مریم نبی‌پور
عضو هیئت تحریریه
ماهنامه «بورس» برگزار کرد
هفتمین نشست «تحلیل صنعت در تالار شیشه‌ای»
مرور مجدد چالش‌ها و فرصت‌های صنعت دارو
شرکت بورس تهران در هفتمین نشست «تحلیل صنعت در تالار شیشه‌ای» بار دیگر میزبان بررسی تخصصی صنعت «دارو» بود. این رویداد که به همت ماهنامه «بورس» و با همکاری معاونت ناشران و اعضای شرکت بورس تهران برگزار شد، فرصت مناسبی برای گردهمایی تحلیلگران بازار سرمایه و فعالان این حوزه فراهم کرد.
ماهنامه «بورس» با ادامه روند بررسی صنایع کلیدی ازجمله «مس»، «حمل‌ونقل دریایی»، «فولاد»، «آروماتیک» و «شوینده و آرایشی بهداشتی»، در این نشست برای دومین بار تمرکز خود را بر صنعت دارو قرار داد. این رویکرد با هدف تحلیل عمقی و شفاف‌سازی مهم‌ترین مسائل این صنعت در شرایط فعلی انجام شده است.
هفتمین نشست «تحلیل صنعت در تالار شیشه‌ای» با حضور مدیران ارشد گروه دارویی سبحان، گروه دارویی برکت، سرمایه‌گذاری البرز، سرمایه‌گذاری سینا و سایر شرکت‌های مطرح این حوزه، فضای مناسبی برای بررسی مسائل و چالش‌های صنعت دارو فراهم کرد. در این گردهمایی، تحلیلگران برجسته از نهادهای مالی همچون گروه مالی فارابی، کارگزاری بانک صنعت و معدن، گروه مالی فیروزه، گروه مالی کیان، سرمایه‌گذاری سینا، گروه مالی اقتصاد بیدار، سبدگردان آگاه و … نیز حضور داشتند.
این نشست در دو بخش برگزار شد: بخش اول، تحت عنوان «صنعت از نگاه تحلیلگران»، با ارائه تحلیلی جامع توسط نماینده گروه مالی فارابی همراه بود. این تحلیل با نگاهی دقیق به وضعیت فعلی، فرصت‌ها و چالش‌های صنعت دارو را ارائه کرد. در بخش دوم نشست، تحت عنوان «پرسش و پاسخ‌ها»، فضای تعامل میان مدعوین و تحلیلگران فراهم شد. در این بخش، حضار به طرح پرسش‌های خود و تبادل دیدگاه‌ها درباره موضوعات کلیدی مطرح‌شده پرداختند.
نشست مذکور نه‌تنها فرصتی برای ارائه تحلیل‌های عمیق بود، بلکه بستری برای گفت‌وگوهای سازنده و مشارکت فعالانه در حل چالش‌های صنعت دارو فراهم کرد.
بخش اول: صنعت از نگاه تحلیلگران
در نخستین بخش از نشست «تحلیل صنعت در تالار شیشه‌ای»، با عنوان «صنعت از نگاه تحلیلگران»، کارشناسان به بررسی وضعیت صنعت دارو پرداختند. در این بخش، مباحثی مانند «تاریخچه صنعت دارو در ایران و جهان»، «جایگاه صنعت دارو در بازار سرمایه»، «چالش‌های موجود و فرصت‌های پیش‌روی صنعت» و دیگر موضوعات مرتبط توسط آقای عرشیا خالقی، کارشناس واحد تحلیل گروه مالی فارابی ارائه شد.
علاوه‌بر‌این، «ارزش بازار جهانی محصولات دارویی»، «بزرگ‌ترین صادرکنندگان و واردکنندگان دارو»، «میزان تولید و مصرف داخلی در ایران»، «رقابت در بازار داخلی» و «تحلیل صنعت دارو در بازار سرمایه» نیز از دیگر محورهای مطرح‌شده در این تحلیل بودند.
معرفی صنعت دارو
صنعت دارو یکی از صنایع استراتژیک، پیچیده و حیاتی در هر کشور است که به‌صورت مستقیم با جان و سلامت انسان‌ها، کیفیت زندگی و کارایی نیروی کار در ارتباط است. اهمیت این صنعت نه‌تنها در بُعد درمانی، بلکه در ابعاد اقتصادی، سیاسی و اجتماعی نیز مشهود است.
در سال‌های اخیر، این صنعت با مشکلات و چالش‌های متعددی مواجه شده است که نیاز به تحلیل دقیق و جامع دارد. هدف از این گزارش، بررسی وضعیت صنعت دارو در جهان و ایران، تحلیل جایگاه آن در بازار سرمایه و ارائه چالش‌ها و فرصت‌های موجود در این صنعت مهم است.
صنعت دارو در جهان
طی ۲۰ سال گذشته، صنعت دارو در سطح جهانی رشد قابل‌توجهی داشته است و به یکی از سودآورترین و رقابتی‌ترین حوزه‌های صنعتی تبدیل شده است. در حال حاضر، ارزش فروش این صنعت حدود ۱,۷۰۰ میلیارد دلار است و پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۲۷ به ۱,۹۰۰ میلیارد دلار برسد.
ایالات متحده آمریکا با سهم تقریبی ۵۰ درصدی از فروش دارو، نه‌تنها بزرگ‌ترین بازار، بلکه یکی از پیشروترین کشورهای تولیدکننده در زمینه نوآوری و تحقیقات دارویی است. پس‌ازآن، کشورهای درحال‌توسعه با ۲۴ درصد، اروپا با ۱۸ درصد و سایر کشورهای توسعه‌یافته با ۹ درصد سهم قرار دارند.
ارزش تجارت جهانی دارو نیز حدود ۹۰۰ میلیارد دلار در سال است. کشورهای آلمان، سوئیس، آمریکا و بلژیک از بزرگ‌ترین صادرکنندگان دارو محسوب می‌شوند، درحالی‌که آمریکا، آلمان، بلژیک و چین در صدر واردکنندگان دارو قرار دارند.
نکته مهم اینجاست که صنعت دارو به‌شدت متکی به دانش، نوآوری و تکنولوژی‌های پیشرفته است. به‌طور میانگین، هزینه تحقیق و توسعه در صنعت دارو ۱۵ درصد از فروش است، درحالی‌که این میزان در سایر صنایع حدود ۶ درصد است. این تفاوت چشمگیر، نشان‌دهنده نیاز بالای صنعت دارو به سرمایه‌گذاری مستمر در تحقیق و توسعه برای بقا و رقابت‌پذیری است.
صنعت دارو در ایران
در کشورهای توسعه‌یافته (به‌جز آمریکا)، نسبت هزینه‌های بهداشت و درمان به تولید ناخالص داخلی به‌طور متوسط ۱۱ درصد است؛ درحالی‌که در ایران این رقم در سال‌های اخیر به ۳/۵ درصد کاهش یافته است. این کاهش، بیانگر کاهش سرمایه‌گذاری در حوزه بهداشت و درمان و کم‌رنگ شدن سهم صنعت دارو از تولید ناخالص داخلی است که می‌تواند تبعات جدی برای سلامت عمومی به‌همراه داشته باشد. مالکیت صنعت دارو در ایران به دو بخش خصوصی و دولتی تقسیم می‌شود:
-بخش دولتی: شامل سازمان‌هایی مانند تأمین اجتماعی، ستاد اجرایی فرمان امام، بانک ملی و سایر نهادهای عمومی که درمجموع ۴۷ درصد مالکیت را در اختیار دارند.
-بخش خصوصی: شامل سایر شرکت‌های فعال در حوزه دارو که ۵۳ درصد مالکیت این صنعت را به خود اختصاص داده‌اند.
تولید و واردات
در سال ۱۴۰۲، مجموع فروش صنعت دارو حدود ۱۶۲ هزار میلیارد تومان بوده است. از این میزان، حدود ۱۳۰ هزار میلیارد تومان مربوط به تولید داخلی و ۳۰ هزار میلیارد تومان مربوط به واردات دارو بوده است.
حدود ۸۰ درصد از ارزش فروش به داروهای تولید داخل و ۲۰ درصد به داروهای وارداتی اختصاص دارد. اما از نظر وزنی، داروهای وارداتی تنها ۱ درصد از کل حجم را تشکیل می‌دهند که این موضوع نشان‌دهنده گران‌قیمت بودن و پیچیده بودن داروهای وارداتی است. بسیاری از این داروها در دسته داروهای خاص یا نوترکیب قرار دارند که هنوز امکان تولید آنها در کشور وجود ندارد.
شرکت‌های مهم صنعت
در اکوسیستم صنعت دارو، چند بازیگر کلیدی به‌عنوان تولیدکنندگان و واردکنندگان اصلی فعالیت می‌کنند:
تولیدکنندگان بزرگ: دکتر عبیدی، اکتوور، داروسازی دانا، داروپخش؛
واردکنندگان بزرگ: بهستان دارو، کوبل دارو، شفایاب گستر.
این شرکت‌ها نقش مهمی در تأمین نیاز داخلی، ورود تکنولوژی و توسعه بازار دارویی کشور دارند.
صنعت دارو در بازار سرمایه
صنعت دارو در بازار سرمایه ایران یک صنعت کوچک اما پراهمیت محسوب می‌شود که حدود ۲ درصد از بازار سرمایه را تشکیل می‌دهد. با وجود اندازه محدود، این صنعت تنوع بالایی دارد و سهم قابل‌توجهی از شرکت‌های پذیرفته‌شده را در اختیار دارد:
-در حوزه تولید محصول : ۲۶ شرکت
-در حوزه تولید مواد اولیه : ۱۳ شرکت
-در حوزه پخش: ۴ شرکت
درمجموع، ۴۳ شرکت فعال در حوزه دارو در بورس تهران و فرابورس ایران حضور دارند.
حاشیه سود خالص صنعت دارو از ۳۸ درصد در سال ۱۳۹۹ به ۲۶ درصد در سال ۱۴۰۲ کاهش یافته است. این کاهش ۳۰ درصدی در سودآوری، نشان‌دهنده چالش‌های جدی اقتصادی و مدیریتی موجود در صنعت است که نیازمند اصلاحات ساختاری و سیاستگذاری هوشمندانه می‌باشد.
چالش‌های صنعت دارو
-مشکل نقدینگی: وجه نقد حاصل از عملیات تنها ۷ درصد از فروش است. طولانی بودن دوره وصول مطالبات (حدود ۱۰ ماه) باعث می‌شود شرکت‌ها با فشار نقدینگی مواجه شوند.
-وابستگی به نرخ ارز: نوسانات ارزی تأثیر مستقیمی بر هزینه‌ها و سودآوری شرکت‌های دارویی دارد، چراکه بخش زیادی از مواد اولیه و تجهیزات از خارج وارد می‌شود.
-کنترل قیمت توسط دولت: سیاست‌های دستوری در قیمت‌گذاری دارو باعث شده شرکت‌ها نتوانند سود مناسبی از نوآوری و سرمایه‌گذاری‌های خود کسب کنند.
-بدهی‌های دولتی: عدم پرداخت به‌موقع بدهی‌های بیمه‌ها و نهادهای دولتی باعث تشدید بحران نقدینگی شده و تداوم فعالیت شرکت‌ها را تهدید می‌کند.
فرصت‌های صنعت دارو
-استراتژیک بودن صنعت: با توجه به اهمیت بالای صنعت دارو در امنیت سلامت کشور، حمایت‌های دولتی می‌تواند زیرساختی برای رشد و توسعه پایدار فراهم آورد.
-بازار بزرگ کشورهای همسایه: کشورهای منطقه به‌خصوص عراق، افغانستان، آسیای میانه و برخی کشورهای آفریقایی بازارهای بالقوه‌ای برای صادرات داروهای ایرانی هستند.
-رفع تحریم‌ها: در صورت کاهش یا لغو تحریم‌ها، امکان دسترسی به بازارهای بین‌المللی، انتقال تکنولوژی و جذب سرمایه‌گذاری خارجی فراهم خواهد شد.
نتیجه‌گیری
صنعت دارو به‌رغم اهمیت استراتژیک و ظرفیت‌های بالا، با چالش‌های ساختاری و عملیاتی متعددی روبه‌رو است.«کاهش حاشیه سود»، «مشکلات نقدینگی»، «وابستگی به سیاست‌های ارزی و اقتصادی دولت» و «مداخلات دستوری» ازجمله مهم‌ترین موانع رشد این صنعت هستند.
در مقابل، فرصت‌هایی مانند «حمایت‌های دولتی»، «بازارهای صادراتی منطقه‌ای» و «رفع تدریجی تحریم‌ها» می‌تواند زمینه‌ساز تحول و شکوفایی دوباره صنعت دارو شود.
«برنامه‌ریزی دقیق»، «مدیریت منابع»، «بهبود نظام توزیع»، «توسعه ظرفیت‌های تحقیق و توسعه» و «اصلاح سیاست‌های قیمت‌گذاری» از مهم‌ترین اقداماتی است که باید در دستور کار مسئولین قرار گیرد.
گروه مالی فارابی- واحد تحلیل
بخش دوم: پرسش و پاسخ‌ها
در بخش دوم از نشست «تحلیل صنعت دارو در تالار شیشه‌ای»، فعالان بازار سرمایه، مدیران شرکت‌های دارویی و تحلیلگران این حوزه، به واکاوی مهم‌ترین مسائل و تحولات صنعت دارو در کشور پرداختند. در این نشست، موضوعاتی چون «روند نرخ‌گذاری دارو»، «چالش‌های تأمین ارز و ثبت سفارش»، «بحران نقدینگی»، «بدهی سازمان‌های بیمه‌گر»، «اقدامات سازمان غذا و دارو» و «تحرکات بورسی شرکت‌های دارویی» نیز مورد بحث و بررسی قرار گرفت. در ادامه، گزیده‌ای از نکات کلیدی مطرح‌شده در این نشست ارائه می‌شود.
بازنگری در وضعیت صنعت دارو با نگاهی به چشم‌انداز ۱۴۰۴
در سال‌های اخیر، صنعت داروی کشور با مجموعه‌ای از چالش‌های اقتصادی، ارزی و ساختاری مواجه بوده است. بررسی وضعیت کنونی این صنعت نشان می‌دهد که اگرچه گام‌هایی در مسیر اصلاح و حمایت برداشته شده، اما پایداری این روند مستلزم اجرای دقیق و به‌موقع سیاست‌های اعلام‌شده است. در ادامه، ابعاد مختلف صنعت دارو از منظر نرخ‌گذاری، تأمین ارز، نقدینگی، اقدامات نهادی و چشم‌انداز سرمایه‌گذاری بررسی می‌شود.
نرخ‌گذاری دارو؛ گامی نیمه‌تمام در مسیر اصلاح
در حال حاضر، افزایش قیمت تنها در خصوص داروهای تزریقی اجرایی شده و سایر اشکال دارویی به‌ویژه داروهای جامد، همچنان با نرخ‌های پیشین عرضه می‌شوند. این در حالی است که نمایندگان شرکت‌های دارویی اعلام کرده‌اند افزایش قیمت داروهای جامد برای سال ۱۴۰۴ قطعی است؛ چراکه تداوم تولید با نرخ‌های فعلی، عملاً از منظر اقتصادی برای بسیاری از شرکت‌ها ممکن نیست.
نکته قابل‌توجه اینجاست که نرخ‌گذاری‌های جدید با تأخیر و عدم‌پوشش کامل افزایش هزینه‌ها همراه بوده و در صورت عدم اجرای به‌موقع اصلاحات قیمتی، ادامه فعالیت شرکت‌های تولیدی در معرض تهدید جدی قرار خواهد گرفت.
چالش تأمین ارز و فرآیند ثبت سفارش
تأمین ارز برای واردات مواد اولیه همواره یکی از نقاط ضعف صنعت دارو بوده است. در حال حاضر، بخش قابل‌توجهی از داروها با ارز نیمایی وارد می‌شوند و نرخ یورو در فرآیند ثبت سفارش حدود ۷۱ هزار تومان لحاظ شده است. بااین‌حال، هنوز قیمت‌گذاری نهایی این داروها متناسب با نرخ ارز واقعی انجام نشده و این فاصله قیمتی فشار مضاعفی بر شرکت‌های واردکننده و تولیدکننده وارد کرده است.
از سوی دیگر، واردات برخی مواد اولیه حیاتی مانند آنتی‌بیوتیک‌ها و داروهای انکولوژی همچنان با ارز ترجیحی ۲۸ هزار و ۵۰۰ تومانی انجام می‌شود. این تخصیص ارزی، در قالب اوراق گام ارزی نیز تقویت شده است؛ به‌طوری‌که شرکت پخش البرز به‌تنهایی بیش از ۳۰ میلیون دلار اوراق گام ارزی برای واردات این اقلام منتشر کرده است. این اقدام می‌تواند در کوتاه‌مدت به پایداری عرضه کمک کند، اما در بلندمدت، نیازمند سیاستگذاری یکپارچه‌تر در زمینه تأمین ارز دارویی است.
بحران نقدینگی و انباشت مطالبات
یکی از اساسی‌ترین معضلات صنعت دارو، بحران شدید نقدینگی است که عمدتاً ناشی از عدم پرداخت به‌موقع مطالبات از سوی سازمان‌های بیمه‌گر است. در طول یک سال گذشته، بسیاری از شرکت‌های دارویی دریافتی نقدی (Cash) نداشته‌اند. به‌طور خاص، شرکت‌های پخش در شرایط دشوارتری قرار دارند؛ به‌گونه‌ای که در برخی موارد، مدت‌زمان عدم دریافت نقدی به حدود ۱۸ ماه رسیده است. دولت وعده داده است که تا پایان سال ۱۴۰۳، مبلغی در حدود ۱۱/۵ هزار میلیارد تومان از مطالبات پرداخت خواهد شد. از این میزان، حدود ۲/۵ هزار میلیارد تومان به گروه دارویی برکت تعلق دارد.
اجرای ناقص طرح «دارویار» نیز بر حجم بدهی‌ها افزوده است. این طرح که قرار بود مابه‌التفاوت ارز ترجیحی و نرخ آزاد را به شرکت‌های دارویی پرداخت کند، به‌صورت کامل محقق نشده و درنتیجه سازمان‌های بیمه‌گر با بدهی‌های انباشته مواجه شده‌اند. تداوم این روند، ریسک کاهش تولید داخلی و افزایش واردات داروی نهایی را بالا برده که درنهایت می‌تواند منجر به کاهش تولید و خروج ارز شود و آسیبی جدی برای تولیدکنندگان داخلی و بیماران به همراه داشته باشد.
اقدامات حمایتی سازمان غذا و دارو
در ماه‌های اخیر، سازمان غذا و داروی دولت جدید اقدامات قابل‌توجهی برای حمایت از صنعت دارو انجام داده است. ازجمله این اقدامات می‌توان به انتشار اوراق گام ارزی برای اولین‌بار توسط شرکت پخش البرز اشاره کرد. این اوراق، امکان تأمین مواد اولیه به‌صورت ارزی را فراهم کرده و پیش‌بینی می‌شود نقش مؤثری در تثبیت تولید در سال ۱۴۰۴ ایفا کند.
همچنین بر اساس اعلام مقامات این سازمان، با ورود مواد اولیه تأمین‌شده از محل این اوراق، بخش قابل‌توجهی از کمبودهای دارویی در نیمه دوم سال ۱۴۰۴ برطرف خواهد شد. این موضوع، نقطه امید مهمی برای فعالان صنعت دارو محسوب می‌شود؛ بااین‌حال، تحقق این وعده‌ها نیازمند پایبندی دقیق به زمان‌بندی‌ها و تأمین منابع لازم است.
تحرکات جدید در بازار سرمایه و ورود شرکت‌ها
شرکت داروسازی ثامن، یکی از زیرمجموعه‌های گروه برکت، فرآیند ورود به بازار سرمایه را با موفقیت طی کرده و به‌زودی شاهد عرضه سهام آن در فرابورس خواهیم بود. این شرکت از طریق شرکت تابعه خود، سامان دارو، به تولید فاکتور هشت نوترکیب برای بیماران هموفیلی می‌پردازد. سامان دارو در حال حاضر مراحل تسویه بدهی ارزی با بانک صنعت و معدن را طی می‌کند و با نهایی شدن این فرآیند، ورود رسمی ثامن به بورس تسهیل خواهد شد.
از دیگر تحرکات قابل‌توجه در این حوزه، احتمال اختصاص یک کرسی هیئت‌مدیره به شرکت البرز در ساختار جدید مالکیتی ثامن است. این موضوع می‌تواند بر تعاملات میان شرکت‌های دارویی و پخش اثرگذار باشد.
همچنین گروه برکت تاکنون چهار شرکت دارویی شامل ثامن، شیراز سرم، پخش سرم‌سازی یاراتب سامان و سامان دارو را به زیرمجموعه‌های خود اضافه کرده است. شرکت شیراز سرم که هنوز وارد بازار سرمایه نشده، یکی از تأمین‌کنندگان اصلی سرم در مناطق جنوبی کشور محسوب می‌شود. از سوی دیگر، سرم‌سازی ثامن حدود ۳۰ تا ۴۰ درصد از نیاز کشور به سرم را پوشش می‌دهد.
توسعه کسب‌وکار و استراتژی‌های آینده
شرکت پخش البرز، به‌عنوان یکی از بازیگران بزرگ این صنعت، در نظر دارد دامنه فعالیت خود را به حوزه کالاهای تندمصرف (FMCG) نیز گسترش دهد. این شرکت همچنین موفق شده سهم بازار داروهای بخش خصوصی را به حدود ۷۰ درصد افزایش دهد، درحالی‌که سهم داروهای دولتی به ۳۰ درصد کاهش یافته است.
در کنار این اقدامات، بحث تجدید ارزیابی دارایی‌های شرکت نیز مطرح است. درصورتی‌که موانع حقوقی مرتبط با املاک شرکت مرتفع شود، امکان ثبت مجدد ارزش دارایی‌ها در ترازنامه شرکت وجود دارد که می‌تواند تأثیر مثبتی بر نسبت‌های مالی و ارزش بازار سهام آن داشته باشد.
پیش‌بینی وضعیت صنعت در سال ۱۴۰۴
مطابق برآوردهای فعالان صنعت، درصورتی‌که افزایش نرخ داروها حداکثر تا اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۴ اجرایی شود، بسیاری از شرکت‌ها می‌توانند از زیان عملیاتی فاصله بگیرند و به سودآوری نسبی برسند. در غیر این صورت، زیان انباشته و کاهش جریان نقدی می‌تواند وضعیت برخی از شرکت‌ها را به نقطه بحران برساند.
همچنین پیش‌بینی می‌شود که اسپرد شرکت‌های پخش (اختلاف نرخ خرید و فروش دارو) در سال آینده به محدوده ۲ تا ۴ درصد بازگردد که در صورت تحقق، به افزایش سودآوری این شرکت‌ها کمک خواهد کرد.
جمع‌بندی
بر اساس آنچه در نشست «تحلیل صنعت در تالار شیشه‌ای» گذشت، چشم‌انداز صنعت دارو، علی‌رغم فشارهای متعدد ناشی از نوسانات ارزی، مشکلات نقدینگی و مطالبات معوق، در صورت اجرای سیاست‌های وعده‌داده‌شده، امیدوارکننده است. اقدامات مثبت سازمان غذا و دارو، به‌ویژه در حوزه انتشار اوراق گام ارزی، می‌تواند نقش کلیدی در حفظ پایداری عرضه ایفا کند. بااین‌حال، تحقق این اهداف مستلزم موارد زیر است:
تسریع در پرداخت مطالبات شرکت‌های دارویی
اجرای کامل طرح دارویار
اعمال افزایش نرخ تا اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۴
ثبات‌بخشی به فرآیند تأمین ارز و ثبت سفارش
درمجموع، صنعت داروی ایران در نقطه‌ای حساس قرار دارد؛ تصمیم‌گیری‌های ماه‌های پیش‌رو می‌تواند مسیر آن را در سال‌های آینده تعیین کند (به سمت پایداری و توسعه، یا به‌سوی بحران و وابستگی بیشتر به واردات).
ازجمله مهم‌ترین محورهای این نشست می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
– نرخ‌گذاری دستوری و تأثیر آن بر ادامه فعالیت شرکت‌های دارویی
– مشکلات تأمین ارز نیمایی و تخصیص ارز ترجیحی به داروهای حیاتی
– بحران نقدینگی ناشی از تأخیر در پرداخت مطالبات شرکت‌ها
– اجرای ناقص طرح دارویار و تأثیر آن بر بدهی‌های صنعت
– انتشار اوراق گام ارزی به‌عنوان ابزاری برای تأمین مالی شرکت‌ها
– ورود شرکت‌های جدید مانند ثامن و سامان دارو به بازار سرمایه
– استراتژی‌های توسعه‌ای شرکت‌های پخش ازجمله گسترش به حوزه FMCG
– چشم‌انداز تولید و پایداری عرضه دارو در سال ۱۴۰۴
