در گفتگو با دبیرکل کانون کارگزاران بورس و اوراق بهادار بررسی شد:
نقش کلیدی کارگزاران و بورس تهران در معاملات «فروش تعهدی»
منیژه حیاتی
عضو هیات تحریریه
در علم مالی ، فروش استقراضی عمل فروختن دارایی یا اوراق بهاداری است که از شخص ثالث و با هدف خرید همان دارایی در آینده و پس دادن آن به قرض دهنده، قرض گرفته می‌شوند. با توجه به کارکرد این نوع از معاملات در بورس ها و به خصوص نقش آنها در بازارهای نزولی، بازار سرمایه ایران نیز از مدتی قبل، با ارائه طرحی با عنوان «فروش تعهدی»، قدم در اجرای این نوع از معاملات گذاشت که انتظار می رود با موافقت نهایی سازمان بورس و اوراق بهادار،کمیته فقهی بورس و در نهایت تهیه دستورالعمل مربوط به آن، پس از فراهم سازی زیرساخت های فنی، طی ماههای آینده، شاهد آغاز این نوع از معاملات در بورس باشیم.
با توجه به نقش پررنگ کارگزاران در «فروش تعهدی» و تاثیر زیادی که در جذب طرفین معامله در طرح فروش تعهدی دارند، در گفتگو با سید روح‌اله میرصانعی دبیرکل کانون کارگزاران بورس و اوراق بهادار به بررسی زوایای بیشتر این طرح و پیشنهادات ارائه شده از سوی نمایندگان کارگزاران در جلسات مربوطه پرداختیم که شرح این گفتگو را در ادامه می خوانید.
با توجه به شمارش معکوس بازار سرمایه ایران در راه اندازی معاملات فروش تعهدی، به نظر شما تا چه حد توانسته ایم در متنوع سازی ابزارهای موجود در بازار سرمایه موفق باشیم ؟
به طور کلی در تمام بورس های دنیا و در طبقه بندی بازارها، بازاری را پیشرفته می نامند که همه ابزارهای آن کامل بوده و به همین دلیل معاملات در آن به نحوی بهینه انجام شود.
بدین‌ترتیب ما نیز اگر قصد جذب سرمایه‌گذاران به بازار سرمایه را داشته باشیم، لازم است تمامی ابزارهای مورد نیاز را بر اساس تنوع عقاید و روحیه سرمایه گذاران و میزان ریسک گریزیشان، فراهم کنیم.
با این نگرش در چند سال اخیر بازار سرمایه ایران تلاش کرد ابزارهای متعددی همچون معاملات برخط، فیوچزر و آپشن را راه اندازی کند که خوشبختانه در مواردی همچون معاملات آنلاین یا برخط، فعالیت ها بسیار موفقیت آمیز بوده است.
البته در برخی موارد سطح و حجم معاملات ابزارها از آنچه پیش بینی می شد تا حدودی پایین تر است، بنابراین به نظر می رسد نیاز به آسیب شناسی، بسترسازی و تلاش بیشتری در مورد آنها وجود دارد.
به طور کلی نباید تنها به دنبال برگزاری جلسات کارشناسی با هدف طراحی ابزارهای مالی جدید باشیم ، بلکه باید ابزاری که هم اکنون وجود دارند را نیز با حضور متخصصان همان حوزه ، فعالان بازار و کارشناسان مورد بررسی متوالی قرار داده و زمینه افزایش حجم، استفاده بیشتر و به طور کلی افزایش تعداد معامله‌گران آن ابزار را فراهم کنیم. ضمن اینکه در کنار لزوم ارزیابی روش های رونق بیشتر ابزار موجود، به نظر می رسد باید به برخی ابزار با توجه به پیچیدگی ها و ساختارشان، فرصت زمان بیشتری داده شود تا فعالان بازار با آن آشنا شوند.
در مورد فروش تعهدی، به نظر شما این ابزار تا چه حد در بازار سرمایه کاربرد خواهد داشت؟
در بازارهای سرمایه روندهای متعددی اعم از رکود تا شرایط رونق رخ می دهد که برای هر یک از این شرایط، ابزارهایی خاص تعیین شده است. برای مثال در بازاری که رونق وجود دارد معامله گران علاقه مندند از طریق معاملات اعتباری وارد بازار شوند اما در شرایطی که سهام بالاتر از قیمت واقعی خود معامله شود، یکی از ابزارهای مورد استفاده، فروش استقراضی یا همان فروش تعهدی است. در این روش، مالکان سهامی که قصد فروش سهم خود را ندارند، مانعی برای قرض دادن سهم خود نیز نمی بینند و سهم خود را به افرادی که انتظار روند کاهشی دارند، قرض می دهند تا این افراد بتوانند با فروش و سپس خرید همان سهم با قیمت ارزان تر، از این تحلیل خود، کسب سود کنند ضمن اینکه مالک نیز بابت قرض دادن سهم خود به سود و منفعتی معین می رسد اما در کنار منفعت معامله گران، باید به این نکته نیز توجه داشته باشیم که به‌طورکلی تمامی ابزارها به شفافیت بیشتر بازار نیز کمک می‌کنند . وقتی بازاری رو به رشد است معامله گران با دریافت اعتبار و خرید سهام سعی می کنند قیمت را زودتر به قیمت واقعی و ارزش ذاتی برسانند و در مقابل، وقتی قیمت ها بالاتر از حدود منطقی است، از ابزار فروش تعهدی استفاده کرده و از این طریق کمک می کنند قیمت ها سریعتر به ارزش ذاتی خود بازگردند. بنابراین همه این ابزارها فرصت سودآوری و کسب منافع را هم برای فعال بازار فراهم می‌کنند و هم از طرف دیگر به منطقی شدن قیمت ها کمک کرده و باعث می شوند بازارها متعادل شوند. بنابراین اگرچه در نگاه نخست به نظر می رسد سهامدار در پی منافع خودش است اما واقعیت امر این است که این فرد با بهره مندی از ابزارهای معاملاتی به کاراتر شدن بازار و منطقی شدن قیمت ها کمک می کند. علاوه بر این باید در نظر داشته باشیم بازاری که معاملات آن صرفا بر محور سهام بچرخد برای همه فعالان بازار اعم از سهامداران و کارگزاران جذاب نخواهد بود چراکه تنوع درآمدی نخواهند داشت، اما ابزارها کمک می کنند سرمایه‌گذار در هر شرایطی چه صعودی چه نزولی، امکان طراحی استراتژی‌های معاملاتی، بهره بردن از نوسانات و بهره مندی مالی را داشته باشد.
این نه تنها برای سرمایه گذار خوب بلکه برای کارگزار نیز با اهمیت است چراکه در زمانهایی که بازار با رکود مواجه است معاملات سهام کاهش و در نبود ابزارهای دیگر، کارگزار دچار زیان شده و یا تنوع درآمدی خود را از دست میدهد.
علاوه بر این برای بورسها، شرکت سپرده گذاری، مدیریت فناوری و … که از این محل کارمزد گرفته و درآمد کسب می کنند نیز مفید خواهد بود. بنابراین هر چه ابزارهای ما در بازار متنوع تر باشد برای همه فعالان بازار جذاب تر خواهد بود.
میزان ریسک این ابزار چه میزان است و توصیه شما به سهامداران چیست؟
طبیعتا این نوع از ابزار ریسک زیادی دارند و به معامله گرانی که حرفه ای نیستند، توصیه می شود بدون آشنایی کامل وارد این نوع از معاملات نشوند. بهتر است افراد حرفه ای که توانایی تحلیل و ارزیابی را داشته و می دانند در چه زمانی قیمت سهام بالاتر از ارزش ذاتی آن است، از این ابزار استفاده کنند.
البته به نظر می رسد در آیین نامه معاملاتی فروش تعهدی محدودیتی در نظر گرفته نشده است.
بله. این که گفته می شود تنها معامله گران حرفه ای وارد این نوع از معاملات شوند، فقط یک توصیه است نه الزام هرچند که در برخی بورس ها نه تنها ابزارهای پیچیده تر بلکه در حیطه معاملات عادی نیز مجوز فعالیت مستقیم به غیر حرفه‌ای ها داده نمی شود.
اما به هر صورت در دستورالعمل فروش تعهدی محدودیتی برای ورود افراد تعیین نشده اما همواره این توصیه وجود دارد که غیر حرفه ای ها بدون اطلاع و دانش کافی وارد معاملاتی چون معاملات اعتباری و فروش تعهدی وارد نشوند.
آیا می توان گفت که با ورود ابزار «فروش تعهدی» بخش عمده ای از مجموعه ابزارهای معاملاتی در بازار سرمایه ایران تکمیل شده است؟
ابزارهای مالی جدید همواره در حال تولید هستند و ممکن است همچنان ابزارهای جدیدتر در دنیا معرفی شوند.
انتظار شما از میزان استقبال کارگزاران چیست؟
در مرحله نخست برای انجام معاملات فروش تعهدی، محدودیتی در نظر گرفته شده مبنی بر اینکه یک کارگزار باید بین مشتریان خود، زمینه انجام این نوع از معاملات را فراهم کند به این شکل که مالک سهم و متقاضی هر دو از طریق یک کارگزار معرفی شده باشند. البته این محدودیت می تواند در مراحل بعدی و در راستای رونق بیشتر معاملات و استقبال بازار برداشته شود اما با روش فعلی که برای آن طراحی شده، این احتمال وجود دارد که کارگزاران کوچک تر وارد این نوع از معاملات نشوند چراکه هماهنگ کردن با یک مشتری که مالک سهم بوده و به قرض دادن سهمش تمایل داشته باشد برای همه کارگزاران به خصوص کارگزاران کوچک که با سرمایه گذاران نهادی کمتری فعالیت می کنند سخت باشد. به طور کلی به نظر می رسد کارگزارانی که با سهامداران نهادی فعالیت می کنند از این منظر امکان موفقیت بیشتری خواهند داشت.
دلیل تعیین این محدودیت چه بود؟
از آنجا که مسئولیت نوشتن نرم افزار بر عهده شرکت‌های برخط قرار گرفته و آماده سازی آن پیچیدگی های خاصی دارد، این محدودیت در نظر گرفته شد اما انتظار می رود در مراحل بعدی با آمادگی بیشتر شرکت های برخط و کارگزاران، معامله بین مالک سهم و متقاضی در سطح کل بازار انجام شود.
جذاب بودن بازار نقش مهمی در جذب و مشارکت بیشتر شرکت های برخط داشته است. «فروش تعهدی» برای این شرکت ها تا چه حد می تواند قابل توجه باشد؟
در حال حاضر نوشتن نرم افزارها به شرکت های برخط واگذار شده و مانند هر ابزار دیگری سوال اصلی آنها این است که آیا می توانند از این بازار سودی کسب کنند یا خیر. از سوی دیگر در صورتیکه جذابیت های لازم برای این شرکت ها فراهم شود، قطعا در تهیه نرم افزار به گونه ای عمل خواهند کرد که نیاز سرمایه‌گذاران نیز برآورده شود.
به طور کلی یکی از موانع توسعه بازارها عدم طراحی نرم افزارهای لازم و کاربردی است از این رو این نکته بسیار اهمیت دارد که انگیزه توسعه نرم افزارهای قبلی و طراحی ابزارهای جدیدی که منطبق با نیازهای بازار باشد، در بین شرکت های برخط وجود داشته باشد.
از اینرو لازم است تا مشوق ها و سوبسیدهایی به شرکت های برخط داده شود. در این صورت اگر شرکت های برخط ببیند حضور در این عرصه توجیه اقتصادی دارد ، خود بر سر طراحی نرم افزاری که این بازار را پوشش بدهد با یکدیگر رقابت خواهند کرد. کما اینکه در معاملات برخط نیز چنین شرایطی رخ داد و شاهدیم که شرکت های برخط تلاش می کنند خودشان را دائماً ارتقا بدهند.
البته می توان راه حل های دیگری را نیز برای سرعت بخشیدن به فرایند راه اندازی ابزارهای نوین در نظر گرفت برای مثال شرکت فناوری اطلاعات می تواند نرم افزارها را به جای اینکه سوبسید مستقیم بدهد آماده سازی کند.
کانون کارگزاران بورس برای رونق ابزارهای جدید چه برنامه هایی دارد؟
کانون، در تمامی ابزارهای نوین دوره های آموزشی را برای کارکنان و مدیران شرکت های کارگزاری می کند.
واقعیت امر نیز این است که کارگزاران نیز بسیار علاقه مند هستند در این جلسات شرکت کنند اما این نکته خیلی مهم است که اگر کاگزار دوره آموزش را گذراند و بر اساس آن شرایط و مقدمات استفاده از ابزار را فراهم کرده و در نهایت موفق به جذب سرمایه گذار شد، از آن سو با مشکلات و موانع مقرراتی، نرم افزاری و غیره که موجب تحمیل هزینه های غیر معمول می شود، مواجه نشود.
به بیانی دیگر فراهم بودن انجام معاملات و نتیجه بخش بودن آن برای کارگزار، در علاقه مندی آنها در آموزش و یادگیری کارکرد ابزارها بسیار تاثیرگذار است. به خصوص در ابزاری مانند فروش تعهدی که تمام اجرای سازوکار معاملات در مقررات و آیین نامه اجرایی، برعهده کارگزاران قرار گرفته است این موضوع اهمیت بیشتری پیدا میکند.
بنابراین نقش کارگزاران در فروش تعهدی زیاد است؟
بله. در دستورالعملی که تا کنون تهیه شده نقش کارگزار بسیار پررنگ دیده شده است. کارگزار باید طرفین معامله یعنی مالک سهم و متقاضی را پیدا کرده و زمینه انجام معامله بین آنها را با تنظیم قرارداد و خرید نرم‌افزار مربوطه را انجام دهد. به نظر می رسد بخش عمده ای از وظایف در این دسته از معاملات بر کارگزار سپرده شده است از این رو توجیه اولیه کارگزاران در ورود به این نوع از معاملات ارتباط زیادی با میزان رونق و سودآوری و تطابق مقررات آن با منافعشان دارد. البته می شد سازوکار فروش تعهدی به گونه ای تهیه شود که بخش عمده ای از سازوکار آن به شرکت مدیریت فناوری اطلاعات یا شرکت سپرده گذاری واگذار شود.
بورس تهران چقدر در موفقیت فروش تعهدی نقش دارد؟
بورس در فرهنگ سازی ابزارها و معاملات بازار سرمایه نقش بسزایی دارد. بورس تهران با دارا بودن تالارهای مناطق، نسبت به بقیه ارکان، مزیت نسبی در این حوزه دارد و قابلیت افزایش معامله گران از طریق این تالارها، برای آن فراهم است.
در تهران تعداد افراد آشنا به قرارداد ها و ابزارهای نوین معاملاتی زیاد نیست، اما در شهرستان ها تعداد این افراد بسیار کمتر از تهران است.
بنابراین بورس تهران به خوبی می تواند از طریق تالارهای مناطق در این بخش موفق باشد. به طور کلی اینکه هر ابزار جدیدی طراحی شده و توسعه پیدا کرده و کامل‌تر شود به نفع بازار است و این پیشرفت بر عهده همه اهالی بازار است تا با آسیب شناسی، نقد و ارائه راهکار به بهبود آن کمک کنند. در این مسیر کارگزاران نیز بواسطه ارتباط مستقیم با سرمایه گذار، می توانند نقش بسزایی در عیب یابی و معرفی ایرادات احتمالی و راه های توسعه ابزارهای مالی جدید داشته باشند.
