محمد‌امین قهرمانی
معاون پذیرش و ناشران بورس تهران
یکی از رایج‌ترین تقسیم‌بندی‌های بازار سرمایه، تقسیم آن به دو بازار اولیه و ثانویه است. در بازار اولیه اوراق بهادار شرکت‌ها برای اولین‌بار در قالب عرضه اولیه یا پذیره‌نویسی فروخته می‌شود. در این بازار شرکت‌ها یا سهامداران آنها به‌طور مستقیم منابع مالی موردنیاز خود را از طریق فروش سهام به عموم سرمایه‌گذاران تأمین می‌کنند. بازار ثانویه نیز بازاری است که اوراق بهادار پس از عرضه در بازار اولیه در آن معامله می‌شوند. نقش بازار ثانویه بسیار حیاتی است، چراکه نقدشوندگی و معامله مستمر اوراق بهادار درگرو وجود بازار ثانویه است.
یکی از اصلی‌ترین نقش‌هایی که بازار سرمایه در نظام اقتصادی هر کشوری بر عهده دارد، کمک به تأمین مالی بنگاه‌های اقتصادی است که بخشی از آن از طریق انجام عرضه اولیه یا پذیره‌نویسی سهام آنها محقق می‌شود. این مهم محقق نخواهد شد مگر در صورت وجود بازار ثانویه‌ای با نقدشوندگی و ارزش معاملات بالا. با توجه به افزایش قابل‌توجه ارزش معاملات (به‌ویژه معاملات خرد) و روند حاکم بر بازار از اواسط آبان‌ماه سال جاری، فرصت مناسبی برای فعالیت بیشتر بازار اولیه در قالب عرضه‌های اولیه یا پذیره‌نویسی شرکت‌ها و شرکت‌های پروژه به وجود آمد تا بازار سرمایه بتواند به ایفای کلیدی‌ترین نقش خود بپردازد.
عرضه سهام در بازار اولیه سه مزیت اساسی را به همراه دارد. از منظر شرکت‌ها و سهامداران (سهامداران اولیه) آنها، این موضوع منجر به تأمین منابع مالی موردنیاز و بهره‌مندی از مزایای بورسی شدن می‌شود. از منظر سرمایه‌گذاران و فعالان بازار نیز این موضوع از طریق ورود شرکت‌ها یا صنایع جدید، فرصت‌های جدیدی را برای سرمایه‌گذاری پیش روی آنها قرار می‌دهد. در سطح کلان اقتصاد نیز، بازار اولیه زمینه هدایت مناسب نقدینگی به سمت شرکت‌ها و پروژه‌ها را به همراه داشته و از این طریق به رشد اقتصادی کشور کمک می‌کند.
در عرضه‌های اولیه، تأمین مالی از طریق واگذاری سهام شرکت انجام می‌شود. یکی از ویژگی‌های اصلی سهم، ریسک‌هایی است که درنتیجه عوامل متعدد می‌تواند به سرمایه‌گذار متحمل نماید. لذا در فرآیند پذیرش و عرضه اولیه سهام، کیفیت بررسی‌ها، شفاف‌سازی‌ها و مدارک و مستندات مربوطه، مهم‌تر از مدت‌زمان انجام فرآیند است. لذا همواره تلاش بر این است تا این فرآیند با بالاترین کیفیت، بالاترین میزان شفافیت و درعین‌حال کم‌ترین زمان ممکن انجام شود.
فرآیند پذیرش دارای ذی‌نفعان متعددی بوده که مهمترین آنها متقاضیان و ارکان پذیرش (از قبیل مشاور پذیرش، حسابرس و …) هستند. بخش عمده مدت‌زمان انجام فرآیند پذیرش در اختیار متقاضی و ارکان پذیرش بوده و منوط به تهیه و ارائه مدارک و مستندات موردنیاز توسط آنها می‌باشد. لذا درصورتی‌که متقاضی و ارکان پذیرش اراده‌ی بالایی داشته و مصمم به انجام فرآیند باشند، عرضه اولیه یا پذیره‌نویسی سهام در مدت‌زمان مناسب و معقول انجام خواهد شد. بااین‌وجود در سال‌های اخیر اقدامات مهمی به‌منظور کاهش مدت‌زمان لازم برای عرضه اولیه یا پذیره‌نویسی سهام انجام شده که ازجمله آن می‌توان به «انجام اصلاحات در دستورالعمل پذیرش»، «تجمیع، ساده‌سازی و کاهش فرم‌ها»، «حذف مستندات تکراری»، «الکترونیکی نمودن فرآیند و راه‌اندازی سامانه اختصاصی پذیرش»، «پیگیری‌های مستمر توسط بورس» و… اشاره کرد.
یکی‌دیگر از عوامل اثرگذار بر مدت‌زمان فرآیند عرضه اولیه وضعیت و شرایط حاکم بر بازار ثانویه است. همان‌گونه که ذکر شد، موفقیت عرضه‌های اولیه تا حد زیادی منوط به شادابی بازار ثانویه، به‌ویژه از حیث ارزش معاملات، می‌باشد. لذا در برخی مواقع، نامناسب بودن شرایط بازار ثانویه می‌تواند منجر به تعویق زمان عرضه اولیه شود؛ کما اینکه این موضوع در سال‌های اخیر اتفاق افتاده است. با وجود این، در سال‌های اخیر به‌منظور مدیریت اثرگذاری عرضه‌های اولیه بر وضعیت بازار ثانویه (همان فشار ناشی از عرضه‌های اولیه بر بازار که در میان فعالان مصطلح است) اقدامات مؤثری مطابق مقررات و دستورالعمل‌های موجود (دستورالعمل پذیرش اوراق بهادار و دستورالعمل پذیره‌نویسی و عرضه اولیه اوراق بهادار) توسط بورس انجام شده است که ازجمله آن می‌توان به «عرضه سهام در طی زمان (شامل عرضه روز اول و انتقال مابقی به کد بازارگردان و عرضه در روزهای آتی)» و «استفاده از روش صرف سهام با سلب حق تقدم و تزریق منابع به داخل شرکت» اشاره نمود.
بورس تهران در سال‌های اخیر اقدامات متعددی را به‌منظور پایداری و تقویت جریان عرضه‌های اولیه انجام داده است که ازجمله مهمترین آنها می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
انجام سفرهای استانی متعدد و مراجعه به صنایع و شرکت‌های مختلف جهت تشویق آنها به پذیرش سهام در بورس؛
اصلاح مستمر قوانین و مقررات در راستای بهبود و تسهیل فرآیند پذیرش؛
راه‌اندازی سامانه الکترونیک پذیرش؛
تغییر سیاست مبنی بر تشویق و تمرکز بر شرکت‌های متوسط علاوه بر شرکت‌های بزرگ جهت پذیرش در بورس؛ به‌نحوی‌که شرکت‌های با مبلغ سود خالص بیش از ۱٫۰۰۰ میلیارد ریال نیز به شرط داشتن سایر شرایط مقرر در دستورالعمل پذیرش امکان پذیرش در بورس تهران را خواهند داشت؛
تمرکز بر شرکت‌های حوزه اقتصاد دیجیتال و جذب بازیگران اصلی این حوزه جهت پذیرش سهام.
بورس تهران ضمن ادامه سیاست‌های فوق‌الذکر به دنبال این است تا از طریق توسعه و ارتقای سامانه الکترونیکی پذیرش این مسیر را تسهیل کند.
