سواد مالی – قسمت دوازدهم
دکتر شاهین احمدی
رئیس مرکز آموزش سازمان بورس و اوراق بهادار
محمدرضا بی ریا
کارشناس ارشد اقتصاد مالی دانشگاه صنعتی شریف
شرکت‌های سهامی عام و گزارشگری آن‌ها
قسمت دوازدهم
این نوشته، دوازدهمین مطلب از مجموعه مطالب سواد مالی است که در بخش الفبای بورس ماهنامه بورس منتشر می‌شود و به مباحث مربوط به شرکت‌های سهامی عام و گزارشگری آن‌ها می‌پردازد.
شرکت‌های سهامی عام
شرکت‌های سهامی عام یکی از انواع شرکت‌های سهامی هستند که تمام یا قسمتی از سرمایه آن‌ها از طریق فروش سهام در بورس اوراق بهادار به مردم تأمین می‌شود. شما هم ممکن است مانند بسیاری افراد با خرید سهام این شرکت‌ها در شرکت‌های سهامی عام سرمایه‌گذاری کنید.
سهام به چه معناست؟ سهام (جمع سهم) یک نوع دارایی است که بیانگر وضعیت مالکیت صاحب سهام بر یک شرکت است و ابزاری است که سهم نسبی صاحب سهام در منافع و دارایی‌های شرکت را مشخص می‌کند.
شرکت سهامی عام چیست؟
عبارت «شرکت سهامی عام» را می‌توان به شیوه‌های مختلفی تعریف کرد. شرکت‌ها معمولا از دو جهت سهامی عام محسوب می‌شوند: اولا اوراق بهادار آن‌ها در بازارهای عمومی معامله می‌شود؛ و ثانیا اطلاعات مالی و تجاری شرکت مرتباً در اختیار عموم مردم قرار می‌گیرد.
به‌طورکلی، در بیشتر مواقع از عبارت شرکت سهامی عام برای اشاره به شرکتی استفاده می‌کنیم که سهام آن به‌صورت اوراق بهادار به عموم در فرآیندی مانند عرضه عمومی اولیه (Initial public offering-IPO) عرضه‌شده و درنتیجه توسط عموم مردم قابل معامله است. این شرکت‌ها تابع الزامات گزارشگری عمومی بوده و درنتیجه متعهد به گزارشگری برای مردم هستند. البته یک شرکت ممکن است سهامی عام نباشد ولی به دلیل ادغام با یک شرکت سهامی عام، مشمول الزامات گزارشگری برای عموم باشد.
این امکان وجود دارد که سهام شرکت‌های سهامی عام در بازارهای عمومی کوچک‌تری معامله شود که در آن شرکت‌ها اطلاعات مالی و تجاری خود را مرتبا برای مردم گزارش نمی‌کنند، درنتیجه ریسک سرمایه‌گذاری در این شرکت‌ها بیشتر است، زیرا سرمایه‌گذاران، برای تصمیم‌گیری آگاهانه، به اطلاعات عمومی اندکی دسترسی دارند.
شفافیت و افشائیات مستمر
قوانین بورس و اوراق بهادار بر مبنای افشاسازی عمومی اطلاعات کسب‌وکار، اطلاعات مالی و سایر اطلاعات مهم است. افشاسازی عمومی از سرمایه‌گذاران حفاظت می‌کند و سبب می‌شود که وظیفه سازمان بورس و اوراق بهادار در قبال سرمایه‌گذاران به بهترین نحو صورت گیرد.
تعهدات شرکت‌های سهامی عام در خصوص افشائیات با درخواست اولیه شرکت از سازمان بورس و اوراق بهادار مبنی بر پذیرش در بورس اوراق بهادار آغاز می‌شود؛ اما الزامات افشا محدود به سازمان بورس و اوراق بهادار نیست. شرکت‌های سهامی عام باید به‌طور مرتب، از طریق تنظیم گزارش‌های دوره‌ای و سایر الزامات سازمان بورس و اوراق بهادار، به سهامداران خود اطلاع‌رسانی کنند. سازمان بورس و اوراق بهادار این اسناد را، بدون آن‌که تغییری در آن‌ها ایجاد کند، در سامانه کدال (Codal.ir) در معرض دید عموم قرار می‌دهد. این اسناد تنظیم‌شده توسط کارشناسان سازمان بورس و اوراق بهادار بازبینی می‌شوند تا مطابق با مقررات مربوطه باشند.
موارد زیر چند نمونه از گزارش‌هایی هستند که توسط شرکت‌های سهامی عام در ایران تنظیم می‌شوند.
گزارش‌های سالیانه (اطلاعات و صورت‌های مالی ۱۲ ماهه): این گزارش شامل صورت‌های مالی سالانه حسابرسی‌شده شرکت و بحث در مورد نتایج کسب‌وکار شرکت است. برای فهم و استفاده از گزارش‌های سالیانه باید با چگونگی خواندن صورت‌های مالی آشنا شوید.
گزارش‌های میان‌دوره‌ای (اطلاعات و صورت‌های مالی میان‌دوره‌ای ۳ ماهه): در این گزارش شرکت‌های سهامی عام باید صورت‌های مالی را برای هر یک از دوره‌های سه‌ماهه، شش‌ماهه و نه‌ماهه سال مالی تهیه کنند (در پایان سه‌ماهه چهارم، شرکت‌های سهامی عام، به‌جای گزارش سه‌ماهه، گزارش سالانه تهیه می‌کنند). این گزارش سه‌ماهه شامل صورت‌های مالی حسابرسی و اطلاعاتی در مورد کسب‌وکار شرکت و نتایجی برای سه‌ماهه قبلی و ابتدای سال جاری تاکنون است. این گزارش سه‌ماهه عملکرد شرکت در سه‌ماهه کنونی را با وضعیت شرکت در ابتدای سال مالی و با همین تاریخ در سال قبل مقایسه می‌کند.
گزارش‌های جاری: شرکت‌ها این گزارش را تنظیم می‌کنند تا رویدادهای مهمی ازجمله دعوی قانونی ورشکستگی، تغییر در مدیریت شرکت (مانند مدیر جدید یا مقام بلندپایه) و اعلامیه‌های پیش‌بینی سود را که سهامداران باید از آن‌ها اطلاع داشته باشند اعلام کنند. نمونه‌ای از این گزارش‌ها عبارت‌اند از: اعلامیه پیش‌بینی سود سهام، اعلام زمان‌بندی پرداخت سود، گزارش تغییر پیش‌بینی سود هر سهم، گزارش معرفی یا تغییر در ترکیب اعضای هیئت‌مدیره، تصمیمات مجمع عمومی عادی یا فوق‌العاده، گزارش فعالیت هیئت مدیره و گزارش تفسیری مدیریت.
بیانیه نمایندگی (آگهی دعوت به مجمع و اجازه حق رآی): رآی‌دادن سهامداران یکی از حقوق اصلی آنان است. سهامداران ممکن است اعضای هیئت مدیره را انتخاب کنند، در مورد پاداش مدیران رای‌گیری نمایند، ادغام‌ها و تملک‌های پیشنهادی را قبول یا رد کرده و در مورد سایر موضوعات مهم رأی دهند. بیانیه نمایندگی موضوعاتی را شرح می‌دهد که باید به رأی گذاشته شوند و اغلب، اطلاعات پیرامون شیوه‌ها و سیاست‌های اعطای پاداش به مدیر اجرایی شرکت را افشا می‌کنند.
سایر افشائیات (مانند گزارش افشای اطلاعات بااهمیت و آگهی مزایده): سایر قوانین و مقررات سازمان بورس و اوراق بهادار پیرامون اوراق بهادار، افشا در مورد رویدادهای مختلف اثرگذار بر شرکت را الزامی می‌کنند. این قوانین و مقررات شامل موارد زیر هستند: افشای اطلاعات شرکت‌های ثبت‌شده نزد سازمان، افشای اطلاعات و تصویب معاملات اشخاص وابسته ناشران بورسی و فرابورسی، ادغام‌ها، تملک‌ها و مناقصات توسط فرد یا گروهی که به ۵ درصد یا بیش از ۵ درصد سهامی که در درست سهامداران شرکت است دسترسی پیدا می‌کند. برای دسترسی به این قوانین می‌توان به پایگاه قوانین بازار سرمایه (cmr.seo.ir) مراجعه کرد. ادغام به ترکیب دو یا چند شرکت در یک شرکت گفته می‌شود. درصورتی‌که ادغام تأثیر قابل‌توجهی بر شرکت هدف (ادغام‌شونده) یا شرکت ادغام‌کننده داشته باشد، برای اینکه ادغام صورت گیرد، طبق بسیاری از قوانین دولتی باید اکثریت سهامداران با ادغام موافقت کنند. اگر شرکتی که در آن سرمایه‌گذاری کرده‌اید و تحت قوانین افشای سازمان بورس و اوراق بهادار قرار دارد درگیر فرایند ادغام شود، یک بیانیه نمایندگی دریافت خواهید کرد که به شما اجازه حق رأی خواهد داد. بیانیه اطلاعاتی را در مورد ادغام در اختیار شما قرار می‌دهد و به شما اطلاع می‌دهد که درصورتی‌که فرآیند ادغام صورت گیرد چه چیزی عایدتان می‌شود.
