شروع سرمایه‌گذاری در سهام – قسمت سی و ششم
ریحانه لاریجانی
کارشناس توسعه فرهنگ سرمایه‌گذاری بورس تهران
در قسمت‌های قبل در مورد سهم، نحوه خرید و فروش سهام، عناصر بازار سرمایه، انواع تحلیل بنیادی و تکنیکال مطالبی ارائه شد. در این قسمت به دو نکته ریسک و بازده پرداخته می‌شود. این باور وجود دارد که هرچه ریسک‌پذیری بالاتر باشد، بازدهی احتمالی بیشتری در پی خواهد داشت. سؤالی که مطرح می‌شود این است که پذیرش چه میزان ریسک در ازای چه میزان بازدهی قابل‌قبول است.
ریسک و بازده سرمایه‌گذاری چیست؟
هر تصمیم مالی، ریسک و بازده مخصوص به خود را دارد و ترکیب این دو عامل بر قیمت سهام اثر می‌گذارد. واژه ریسک مترادف با عدم اطمینان استفاده می‌شود و در واقع احتمال متفاوت بودن واقعیت از پیش‌بینی است. دارایی‌هایی که احتمال بیشتری برای از بین رفتن آن‌ها وجود دارد، پرریسک‌تر از دارایی‌هایی هستند که احتمال از بین رفتنشان کمتر است. فرض کنید در صندوق‌های با درآمد ثابت سرمایه‌گذاری شده است و هر ماه مبلغ مشخصی به‌عنوان سود دریافت می‌شود، در این حالت ریسک تقریباً صفر است، زیرا پیش‌بینی از سوددهی در هر ماه محقق می‌شود. حال اگر همین مبلغ در سهام سرمایه‌گذاری شود ممکن است حتی از اصل پول نیز به‌دلیل ضررهای ایجاد‌شده، کاسته شود.
بازده، کل سود یا زیان یک سرمایه‌گذاری در طول یک دوره زمانی مشخص است. برای اندازه‌گیری بازده یک دارایی، کافی است میزان تغییر در ارزش دارایی مذکور را با مقدار وجه نقد دریافتی حاصل از سرمایه‌گذاری در آن دارایی جمع و رقم حاصله را بر ارزش اول دوره دارایی تقسیم کنید. به‌طور کلی، برای محاسبه نرخ بازده یک دارایی می‌توان از فرمول زیر استفاده کرد:
که در آن:
Rt= نرخ بازده واقعی یا مورد‌انتظار طی دوره t؛
Pt= قیمت دارایی در زمان t؛
Pt-1= قیمت دارایی در زمان۱-t؛
Ct= جریان نقدی دریافتی بابت سرمایه‌گذاری در دوره زمانی ۱-t تا t.
بازده بیانگر اثر ترکیبی تغییرات در ارزش قیمت و جریان نقدی در طول دوره t است، همچنین می‌توان ریسک را تغییر‌پذیری بازده تعریف کرد.
به‌عنوان مثال، فردی را در نظر بگیرید که قصد دارد برای سرمایه‌گذاری در بورس، بازده دو سهم الف و ب را محاسبه کند. قیمت سهم الف یک سال قبل ۲,۰۰۰ ریال و ارزش بازار آن در حال حاضر ۲,۱۵۰ ریال است و بابت این سهم در سال جاری ۸۰۰ ریال سود سهام دریافت شده است. سهم ب چهار سال قبل خریداری شده و در سال جاری ارزش آن از ۱,۲۰۰ ریال به ۱,۱۸۰ ریال کاهش یافته است. با این حال، بابت سهم ۱,۷۰۰ ریال سود سهام دریافت شده است. نرخ بازده هر یک از این دو سهم برابر است با:
اگرچه بازده سهم ب بیشتر از بازده سهم الف است، اما باید توجه داشت که سهم ب این بازدهی را در طول چهار سال محقق کرده، یعنی بازده سالانه این سهم به‌طور متوسط ۳۵ درصد است.
هر سرمایه‌گذاری پیش از ورود به بازارهای مالی، باید نسبت بازده به ریسک را محاسبه کند، چرا‌که این معیار بیانگر ارزشمندی سرمایه‌گذاری است. در واقع نسبت مذکور نشان می‌دهد به ازای در معرض ریسک قرار گرفتن بخشی از سرمایه، چند برابر بازده احتمالی کسب خواهد شد.
انواع سرمایه‌گذاران به‌لحاظ ریسک‌پذیری
افراد مختلف احساسات متفاوتی نسبت به ریسک دارند، بنابراین مهم است که یک سطح قابل‌قبول عمومی برای ریسک تعیین شود. به‌طور کلی، رفتار افراد نسبت به ریسک در سه الگوی اصلی قرار می‌گیرد. این سه الگو عبارتند از: ریسک‌گریز، بی‌تفاوت به ریسک و ریسک‌پذیر.
سرمایه‌گذار ریسک‌گریز فردی است که با افزایش ریسک، خواهان نرخ بازده بیشتری می‌باشد. این افراد برخورد محتاطانه‌ای نسبت به ریسک دارند و از آن می‌ترسند، بنابراین برای پذیرش ریسک بیشتر، بازده مورد‌انتظار بالاتری را نیز طلب می‌کنند.
سرمایه‌گذار بی‌تفاوت نسبت به ریسک، فردی است که با تغییر ریسک، در میزان بازده مورد‌انتظار او تغییری ایجاد نمی‌شود؛ به عبارت دیگر، این‌گونه افراد با وجود افزایش ریسک، مایل به دریافت بازده بیشتر نیستند.
سرمایه‌گذاری ریسک‌پذیر است که با افزایش سطح ریسک، خواهان نرخ بازده کمتری است. این افراد از ریسک لذت می‌برند، بنابراین حاضرند مقداری از بازده خود را از دست بدهند و در مقابل، ریسک بیشتری را تحمل کنند.
برای درک ریسک یک دارایی می‌توان از تحلیل حساسیت و توزیع احتمال استفاده کرد.
