بررسی و تحلیل صنعت شوینده و آرایشی بهداشتی
سینا فرزین
کارشناس ارشد واحد تحلیل گروه مالی فارابی
تداوم زندگی در دنیای امروز بدون استفاده از شوینده‌ها و پاک‌کننده‌ها تقریباً غیرممکن است. اهمیت مواد شوینده بعد از همه‌گیری کرونا دوچندان شد و نیاز انسان‌ها به این صنعت جهت حفظ سلامتی و بهداشت فردی، روز به روز افزایش می‌یابد. یکی از عوامل مهم در رشد و توسعه کشورها، سطح بهداشت و نظافت در آنها است. صنعت شوینده یکی از صنایع مهم و حیاتی می‌باشد که با توجه به رشد جمعیت در جهان، تقاضا و نیاز به این صنعت همواره رشد داشته است. صنعت آرایشی بهداشتی در بسیاری از مواقع مکمل صنعت شوینده بوده و رشد مصرف این صنعت نیز قابل‌توجه بوده است. در این گزارش، تحلیل جامعی از صنعت شوینده و آرایشی بهداشتی در ایران و جهان ارائه شده است.
صنعت شوینده در جهان
پیشرفت فرهنگ انسان، رشد جمعیت، بهبود بهداشت، نیاز روزافزون و لزوم استفاده از مواد شوینده در مقیاس وسیع برای رعایت بهداشت فردی و جمعی از یک طرف و محدودیت‌های مواد اولیه طبیعی تولید صابون که جوابگوی نیاز انسان نبود از طرف دیگر، منجر به کشف مواد شوینده صناعی (ترکیبی) به نام دترجنت (Detergent) از اوایل قرن نوزدهم و ورود آن به بازار شد. از اواخر دهه ۱۹۲۰ تا اوایل دهه ۱۹۳۰، نمک‌های سدیم و زنجیرهای بلند آلکیل سولفات‌ها و آلکیل آریل سولفونات‌ها وارد بازار شدند. اما رشد عمده این صنعت بعد از جنگ جهانی دوم بود که باعث شد استفاده از پودرهای شوینده در سراسر جهان معمول شود.
در سال ۲۰۲۳، ارزش بازار (درآمد فروش) انواع شوینده‌ها در جهان حدود ۲۰۰ میلیارد دلار بوده است. ارزش بازار شوینده‌ها در جهان یک روند صعودی داشته است و پیش‌بینی می‌شود در سال ۲۰۲۶ این عدد به ۲۲۴ میلیارد دلار برسد. شوینده‌های البسه سهم ۵۰ درصدی و شوینده‌های بهداشت خانه و ظرفشویی به ترتیب سهم ۲۱ و ۱۵ درصدی از مصرف انواع شوینده‌ها را در اختیار دارند.
در سال ۲۰۲۴، قاره آسیا با سهم ۴۰ درصدی، بزرگ‌ترین تولیدکننده شوینده‌ها در بین مناطق مختلف جهان است. قاره‌های اروپا و آمریکای شمالی به ترتیب با سهم ۲۶ و ۱۷ درصدی، در رده‌های دوم و سوم بزرگ‌ترین تولیدکنندگان این محصولات در جهان هستند. در مقایسه با ۱۰ سال گذشته، سهم قاره آسیا از ۳۳ به ۴۰ درصد و سهم قاره آمریکای شمالی از ۲۱ به ۱۷ درصد رسیده است.
آمریکا، چین، هند و ژاپن به ترتیب با ارزش فروش ۲۹، ۱۹، ۸ و ۸ میلیارد دلاری، بزرگ‌ترین بازیگران این صنعت در جهان هستند. البته آمریکا، آلمان، فرانسه و چین دارای شرکت‌های چندملیتی هستند که در اکثر کشورهای جهان نمایندگی فروش و واحد تولیدی دارند.
سرانه مصرف شوینده‌ها در جهان در سال ۲۰۲۳ به حدود ۲۶ دلار به‌ازای هر نفر رسیده است که این عدد در مقایسه با سال‌های قبل از کرونا رشد ۳۰ درصدی داشته است. سرانه مصرف در ایران حدود ۱۵ دلار به‌ازای هر نفر می‌باشد که اختلاف بسیاری با میانگین جهانی دارد. پیش‌بینی می‌شود سرانه مصرف جهانی در سال ۲۰۲۶ به ۲۸/۵ دلار به‌ازای هر نفر برسد.
حدود ۲۶ درصد از کل محصولات شوینده تولیدشده در جهان وارد چرخه تجارت خارجی شده است. با اینکه ارزش تجارت جهانی شوینده‌ها طی سال‌های گذشته روبهرشد بوده و در سال ۲۰۲۳ به حدود ۳۹ میلیارد دلار رسیده است، اما سهم تجارت از کل تولیدات از ۲۹ درصد در سال ۲۰۱۸ به ۲۶ درصد در سال ۲۰۲۳ کاهش یافته است.
آلمان، آمریکا، بلژیک و چین به ترتیب تقریباً با سهم ۱۲، ۱۱، ۸ و ۸ درصدی از کل صادرات، بزرگ‌ترین صادرکنندگان محصولات شوینده در جهان می‌باشند. در نمودار زیر، ۱۰ کشور برتر به‌لحاظ صادرات شوینده‌ها قابل‌مشاهده است.
آلمان با سهم حدود ۷ درصدی و فرانسه، چین، آمریکا، کانادا و انگلستان هر کدام با سهم حدود ۵ درصدی، بزرگ‌ترین واردکنندگان محصولات شوینده در جهان هستند. در نمودار زیر، ۱۰ کشور برتر به‌لحاظ واردات شوینده‌ها مشاهده می‌شود.
شرکت‌هایUnilever ،(P&G) Procter & Gamble و Henkel، بزرگ‌ترین شرکت‌های تولیدکننده محصولات شوینده در جهان هستند. در سال ۲۰۲۳، درآمد فروش سه شرکت فوق به ترتیب ۸۲، ۶۴/۴ و ۲۳/۲ میلیارد دلار و حاشیه سود عملیاتی به ترتیب ۲۲، ۱۶ و ۱۲ درصد بوده است. اطلاعات ۸ شرکت برتر این صنعت در جدول زیر قابل‌مشاهده است.
رشد صنعت شوینده از رشد فروش غول‌های این صنعت نمایان است. فروش P&G از ۷۲ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۰ به ۸۲ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۳ رسیده است. همچنین در این بازه زمانی، فروش Unilever و Henkel به ترتیب از ۴۸ به ۶۴ و از ۱۶ به ۲۳ میلیارد دلار افزایش یافته است.
در مجموع، نسبت به ۱۰ سال گذشته، P&G با رشد، Unilever با عدم تغییر و Henkel با افت حاشیه سود عملیاتی روبرو بوده‌اند. در سال‌های ۲۰۱۹ و ۲۰۲۰ بر اثر همه‌گیری کرونا، حاشیه سود شرکت‌ها دچار نوساناتی شده، اما پس از آن به روند قبلی خود بازگشته است. در نمودار زیر، حاشیه سود عملیاتی سه شرکت برتر این صنعت طی ۱۴ سال گذشته نشان داده شده است.
صنعت آرایشی بهداشتی در جهان
ارزش بازار صنعت آرایشی بهداشتی تقریباً از ۸۸ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۸ به حدود ۱۰۴ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۳ رسیده است. رشد جمعیت و تغییر الگوی مصرف در این صنعت، رشد تولید و مصرف محصولات آرایشی بهداشتی را به‌دنبال داشته است. پیش‌بینی می‌شود ارزش بازار این صنعت در سال ۲۰۲۹ به حدود ۱۳۲ میلیارد دلار برسد. محصولات آرایشی بهداشتی مربوط به صورت با سهم ۳۰ درصدی، چشم با سهم ۲۵ درصدی و لب با سهم ۲۰ درصدی، بیشترین مصرف را در این صنعت به خود اختصاص داده‌اند.
غول‌های این صنعت در آمریکا و چین استقرار دارند. کشورهای آمریکا، چین، ژاپن و هند به ترتیب با سهم ۱۹، ۱۵، ۷ و ۶ درصدی از کل فروش این صنعت در جهان، بزرگ‌ترین بازیگران این صنعت می‌باشند. در نمودار زیر، ۱۰ کشور برتر به‌لحاظ فروش محصولات آرایشی بهداشتی قابل‌مشاهده است.
شرکت‌های Estee Lauder ،L’Oréal و International Flavor، بزرگ‌ترین شرکت‌های تولیدکننده محصولات آرایشی بهداشتی در جهان هستند. در سال ۲۰۲۳، درآمد فروش سه شرکت فوق به ترتیب ۴۴/۵، ۱۶ و ۱۲ میلیارد دلار و حاشیه سود عملیاتی آنها به ترتیب ۲۰، ۶ و ۵ درصد بوده است. اطلاعات ۱۰ شرکت برتر این صنعت در جدول زیر قابل‌مشاهده است.
شرکت L’Oréal با اختلاف نسبت به رقبا، لیدر این صنعت در جهان می‌باشد. فروش این شرکت از ۲۳ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۲ به ۴۴ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۳ رسیده است. شرکت Estee Lauder نیز رشد قابل‌توجهی داشته و درآمد فروش آن از ۱۰ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۲ به ۱۶ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۳ رسیده است.
حاشیه سود عملیاتی L’Oréal در ۱۲ سال گذشته همواره با ثبات و روبهرشد بوده است. حتی در سال‌های ۲۰۱۹ و ۲۰۲۰ که بر اثر همه‌گیری کرونا اکثر شرکت‌ها با افت حاشیه سود روبرو بوده‌اند، L’Oréal بدون اثرپذیری از این موضوع به رشد خود ادامه داده است. در نمودار زیر، حاشیه سود عملیاتی ۳ شرکت برتر این صنعت طی ۱۲ سال گذشته نشان داده شده است.
مواد اولیه صنعت شوینده و نحوه نرخ‌گذاری آن در ایران
مواد اولیه صنعت شوینده به ۲ دسته کلی تقسیم می‌شود. دسته اول، زنجیرهای از مشتقات نفت خام می‌باشد، به این صورت که نفت خام ابتدا به نفت سفید و سپس به آلکیل بنزن خطی (LAB) تبدیل می‌شود که این محصول پایه اصلی تولید سولفونیک اسید (ماده اولیه تولید پودر شوینده) است. دسته دوم، زنجیرهای از میوه درخت پالم می‌باشد، به این صورت که ابتدا هسته میوه درخت پالم روغن‌کشی شده و روغن هسته پالم به انواع فتی الکل‌ها و سپس به تگزاپون تبدیل می‌شود. در شکل زیر، زنجیره ارزش دو دسته کلی مواد اولیه صنعت شوینده ارائه شده است. البته در صنعت شوینده و برای هر محصول از این صنعت، تعداد قابل‌توجهی از مواد اولیه با هم ترکیب می‌شود تا محصول نهایی تولید گردد، لذا در اینجا فقط به مواد اولیه‌ای پرداخته شده است که سهم بالایی از بهای تمام‌شده دارند.
نرخ LAB وابستگی بالایی به نرخ نفت خام دارد و با نوسانات نرخ نفت خام، بهای تمام‌شده تولید و نرخ فروش این محصول نیز تغییر می‌کند. در نمودار زیر، روند قیمتی نفت برنت، نفت سفید خلیج فارس و LAB خلیج فارس ارائه شده است. همبستگی بالای این ۳ محصول به وضوح در روند قیمتی آنها قابل‌تشخیص است.
نرخ روغن پالم و فتی الکل تابعی از عرضه و تقاضای این محصول می‌باشد. قاره آسیا و کشورهای اندونزی و مالزی، بزرگ‌ترین تولیدکنندگان روغن پالم در جهان می‌باشند. میانگین نرخ ۱۰ ساله روغن پالم چین ۸۷۸ دلار بر تن می‌باشد. روند قیمتی ۱۰ ساله این محصول (فوب چین) در نمودار زیر نشان داده شده است.
صنعت شوینده در ایران
در ایران، حدود ۲۲۰ تولیدکننده محصولات شوینده با ظرفیت تولید ۴ میلیون تن در سال فعالیت می‌کنند. به‌دلیل مازاد عرضه، ضریب فعالیت صنعت شوینده در ایران حدود ۵۰ درصد و تولید سالانه این محصولات بین ۵/۱ تا ۲ میلیون تن می‌باشد.
با اینکه آمار رسمی از صنعت شوینده در کشور وجود ندارد، اما تخمین زده می‌شود که ارزش بازار این صنعت در ایران حدود یک میلیارد دلار باشد. عمده نیاز کشور به محصولات شوینده در داخل کشور تأمین می‌شود و واردات بسیار اندک است. سالانه بین ۱۷۰ تا ۲۲۰ میلیون دلار انواع محصولات شوینده به کشورهای همسایه صادر می‌شود.
با اینکه تعداد تولیدکنندگان این صنعت در ایران تقریباً زیاد است، اما ۸۰ درصد محصولات شوینده توسط ۱۵ شرکت بزرگ این صنعت تولید می‌شود که عمدتاً مالکیت خصوصی دارند. هنکل آلمان و یونیلیور انگلستان در ایران شعبه دارند و محصولات این شرکت‌ها در کشور تولید می‌شود. علاوه بر این شرکت‌ها، گروه صنعتی گلرنگ و گروه شوینده شرکت توسعه صنایع بهشهر، بازیگران مهم این صنعت می‌باشند.
حدود ۵۰ درصد مواد اولیه این صنعت وارداتی است و مابقی آن در کشور تولید می‌شود. روغن پالم و یا فرآورده آن (فتی الکل) عمدتاً از مالزی و اندونزی و برخی از اسانس‌های محصولات شوینده از کشورهای اروپایی و آسیایی وارد می‌شوند. LAB و سولفات سدیم که مواد اولیه دیگر این صنعت می‌باشند، توسط شرکت‌های داخلی تولید می‌شود.
نحوه نرخ‌گذاری محصولات شوینده در ایران
یکی از چالش‌های اساسی صنعت شوینده در ایران، نحوه قیمت‌گذاری محصولات آن می‌باشد. بعد از جهش نرخ ارز در سال ۱۳۹۷، مقرر شد جهت حمایت از مصرف‌کنندگان و با توجه به تأثیر مستقیم محصولات شوینده بر معیشت مردم، به مواد اولیه این صنعت ارز ترجیحی اختصاص یابد و نرخ‌گذاری محصولات این صنعت توسط سازمان حمایت و به‌صورت دستوری انجام شود. این شیوه نادرست قیمت‌گذاری سبب افت شدید سودآوری شرکت‌های فعال این صنعت شد، به‌طوری‌که شرکت‌های کوچک و نوپای صنعت تا مرز تعطیلی و ورشکستگی رفته و از ادامه فعالیت بازماندند.
در دو سال گذشته، با تبدیل ارز ترجیحی به نیمایی در این صنعت و کاهش سخت‌گیری‌های ناشی از قیمت‌گذاری دستوری، حاشیه سود صنعت بهبود یافته و امیدها به آن بازگشته است.
با اینکه هنوز تعیین نرخ‌های فروش این صنعت تحت نظارت سازمان حمایت صورت می‌پذیرد، اما این سازمان با نگاهی منطقی‌تر ضمن توجه به رشد تولید و حفظ حاشیه سود شرکت‌ها، افزایش نرخ‌ها را اعمال می‌کند. پیش‌بینی می‌شود در آینده نیز این نگاه منطقی ادامه‌دار باشد و نهاد ناظر در روند مثبت سودآوری شرکت‌های فعال این صنعت خللی وارد نکند.
صنعت شوینده در بازار سرمایه
در بازار سرمایه، ۹ شرکت در صنعت شوینده با مجموع ارزش بازار ۵۸ هزار میلیارد تومان (۳ دی‌ماه ۱۴۰۳) حضور دارند. اگرچه شرکت آریان کیمیاتک با نماد «کیمیاتک» در صنعت آرایشی بهداشتی فعالیت می‌کند، اما در دسته‌بندی صنایع بازار سرمایه، این شرکت نیز در صنعت شوینده گنجانده شده است. از ۹ نماد صنعت شوینده، ۵ نماد در بورس و ۴ نماد در فرابورس پذیرش شده‌اند. در جدول زیر، اطلاعات شرکت‌های فعال صنعت ارائه شده است (به‌روز شده در سوم دی‌ماه ۱۴۰۳).
همانطورکه در بخش‌های قبل ذکر شد، قیمت‌گذاری دستوری سبب افت حاشیه سود صنعت در سال‌های ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱ شد. پس از آن و در سال‌های ۱۴۰۲ و ۱۴۰۳، حاشیه سود صنعت بهبود یافته و در حال بازگشت به روند قبلی و روبهرشد خود است. در نمودار زیر، حاشیه سود صنعت شوینده در بازار سرمایه طی سال‌های اخیر نشان داده شده است.
رشد سودآوری شرکت‌ها در سال‌های ۱۴۰۲ و ۱۴۰۳ و افت ارزش بازار سرمایه در ۸ ماهه ابتدایی سال ۱۴۰۳ سبب کاهش P/E (ttm) صنعت در این سال‌ها شده است. میانگین ۴ ساله P/E (ttm) صنعت حدود ۲۰ می‌باشد.
با توجه به رشد مصرف شوینده‌ها طی سال‌های اخیر و پذیرش شرکت‌های جدید در بازار سرمایه، فروش دلاری صنعت (بر اساس دلار نیما) از ۱۸۵ میلیون دلار در سال ۱۳۹۰ به حدود ۷۰۰ میلیون دلار در سال ۱۴۰۳ رسیده است. ارزش دلاری فروش، بهای تمام‌شده و سود خالص صنعت شوینده در بازار سرمایه در نمودار زیر قابل‌مشاهده است.
در ۱۲ ماهه منتهی به شهریورماه ۱۴۰۳، نمادهای پاکشو، قرن و کیمیاتک بیشترین درآمد فروش را در صنعت داشته‌اند. کیمیاتک به این دلیل که ۵۰ درصد از محصولات خود را با نرخ آزاد به فروش می‌رساند، حاشیه سود ناخالص بالاتری نسبت به سایر شرکت‌های این صنعت دارد.
صنعت شوینده در ایران بسیار رقابتی است و به‌دلیل مازاد عرضه، شرکت‌ها به فروش نسیه و اعطای تخفیفات متنوع روی می‌آورند. نتیجه فروش نسیه و رقابت زیاد، دوره وصول مطالبات بالای شرکت‌های این صنعت می‌باشد. همین عامل سبب افزایش سرمایه در گردش و هزینه مالی شرکت‌ها شده است.
مقایسه بازدهی شاخص‌های بازار سرمایه، طلا، دلار، شاخص صنعت شوینده و نمادهای این صنعت از ابتدای سال ۱۳۹۷ تا تاریخ سوم دی‌ماه ۱۴۰۳ در جدول زیر ارائه شده است. به‌جز نمادهای قرن و کیمیاتک که با عملکرد خوب خود، بازدهی‌های بالاتری نسبت به سایر بازارها و شاخص‌ها داشته‌اند، شاخص صنعت و سایر نمادهای آن نتوانسته‌اند بازدهی بالاتری در مقایسه با سایر بازارها کسب کنند.
پیش‌بینی سودآوری شرکت‌ها
با فرض میانگین نرخ دلار توافقی ۶۵ هزار تومان و دلار آزاد ۸۷,۵۰۰ تومان برای سال ۱۴۰۴، سودآوری شرکت‌های صنعت شوینده و سایر پارامترهای بنیادی این شرکت‌ها (تهیه شده در تاریخ سوم دی‌ماه ۱۴۰۳) در جدول زیر ارائه شده است. با توجه به P/E برآوردی ۱۴۰۴، به ترتیب نمادهای قرن، کیمیاتک و شگل، ارزنده‌ترین نمادهای این صنعت می‌باشند. بدیهی است، پیش‌بینی صورت‌گرفته بر اساس نظر کارشناسی تحلیلگر بوده و امکان خطای برآورد در آن وجود دارد.
