سواد حقوقی سرمایهگذاران/ پرداخت سود توسط ناشران اوراق بهادار (سود سهام/قسمت اول)
مریم نبیپور
عضو هیئت تحریریه
قانون به زبان ساده
سواد حقوقی سرمایهگذاران
سود سهام/قسمت اول
با همکاری اداره پیشگیری از ناهنجاریها و ارتقاء سلامت بازار سرمایه سازمان بورس و اوراق بهادار
در بازار سرمایه، آنچه به یک سهامدار توان تصمیمگیری میدهد فقط اطلاعات مالی نیست؛ بلکه شناخت از حقوق و تکالیف قانونی و ابزارهای حمایتگرانهایست که قانون برای او در نظر گرفته است. بسیاری از اختلافات، سردرگمیها و حتی زیانهای رایج در بازار، نه از نبود دانش بورسی بلکه از عدم دانش کافی نسبت به حقوق و قوانین شکل میگیرند. از همینرو، بر آن شدیم تا در ماهنامه «بورس» بخشی مستقل و پیوسته را در راستای افزایش سواد حقوقی در بازار سرمایه که بخشی از سواد مالی را پوشش خواهد داد، به این موضوع اختصاص دهیم.
مطالب حقوقی که در این بخش با عنوان «سواد حقوقی سرمایهگذاران» منتشر میشود، مستقیماً توسط اداره پیشگیری از ناهنجاریها و ارتقاء سلامت بازار سرمایه سازمان بورس و اوراق بهادار تهیه شده و هدف آن، سادهسازی مفاهیم حقوقی، افزایش شفافیت و توانمندسازی مخاطبان بازار سرمایه در دفاع از حقوقشان است. در همین خصوص «پرداخت سود توسط ناشران اوراق بهادار»، یکی از پایهایترین و درعینحال پرچالشترین مفاهیم برای سهامداران است و به همین دلیل، ابتدا به آن خواهیم پرداخت. سرفصلهای زیرمجموعه این موضوع در ۴ شماره متوالی که در ادامه معرفی خواهد شد، مسیر حقوقی مرتبط با دریافت سود را از تعریف و تقسیم تا پیگیری قانونی آن دنبال میکند:
۱- مفاهیم پایه سود سهام؛
۲- فرآیند پرداخت سود؛
۳- تخلفات و روشهای گزارش آن؛
۴- پیگیری حقوقی و هشدار به ناشران.
آنچه در ادامه میخوانید، ابتدا متن دریافتی از اداره پیشگیری از ناهنجاریها و ارتقاء سلامت بازار سرمایه سازمان بورس و اوراق بهادار است که بدون دخل و تصرف ارائه میشود؛ سپس یادداشتی تحریری از سوی ماهنامه با هدف تبیین سادهتر و کاربردیتر مفاهیم آمده است. لازم است از همکاری اداره پیشگیری از ناهنجایها و ارتقاء سلامت بازار سرمایه در سازمان بورس و اوراق بهادار در تهیه این گزارش تشکر کنیم.
قانون، به زبان ساده
درک مفاهیم پایهای مثل «سود خالص»، «سود قابل تقسیم» یا «حق سهامدار در دریافت سود» یکی از اولین گامهای فهم سازوکارهای بازار سرمایه است؛ مفاهیمی که در نگاه اول ساده بهنظر میرسند، اما در عمل، پیچیدگیهای قانونی زیادی دارند. این نوشتار بر اساس محتوای دریافتی از اداره پیشگیری از ناهنجاریها و ارتقاء سلامت بازار سرمایه در سازمان بورس و اوراق بهادار تنظیم شده و تلاش دارد با زبانی سادهتر و مثالمحور، همان مفاهیم را برای عموم سرمایهگذاران قابل درکتر کند.
فرض کنید شرکتی در پایان سال مالی خود ۵۰ میلیارد تومان درآمد داشته و ۴۰ میلیارد تومان هم هزینه کرده باشد. ۱۰ میلیارد تومان باقیمانده، سود خالص شرکت است؛ اما آیا این سود میان سهامداران تقسیم میشود؟ پاسخ همیشه مثبت نیست. زیرا برای تقسیم سود، ابتدا باید بدهیها، زیانهای سنوات گذشته و ذخایر قانونی کسر شوند. این فرآیند ما را به مفهوم دقیقتری به نام «سود قابلتقسیم» میرساند؛ یعنی سودی که پس از محاسبات قانونی، اجازهی توزیع میان سهامداران را دارد.
از سوی دیگر، قانون تصریح کرده که در صورت وجود منافع، شرکتها باید حداقل ۱۰ درصد از سود قابل تقسیم را به سهامداران پرداخت کنند، البته مشروط به تصویب مجمع عمومی. به همین دلیل، حق دریافت سود برای سهامداران تنها زمانی فعال میشود که در زمان برگزاری مجمع، سهامدار شرکت باشند.
این چهار مفهوم (سود خالص، سود قابلتقسیم، الزام قانونی به تقسیم سود و تعیین مشمولان دریافت آن) مبنای حقوقی بسیاری از تصمیمگیریهای سهامداران را تشکیل میدهند.
جمعبندی
در نخستین گام از مجموعه «سواد حقوقی سرمایهگذاران»، به بررسی یکی از بنیادیترین مفاهیم بازار سرمایه پرداخته شد: «سود».
بسیاری از سهامداران، در مواجهه با اصطلاحاتی مانند سود خالص، سود قابلتقسیم یا سود نقدی، برداشتهای مختلفی دارند که گاه با درک نادرست از قوانین همراه است. این در حالی است که آشنایی با تعریف دقیق و قانونی سود، مبنای بسیاری از تصمیمگیریها و مطالبهگریهای سرمایهگذاران است. مطالب این شماره، با استناد به مواد قانونی مشخص در لایحه اصلاحی قانون تجارت، تعاریف «سود خالص» و «سود قابل تقسیم» را روشن ساخت و نشان داد که چه بخشی از درآمدهای یک شرکت میتواند بهعنوان سود بین سهامداران توزیع شود. همچنین، به یکی از مهمترین حقوق سهامداران یعنی «لزوم تقسیم سود» پرداخته شده و شرایط قانونی آن بررسی شد.
آگاهی از این مفاهیم، نهتنها دانش حقوقی سرمایهگذاران را افزایش میدهد، بلکه قدرت تحلیل آنها در هنگام مطالعه صورتهای مالی یا حضور در مجامع عمومی را نیز بالا میبرد.
