌جویی در زمان را به‌صورت همزمان ممکن کنند. در این زمینه نیز بورس تورنتو در هجدهم ماه فوریه سال جاری اقدام به معرفی صندوق سرمایه‌گذاری قابل معامله مبتنی بر بیت‌کوین کرد تا از این طریق بتواند سرمایه‌گذاران خود را از وضعیت موجود در بازار رمزارزها منتفع کرده و ضمن حفظ سرمایه‌ها در بازار سرمایه، از زیان سرمایه‌گذاران به دلیل ناآشنایی با بازار رمزارزها و نداشتن زمان کافی برای دنبال کردن بازار مذکور جلوگیری کند. لذا درصورتی‌که موجبات ورود صندوق‌های مبتنی بر رمزارزها خصوصاً رمزارزهای باثبات در بازار سرمایه فراهم شود، می‌توان فرصت اکتساب حداکثر سود با تقبل حداقل ریسک را برای فعالین بازار مهیا کرد؛ موضوعی که از طریق تبدیل چالش رونق گرفتن بازار رمزارزها و احتمال متضرر شدن فعالین این بازار به فرصت استفاده از صندوق‌های قابل معامله در بورس و امکان تحقق سود بیشتر با بهره‌گیری از ابزارهای بازار سرمایه، قابلیت اجرا خواهد داشت.
