گذری بر تاریخ بازار سرمایه ایران-قسمت چهاردهم
مژگان نوروزی
کارشناس توسعه فرهنگ سرمایه گذاری بورس تهران
مقدمه
تاریخ، آینه تمام‌نمای تلاش گذشتگان برای رسیدن به اهداف و آرمان‌هایی است که اساس و پیشرفت امروز ما را تشکیل داده‌اند. روایت تاریخ اگرچه در لایه‌های پیشین زمان شکل می‌گیرد، به محک راستی و ناراستی امروز عیارسنجی می‌شود. بی‌شک امروز نیز به روزهایی نه‌چندان دور، در آینه تاریخ به محک قضاوت بر راستی و ناراستی خواهد رفت. برآنیم تا به کمک برگرفته‌هایی از مستندات مکتوب، بی‌هیچ تعصب و به دور از گرایش‌های سیاسی، فراز و فرودی که بازار خدمات مالی کشور طی سال‌های گذشته با آن دست به گریبان بوده را به تصویر بکشیم. بررسی تاریخ بازار خدمات مالی کشور با اشاره به چگونگی شکل‌گیری بستر حضور این خدمات آغاز شده و از نخستین اندیشه‌ها و نخستین گام‌هایی سخن می‌گوید که بنای تشکیل بازار سرمایه کشور شد. در ادامه، از تأسیس بورس تهران به‌عنوان نقطه عطفی در این مسیر یاد شده و رویدادهایی که بورس در دوران گذار با آن دست به گریبان بوده است را روایت می‌کند.
سال‌های ۱۳۴۶ تا ۱۳۵۷ (آغاز فعالیت رسمی بورس تهران)
پیش‌تر گفتیم که اولین جلسه مجمع عمومی کارگزاران بورس اوراق بهادار با حضور نمایندگان ۱۲ بانک عضو در محل بانک توسعه صنعتی و معدنی ایران تشکیل شد و طبق ماده ۸ اساسنامه کارگزاران بورس، ۷ نفر اعضای هیئت مدیره بورس برای مدت سه سال به‌شرح جدول زیر انتخاب شدند.
کانون بانک‌ها طی نامه مورخ بیست و دوم مرداد‌ماه ۱۳۴۶ اطلاع داده بود که دکتر علینقی فرمانفرمائیان به‌علت مشغله زیاد قادر به شرکت در جلسات هیئت پذیرش نمی‌باشد و به‌جای ایشان، دکتر مهدی علی‌آبادی قائم‌مقام بانک اعتبارات صنعتی به‌عنوان نماینده کانون برای عضویت در هیئت پذیرش بورس اوراق بهادار معرفی می‌گردد. با توجه به اینکه طبق ماده ۶ قانون تأسیس بورس اوراق بهادار، هیئت پذیرش مسئول رسیدگی به درخواست‌های پذیرش اوراق بهادار بود، در این جلسه آیین‌نامه داخلی هیئت پذیرش که برای امکان شروع کار آن تهیه شده بود جهت اصلاح و تصویب مطرح و مقرر گردید هیئت پذیرش رأساً آیین‌نامه مفصل اجرایی را تهیه و به تصویب شورا برساند. در نهمین جلسه شورای بورس که در تاریخ شانزدهم مهرماه ۱۳۴۶ برگزار شد، آیین‌نامه اجرایی سازمان کارگزاران مورد بررسی قرار گرفت و برخی نظرات اصلاحی در خصوص آیین‌نامه داخلی هیئت پذیرش به شور گذاشته شد. ادامه بحث در مورد آیین‌نامه به دهمین جلسه شورا در تاریخ نوزدهم مهرماه ۱۳۴۶ موکول شد. در جلسه دوازدهم شورا در روز هفدهم آبان‌ماه ۱۳۴۶ به تعیین اطلاعات و مدارکی که شرکت‌های متقاضی پذیرش در بورس تهران باید ارائه می‌دادند پرداخته شد. جلسه سیزدهم در روز چهاردهم بهمن‌ماه ۱۳۴۶ نیز به تعیین حق پذیرش شرکت‌ها در بورس و کارمزد کارگزاران اختصاص داشت. بدین ترتیب با مصوبات اولیه شورا، مقدمات شروع فعالیت عملیاتی بورس فراهم گردید. جلسات شورای بورس پس از این به‌صورت مرتب ادامه یافت تا شورا وظایف خود را بر اساس قانون به انجام رساند. نخستین نشست مجمع عمومی سازمان کارگزاران بورس اوراق بهادار تهران، بلافاصله پس از انتخاب در روز سی و یکم خردادماه ۱۳۴۶ با حضور نمایندگان ۱۲ بانک عضو در محل بانک توسعه صنعتی و معدنی ایران تشکیل شد تا با اجماع حاضران، اعضای منتخب هیئت مدیره و رئیس و نایب‌رئیس هیئت مدیره سازمان کارگزاران مشخص شوند. اگرچه قرار بود نشست‌های بعدی اعضای هیئت مدیره در فواصل حداکثر دو هفته‌ای برگزار شود، این موضوع تا ششم شهریورماه به تعویق افتاد و دومین جلسه هیئت مدیره در این تاریخ و در محل بانک توسعه و صنعتی ایران برگزار شد. حاصل این نشست، انتخاب دکتر فریدون مهدوی (با حفظ سمت) به‌عنوان نخستین دبیرکل بورس بود. در همین جلسه ایشان مأموریت یافت تا متمم اساسنامه سازمان کارگزاران را تهیه نماید. بدین ترتیب، سازمان کارگزاران بورس اوراق بهادار در تاریخ بیست و پنجم مهرماه ۱۳۴۶ با سرمایه یک میلیون و دویست هزار ریال به شماره ۹۰۷ به ثبت رسید. مجمع عمومی کارگزاران بورس، عصر آخرین روز از دی‌ماه ۱۳۴۶ در محل بانک توسعه صنعتی و معدنی ایران تشکیل شد و طی آن اساسنامه سازمان کارگزاران بورس به تصویب رسید. ابوالقاسم خردجو طی مصاحبه‌ای در اول بهمن‌ماه ۱۳۴۶ اعلام کرد که سازمان کارگزاران بورس اوراق بهادار تهران، هسته اصلی و مرکزی بورس را تشکیل می‌دهد و ظرف مدت ۱۵ روز از تصویب اساسنامه، کار خود را آغاز خواهد کرد. در همان زمان چند شرکت آمادگی خود را برای عرضه سهام به هیئت پذیرش اوراق بهادار اعلام کرده بودند. محل استقرار بورس، ساختمان بانک کارگشایی واقع در ضلع غربی محوطه ساختمان قدیم بانک مرکزی در خیابان فردوسی تعیین شد که در ادامه به آن خواهیم پرداخت.
منبع: کتاب تاریخ بازار سرمایه ایران ۱۳۶۷-۱۳۱۵
