گذری بر تاریخ بازار سرمایه ایران-قسمت یازدهم

مقدمه
تاریخ، آینه تمام‌نمای تلاش گذشتگان برای رسیدن به اهداف و آرمان‌هایی است که اساس و پیشرفت امروز ما را تشکیل داده‌اند. روایت تاریخ اگرچه در لایه‌های پیشین زمان شکل می‌گیرد، به محک راستی و ناراستی امروز عیارسنجی ‌ می‌شود. بی‌شک امروز نیز به‌ روزهایی نه‌چندان دور، در آینه تاریخ به محک قضاوت بر راستی و ناراستی خواهد رفت.
برآنیم تا به کمک برگرفته‌هایی از مستندات مکتوب، بی‌هیچ تعصب و به دور از گرایش‌های سیاسی، فراز و فرودی که بازار خدمات مالی کشور طی ‌ سال‌های گذشته با آن دست به ‌گریبان بوده است را به تصویر بکشیم. بررسی تاریخ بازار خدمات مالی کشور با اشاره به چگونگی شکل‌گیری بستر حضور این خدمات آغاز شده و از نخستین اندیشه‌ها و نخستین گام‌هایی سخن می‌گوید که بنای تشکیل بازار سرمایه کشور شد. در ادامه از تأسیس بورس تهران به‌عنوان نقطه عطفی در این مسیر یاد شده و رویدادهایی که بورس در دوران گذار با آن دست به ‌گریبان بوده است را روایت می‌کند.

‌ سال‌های ۱۳۱۵ تا ۱۳۴۵ (قبل از تأسیس بورس)
پیش‌تر گفتیم که در طول ‌ سال‌های ۱۳۰۰ تا ۱۳۱۵، انجام برخی اصلاحات شامل تصویب قوانین موضوعه، ایجاد نهادهای آموزشی و ایجاد زیرساخت‌های حمل و نقل و صنعت، شرایط جدیدی در بستر توسعه خدمات مالی ایجاد کرده بود. تأسیس بانک‌های خارجی از سال ۱۲۶۶، بیمه‌های بازرگانی از سال ۱۲۸۹، بیمه اجتماعی از سال ۱۳۰۹ و بانک‌های دولتی از سال ۱۳۰۴، سبد خدمات مالی به‌جز خدمات صنعت اوراق بهادار را تکمیل کرده بود. در سال ۱۳۱۵، برای نخستین‌ بار اندیشه تأسیس بورس مطرح شد و در پی مطالعات انجام‌شده، فضایی نیز برای احداث ساختمان بورس در نظر گرفته شد. در سال ۱۳۱۸، در اصفهان یک بازار غیررسمی معاملات سهام آغاز به ‌کار کرده بود، اما با وقوع جنگ و اشغال کشور توسط متفقین که نابسامانی اوضاع را به ‌همراه داشت، موضوع تأسیس بورس تا سال ۱۳۳۷ مسکوت ماند. در سال ۱۳۳۷، گروه‌های مختلفی برای تأسیس بورس همکاری کردند، اما به‌علت نبود زیرساخت مقرراتی و مشکلات ثبتی، بحث تدوین قانون، آیین‌نامه و اساسنامه بورس تا سال ۱۳۴۳ به تأخیر افتاد. لایحه قانون بورس اوراق بهادار در فروردین‌ماه ۱۳۴۳ به مجلس ارسال شد و پس از دو سال در اردیبهشت‌ماه ۱۳۴۵، قانون تأسیس بورس اوراق بهادار به تصویب مجلس رسید. آیین‌نامه اجرایی قانون تأسیس بورس اوراق بهادار نیز در مهرماه ۱۳۴۵ توسط دولت تصویب شد. سرانجام در پانزدهم بهمن‌ماه ۱۳۴۶، آرزوی دیرین ایرانیان برای داشتن بازار رسمی اوراق بهادار با شروع به ‌کار سازمان کارگزاران بورس اوراق بهادار تهران جامه عمل به خود گرفت.
رویدادهای مؤثر از سال ۱۳۳۷ (زمان طرح موضوع تأسیس بورس برای دومین بار پس از سال ۱۳۱۵) تا تأسیس بورس در سال ۱۳۴۵، به‌طور خلاصه در جدول ذیل ارائه شده است.

منبع: کتاب تاریخ بازار سرمایه ایران ۱۳۶۷-۱۳۱۵