مریم نبی‌پور
عضو هیئت تحریریه
ماهنامه «بورس» برگزار کرد
ششمین نشست «تحلیل صنعت در تالار شیشه‌ای»
تحلیل صنعت شوینده و آرایشی بهداشتی
ششمین نشست «تحلیل صنعت در تالار شیشه‌ای» در شرکت بورس تهران، به تحلیل صنعت «شوینده و آرایشی بهداشتی» اختصاص داشت. ماهنامه «بورس» پس از تحلیل صنایع «دارو»، «مس»، «حمل‌ونقل دریایی»، «فولاد» و «آروماتیک» در این شماره، به سراغ صنعت شوینده و آرایشی بهداشتی رفته است تا مهم‌ترین مسائل این صنعت را مورد بررسی قرار دهد. نشست مذکور، مانند نشست‌های پیشین، به همت ماهنامه «بورس» و با همکاری معاونت ناشران و اعضای شرکت بورس تهران، به‌صورت مشترک با تحلیلگران بازار سرمایه و فعالان این صنعت برگزار شد. در این نشست، مدیران ارشد شرکت‌های گروه صنعتی پاکشو (پاکشو)، پدیده شیمی قرن (قرن)، آریان کیمیاتک (کیمیاتک)، پاکسان (شپاکسا)، گلتاش (شگل) و دیگر شرکت‌ها حضور داشتند. همچنین، تحلیلگران فعال در حوزه صنعت شوینده و آرایشی بهداشتی از شرکت‌های گروه مالی فارابی، کارگزاری بانک صنعت و معدن، کارگزاری مفید، سبدگردان کاریزما، مشاور سرمایه‌گذاری سرو رایان، سبدگردان گندم و… نیز در این نشست شرکت کردند.
در بخش اول نشست که تحت عنوان «صنعت از نگاه تحلیلگران» برگزار شد، یکی از تحلیلگران دعوت‌شده به نمایندگی از یکی از نهادهای مالی فعال در بازار سرمایه (گروه مالی فارابی) تحلیلی جامع از صنعت شوینده و آرایشی بهداشتی ارائه کرد. بخش دوم این نشست که با عنوان «پرسش و پاسخ‌ها» برگزار شد، به تبادل‌نظر و پرسش و پاسخ میان مدعوین و تحلیلگران در خصوص مسائل و موضوعات مهم مطرح‌شده در تحلیل‌ها اختصاص داشت. در ادامه، گزیده‌ای از موضوعات مطرح‌شده در بخش‌های اول و دوم این نشست آورده شده است.
بخش اول: صنعت از نگاه تحلیلگران
در نخستین بخش از نشست تحلیل صنعت در تالار شیشه‌ای، با عنوان «صنعت از نگاه تحلیلگران»، کارشناسان به بررسی وضعیت صنعت شوینده و آرایشی بهداشتی پرداختند. در این نشست، مباحثی مانند صنعت شوینده در جهان، تاریخچه این صنعت در ایران، مواد اولیه موردنیاز، قیمت‌گذاری محصولات و مواد اولیه در کشور و سایر موضوعات مرتبط، توسط سینا فرزین، کارشناس ارشد واحد تحلیل گروه مالی فارابی ارائه شد. علاوه بر این، ارزش بازار جهانی محصولات شوینده و آرایشی بهداشتی، بزرگ‌ترین صادرکنندگان و واردکنندگان این محصولات، میزان تولید و مصرف در ایران، رقابت در بازار داخلی و بررسی صنعت شوینده در بازار سرمایه نیز از دیگر محورهای مطرح‌شده در این تحلیل بودند.
صنعت شوینده در جهان
ارزش بازار جهانی صنعت شوینده از ۱۴۵ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۵ به ۲۰۰ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۳ رسیده است. در این میان، شوینده‌های مخصوص البسه با سهمی ۵۰ درصدی، بیشترین میزان مصرف را در میان انواع محصولات شوینده به خود اختصاص داده‌اند. قاره آسیا با ۳۹ درصد سهم از تولید جهانی، بزرگ‌ترین تولیدکننده محصولات شوینده محسوب می‌شود. پس از آن، اروپا با ۲۶ درصد، آمریکای شمالی با ۱۷ درصد، آفریقا و خاورمیانه با ۱۰ درصد و آمریکای لاتین با ۷ درصد در رتبه‌های بعدی قرار دارند. از نظر میزان درآمد، آمریکا با ۲۹ میلیارد دلار، چین با ۱۹ میلیارد دلار و هند با ۸ میلیارد دلار، سه کشور پیشتاز در صنعت شوینده هستند.
هر ساله ۲۵ تا ۳۰ درصد از کل تولید جهانی محصولات شوینده، در تجارت بین‌المللی مبادله می‌شود و حجم تجارت جهانی این محصولات در سال ۲۰۲۳ به ۳۹ میلیارد دلار رسیده است. در میان صادرکنندگان، آلمان با ۱۲ درصد سهم از صادرات جهانی، آمریکا با ۱۰ درصد و بلژیک با ۸ درصد، بزرگ‌ترین صادرکنندگان محصولات شوینده محسوب می‌شوند. از سوی دیگر، آلمان با ۷ درصد از کل واردات، فرانسه با ۵ درصد و چین با ۵ درصد، بزرگ‌ترین واردکنندگان این محصولات هستند.
از نظر شرکت‌های تولیدکننده، Procter & Gamble، Unilever و Henkel به‌عنوان سه شرکت بزرگ در این صنعت فعالیت می‌کنند. درآمد فروش این شرکت‌ها در سال ۲۰۲۳ به ترتیب ۸۲، ۶۴ و ۲۳ میلیارد دلار بوده است و حاشیه سود عملیاتی آنها نیز به ترتیب ۲۲، ۱۶ و ۱۲ درصد گزارش شده است. به جز سال‌های ۲۰۱۹ و ۲۰۲۰ که به دلیل شیوع ویروس کرونا حاشیه سود این شرکت‌ها کاهش یافت، در سایر سال‌ها نوسانات قابل توجهی در میزان سودآوری آنها مشاهده نشده است.
تاریخچه صنعت شوینده در ایران
تولید صابون در ایران برای نخستین بار در دوران صفویه در شهر بروجرد آغاز شد و در دوره قاجاریه به مراغه گسترش یافت. اما تولید انبوه صابون در ایران از سال ۱۳۱۰ و با تأسیس شرکت داروگر (تولی‌پرس) به شکل گسترده‌تری دنبال شد. استفاده از پودرهای شوینده در ایران به دهه ۱۳۳۰ بازمی‌گردد و در حدود سال‌های ۱۳۳۲ تا ۱۳۳۴، ورود این محصولات به بازارهای شهری موجب رواج استفاده از آنها شد. در همین دوره، شرکت داروگر نخستین تولیدکننده پودر شوینده در کشور بود. در سال ۱۳۴۱، شرکت‌های پاکسان و پاکنام به این حوزه وارد شدند و در سال ۱۳۵۱ نیز گروه صنعتی پاکشو فعالیت خود را آغاز کرد. امروزه پاکشو یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان محصولات شوینده در ایران به شمار می‌رود.
صنعت آرایشی بهداشتی در جهان
ارزش بازار جهانی صنعت آرایشی بهداشتی در سال ۲۰۱۸ معادل ۸۸ میلیارد دلار بوده است که تا سال ۲۰۲۳ به ۱۰۴ میلیارد دلار افزایش یافته است. در این صنعت، محصولات آرایشی مرتبط با چشم ۲۷ درصد، محصولات مربوط به صورت ۳۱ درصد، آرایش لب ۲۱ درصد، محصولات ناخن ۱۲ درصد و سایر محصولات ۱۳ درصد از سهم بازار را به خود اختصاص داده‌اند. آمریکا با ۱۹ درصد سهم از کل فروش جهانی، چین با ۱۵ درصد، ژاپن با ۷ درصد و هند با ۶ درصد، بزرگ‌ترین بازارهای مصرفی این محصولات محسوب می‌شوند. در این حوزه نیز شرکت‌های L’Oreal، Estee Lauder و International Flavor به‌عنوان سه تولیدکننده برتر جهان فعالیت دارند. درآمد فروش این شرکت‌ها در سال ۲۰۲۳ به ترتیب ۴۵، ۱۶ و ۱۲ میلیارد دلار بوده است و حاشیه سود عملیاتی آنها نیز به ترتیب ۲۰، ۶ و ۵ درصد گزارش شده است.
صنعت شوینده در ایران
در حال حاضر، ایران دارای ۲۲۰ تولیدکننده محصولات شوینده است که با ظرفیت اسمی ۴ میلیون تن فعالیت می‌کنند. با این حال، به دلیل مازاد عرضه، نرخ بهره‌برداری از ظرفیت تولید در حدود ۵۰ درصد است و میزان تولید سالانه بین ۱.۵ تا ۲ میلیون تن برآورد می‌شود. ارزش بازار صنعت شوینده در ایران حدود ۱ میلیارد دلار تخمین زده شده است و تقریباً تمامی نیاز داخلی توسط تولیدکنندگان داخلی تأمین می‌شود، در حالی که میزان واردات این محصولات بسیار اندک است. ایران همچنین سالانه بین ۱۷۰ تا ۲۲۰ میلیون دلار انواع محصولات شوینده را به کشورهای همسایه صادر می‌کند.
با وجود تعداد بالای تولیدکنندگان در این صنعت، حدود ۸۰ درصد از تولیدات کشور توسط ۱۵ شرکت بزرگ انجام می‌شود که عمدتاً مالکیت خصوصی دارند. علاوه بر این شرکت‌ها، برندهای بین‌المللی مانند Henkel آلمان و Unilever انگلستان نیز در ایران شعبه دارند و محصولات آنها در کشور تولید و عرضه می‌شود.
مواد اولیه صنعت شوینده و قیمت‌گذاری در ایران
مواد اولیه صنعت شوینده در دو گروه اصلی دسته‌بندی می‌شوند. دسته نخست، مشتقات نفت خام هستند که شامل نفت سفید، آلکیل بنزن خطی (LAB) و سولفونیک اسید می‌شوند. دسته دوم، محصولات گیاهی (پالم) است که شامل روغن پالم، فتی الکل و تگزاپون می‌شود. نرخ LAB به‌شدت تحت تأثیر قیمت نفت خام قرار دارد و با نوسانات آن تغییر می‌کند. در مقابل، روغن پالم و فتی الکل تابعی از میزان عرضه و تقاضای جهانی هستند و کشورهای اندونزی و مالزی بزرگ‌ترین تولیدکنندگان این مواد محسوب می‌شوند.
حدود ۵۰ درصد از مواد اولیه این صنعت، شامل روغن پالم و فتی الکل، وارداتی است و باقی‌مانده مواد اولیه در داخل کشور تولید می‌شود. شرکت‌های پتروشیمی بیستون و صنایع شیمیایی ایران، از تأمین‌کنندگان داخلی LAB هستند که محصولات خود را در بورس کالا عرضه می‌کنند. قیمت پایه این مواد در بورس کالا، تحت تأثیر نرخ ارز نیما و قیمت‌های جهانی تعیین می‌شود.
صنعت شوینده در بازار سرمایه
در بازار سرمایه ایران، ۹ شرکت فعال در صنعت شوینده حضور دارند که مجموع ارزش بازار آنها در ۳ دی‌ماه ۱۴۰۳، حدود ۵۸ هزار میلیارد تومان بوده است. رشد سودآوری این شرکت‌ها در سال‌های ۱۴۰۲ و ۱۴۰۳، در کنار رکود بازار سرمایه طی هشت ماه نخست سال ۱۴۰۳، باعث کاهش نسبت P/E ttm صنعت شده است. در همین بازه، فروش دلاری این صنعت (بر اساس نرخ نیما) از ۱۸۵ میلیون دلار در سال ۱۳۹۰ به ۷۰۰ میلیون دلار در سال ۱۴۰۳ افزایش یافته است.
بخش دوم: پرسش و پاسخ‌ها
در نشست «تحلیل صنعت شوینده و آرایشی بهداشتی در تالار شیشه‌ای»، فعالان و تحلیلگران صنعت به بحث و تبادل نظر درباره موضوعات مهمی پرداختند. از جمله مهم‌ترین محورهای این نشست می‌توان به نرخ‌گذاری دستوری در صنعت شوینده، روند حاشیه سود محصولات، تأثیر کاهش قیمت‌گذاری دستوری، تأمین مواد اولیه و تخصیص ارز، نیازمندی شرکت‌ها به سرمایه در گردش و طرح‌های توسعه شرکت‌های صنعت اشاره کرد. در ادامه، گزیده‌ای از نکات مطرح‌شده ارائه می‌شود.
نرخ‌گذاری دستوری در صنعت شوینده
محصولات شوینده عمدتاً به‌صورت دستوری و تحت نظارت سازمان حمایت از تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان قیمت‌گذاری می‌شوند. تخصیص ارز ترجیحی و نیمایی به مواد اولیه این صنعت باعث شده که در سال‌های گذشته، سیاست نرخ‌گذاری دستوری فشار زیادی بر حاشیه سود شرکت‌ها وارد کند. در برخی دوره‌ها، جهش‌های ارزی حتی باعث زیان‌دهی این شرکت‌ها شده است.
در سال‌های ۱۴۰۲ و ۱۴۰۳ مجوزهای افزایش نرخ با سخت‌گیری کمتری صادر شده است که به رشد نسبی سودآوری شرکت‌ها کمک کرده است. از ابتدای سال ۱۴۰۳ تا دی‌ماه، نرخ ارز نیمایی بیش از ۵۰ درصد رشد داشته که به افزایش بهای تمام‌شده و سرمایه در گردش شرکت‌ها منجر شده است. در این راستا، سازمان حمایت در شهریور و دی ۱۴۰۳ مجوز افزایش ۲۵ تا ۳۰ درصدی قیمت محصولات شوینده را صادر کرده تا روند سودآوری شرکت‌ها حفظ شود.
روند سودآوری در گروه پودرهای شوینده
قیمت‌گذاری دستوری در گروه پودرهای شوینده نسبت به سایر محصولات سخت‌گیرانه‌تر بوده و در نتیجه، این گروه پایین‌ترین حاشیه سود را در صنعت دارد. بااین‌حال، شرکت پاکسان (شپاکسا) علی‌رغم این محدودیت‌ها، در ۱۴۰۲ و ۱۴۰۳ روند سودآوری بهتری نسبت به سال‌های قبل داشته است.
اثرات مثبت کاهش قیمت‌گذاری دستوری در صنعت
کاهش سخت‌گیری در قیمت‌گذاری دستوری به برخی شرکت‌ها کمک کرده است که سودآوری خود را حفظ کنند. به‌عنوان‌مثال، شرکت پدیده شیمی قرن (قرن) که عمدتاً مایعات شوینده تولید می‌کند، توانسته است قیمت محصولات خود را متناسب با رشد بهای تمام‌شده افزایش دهد.
از سوی دیگر، حدود ۵۰ درصد محصولات شرکت آریان کیمیاتک (کیمیاتک) همچنان تحت قیمت‌گذاری دستوری قرار دارند، اما باقی محصولات با اختیار شرکت قیمت‌گذاری می‌شوند. این موضوع باعث شده که تأثیر منفی سیاست‌های کنترلی بر این شرکت کمتر باشد. همچنین، تخصیص ارز نیمایی برای واردات مواد اولیه این شرکت در سال ۱۴۰۳، به رشد حاشیه سود آن کمک کرده است.
نحوه تأمین مواد اولیه و تخصیص ارز
مواد اولیه داخلی صنعت شوینده عمدتاً LAB است که به‌صورت نقدی از بورس کالا خریداری می‌شود. مواد اولیه وارداتی نیز از تأمین‌کنندگان خارجی تأمین شده و فرآیند تخصیص ارز نیما معمولاً چند ماه به طول می‌انجامد. به همین دلیل، شرکت‌ها برای جلوگیری از اختلال در تولید، همواره موجودی کافی در انبارهای خود نگه می‌دارند.
در این صنعت، کل ارز حاصل از صادرات صرف واردات مواد اولیه و تجهیزات تولیدی می‌شود. برخی شرکت‌ها مانند گروه صنعتی پاکشو (پاکشو) و پدیده شیمی قرن (قرن) از طریق شرکت پدیده شیمی جم، مواد اولیه خود را تأمین می‌کنند. همچنین، شرکت پاکسان (شپاکسا) با تولید اسید سولفونیک و خرید LAB از بورس کالا، نیاز مواد اولیه خود را برطرف می‌کند.
طرح‌های توسعه شرکت‌های صنعت شوینده
صنعت شوینده در ایران بسیار رقابتی است و تولید این محصولات با ۵۰ درصد ظرفیت اسمی کشور انجام می‌شود. برخی شرکت‌ها، از جمله پدیده شیمی قرن (قرن)، در سال‌های اخیر توانسته‌اند سهم بازار و حجم تولید خود را افزایش دهند که این امر در سودآوری آنها تأثیر مثبتی داشته است.
گروه صنعتی پاکشو (پاکشو) نیز در قالب شرکت پاکان به‌شو طرح توسعه‌ای خود را اجرا کرده است. واحد تولید مایعات این شرکت در ۱۴۰۲ و واحد پودر در ۱۴۰۳ راه‌اندازی شده‌اند. هرچند تولید پاکشو تا پایان پاییز ۱۴۰۳ معادل ۲۵ درصد کاهش داشته، اما رشد تولید پاکان به‌شو باعث افزایش سودآوری شده است. سایر شرکت‌های بورسی صنعت، تاکنون طرح توسعه مهمی اجرا نکرده‌اند.
نیازمندی شرکت‌های صنعت به سرمایه در گردش
شرکت‌های این صنعت به دلیل نحوه فروش اعتباری محصولات و خرید نقدی مواد اولیه، با مشکل تأمین سرمایه در گردش و هزینه‌های مالی مواجه‌اند. با افزایش نرخ ارز، نیاز این شرکت‌ها به سرمایه در گردش بیشتر شده است.
از نظر سیاست تقسیم سود:
– پدیده شیمی قرن (قرن)، آریان کیمیاتک (کیمیاتک) و گروه صنعتی پاکشو (پاکشو) ۵۰ درصد سود خود را تقسیم می‌کنند.
– پاکسان (شپاکسا) به دلیل درآمد غیرعملیاتی حاصل از فروش برند، سود تقسیمی ۱۰ درصدی دارد.
– صنایع بهداشتی ساینا (ساینا) نیز به دلیل کمبود سرمایه در گردش در ۱۴۰۲ و ۱۴۰۳، سودی در همین سطح تقسیم می‌کند.
– سایر شرکت‌ها سود را به افزایش سرمایه از محل سود انباشته اختصاص می‌دهند.
جمع‌بندی
نشست تحلیل صنعت در تالار شیشه‌ای در دو بخش برگزار شد. در بخش اول، موضوعاتی همچون تاریخچه صنعت شوینده در ایران و جهان، مواد اولیه، روند قیمت‌گذاری و وضعیت بازار سرمایه بررسی شد. در بخش دوم نیز تحلیلگران و فعالان صنعت به بحث درباره نرخ‌گذاری دستوری، سودآوری محصولات، تأمین مواد اولیه، تخصیص ارز، نیازمندی به سرمایه در گردش و طرح‌های توسعه پرداختند.
این نشست فرصتی برای بررسی چالش‌های صنعت شوینده و ارائه راهکارهایی برای بهبود فضای کسب‌وکار این صنعت بود.
