مروری بر تحولات اقتصادی و بازارهای مالی در ایران و جهان در بهمن‌ماه ۱۴۰۱
راضیه حسن‌نیا
کارشناس تحقیق و توسعه بورس اوراق بهادار تهران
۱-تحولات اقتصاد جهانی
در بهمن‌ماه ۱۴۰۱ کشورهای غربی به سیاست‌های انقباضی برای مقابله با تورم ادامه دادند. ایالات متحده آمریکا نرخ بهره را معادل ۰/۲۵ درصد و اتحادیه اروپا و انگلستان معادل ۰/۵ درصد افزایش دادند. در این ماه داده‌های منتشرشده در مورد اشتغال در ایالات متحده آمریکا نشان داد که اشتغال بیشتر از حد انتظار رشد داشته است و تورم هم در ماه ژانویه رشدی بیشتر از حد انتظار داشته است. علاوه بر آن، فدرال رزرو نرخ بهره را تنها ۰/۲۵ واحد درصد افزایش داد. مجموع این عوامل باعث ایجاد این دیدگاه در میان سرمایه‌گذاران شد که فدرال رزرو نرخ بهره را با شدت بیشتری در ماه‌های آتی افزایش خواهد داد. درنتیجه قیمت اونس طلا در بازارهای جهانی در بهمن‌ماه در حدود چهار درصد کاهش یافت و شاخص دلار در این ماه در حدود دو درصد افزایش پیدا کرد.
قیمت نفت در بهمن‌ماه سال جاری کاهش یافت. اگرچه امید به بازگشایی اقتصاد چین و افزایش تقاضا در این کشور باعث افزایش قیمت نفت بود اما افزایش عرضه نفت روسیه و داده‌های اقتصادی منتشرشده در ایالات متحده آمریکا باعث کاهش قیمت نفت در این ماه شد. قیمت نفت برنت، WTI و اُپک به ترتیب از ۸۶/۹۶، ۸۱/۲۷ و ۸۴/۹۰ دلار در پایان دی‌ماه به ۸۳/۸۴، ۷۸/۴۵ و ۸۳/۷۶ دلار در پایان بهمن‌ماه رسید. در این ماه قیمت گاز طبیعی در اتحادیه اروپا به پایین‌ترین حد خود در حدود ۱۸ ماه گذشته رسید. هوای معتدل در زمستان و افزایش ذخایر گاز در اتحادیه اروپا باعث شد تا قیمت گاز طبیعی در این قاره ۸۵ درصد کمتر از بالاترین حد آن در مردادماه ۱۴۰۱ باشد. قیمت گاز طبیعی در ایالات متحده آمریکا (هنری هاب۱ ) هم در بهمن‌ماه در حدود ۲۷ درصد کاهش داشت و از ۳/۲ دلار در پایان دی‌ماه به ۲/۴ دلار در هر میلیون واحد حرارتی بریتانیا۲ در پایان بهمن‌ماه رسید.
در بهمن‌ماه ۱۴۰۱ قیمت ارزهای دیجیتال افزایش یافتند و قیمت بیت‌کوین به بالاترین حد خود در شش ماه گذشته رسید. با نگاهی بر تغییرات قیمت بیت‌کوین در بهمن‌ماه می‌توان بیان داشت که قیمت این رمزارز در این ماه در حدود هفت درصد افزایش یافت و از ۲۲,۶۷۲ دلار در پایان دی‌ماه به ۲۴,۲۹۴ دلار در پایان بهمن‌ماه رسید.
بازار سرمایه در نقاط مختلف جهان در بهمن‌ماه تحت تأثیر داده‌های اقتصادی منتشرشده در کشورهای غربی و سیاست‌های پولی برای مقابله با تورم قرار داشت. در این ماه نرخ بیکاری در ایالات متحده آمریکا کاهش یافت. فدرال رزرو افزایش ۰/۲۵ درصدی نرخ بهره را اعلام کرد که نسبت به افزایش‌های قبلی نرخ بهره در ایالات متحده آمریکا کمتر بود. نرخ بهره در اتحادیه اروپا و انگلستان هم ۰/۵ درصد افزایش یافت. در مجموع شاخص S&P500 در بهمن‌ماه در حدود سه درصد افزایش یافت. شاخص بورس دبی (DFM) در حدود سه درصد و شاخص نیکی۳ ژاپن در حدود چهار درصد افزایش یافت. شاخص استاکس۴ هم در بهمن‌ماه در حدود چهار درصد افزایش داشت.
در بهمن‌ماه ۱۴۰۱ کاهش محدودیت‌های کرونایی در کشور چین باعث افزایش تقاضا برای سنگ آهن شد. افزایش تقاضا در چین را در کنار کاهش تولید سنگ آهن در برزیل و استرالیا می‌توان از جمله دلایل افزایش قیمت سنگ آهن در این ماه دانست. قیمت سنگ آهن که در ابتدای بهمن‌ماه نزدیک به ۱۲۲ دلار در هر متریک تن خشک بود در پایان این ماه به حدود ۱۲۵ دلار رسید و نزدیک به دو درصد رشد داشت. قیمت آلومینیوم اما در بازارهای جهانی در حدود نه درصد کاهش داشت و از ۲,۶۱۰/۶ واحد در پایان دی‌ماه به ۲,۳۸۲/۳ واحد در پایان بهمن‌ماه رسید.
۲-تحولات اقتصاد ایران
بانک مرکزی در آخرین گزارش خود نماگرهای اقتصادی برای سه‌ماهه دوم سال ۱۴۰۱ را منتشر کرد. به گزارش بانک مرکزی، تولید ناخالص داخلی به قیمت پایه (به قیمت جاری) در سه‌ماهه دوم سال ۱۴۰۱ برابر با ۲۷,۶۹۴ هزار میلیارد ریال بود. ارزش تولید ناخالص داخلی به قیمت پایه (به قیمت جاری) در سه‌ماهه دوم سال ۱۴۰۱ نسبت به سه‌ماهه قبل ۶,۶۶۰ هزار میلیارد ریال افزایش داشت. تولید ناخالص داخلی بدون نفت هم در سه‌ماهه دوم سال ۱۴۰۱ برابر با ۲۴,۶۱۴ هزار میلیارد ریال بود. تولید ناخالص داخلی به قیمت پایه بر حسب قیمت‌های ثابت سال ۱۳۹۵ هم در سه‌ماهه دوم سال ۱۴۰۱ در حدود ۱۵ درصد نسبت به سه‌ماهه اول سال ۱۴۰۱ افزایش داشت و از ۳,۵۹۴ به ۴,۱۵۵ هزار میلیارد ریال رسید. رشد تولید ناخالص داخلی با نفت به قیمت ثابت (۱۰۰=۱۳۹۵) در سه‌ماهه دوم ۱۴۰۱ (نسبت به سه‌ماهه دوم ۱۴۰۰) در حدود ۳/۶ درصد گزارش شده است و رشد تولید ناخالص داخلی بدون نفت به قیمت ثابت (۱۰۰=۱۳۹۵) ۳/۱ درصد گزارش شده است.
ارزش کل معاملات در بورس اوراق بهادار تهران در بهمن‌ماه ۱۴۰۱ نسبت به ماه قبل نزدیک به ۲۰/۵ درصد کاهش داشته و برابر با ۱,۳۶۳,۲۸۸ میلیارد ریال بوده است. حجم کل معاملات هم در این ماه نسبت به ماه قبل با تقریباً ۲۶ درصد کاهش، برابر با ۲۰۸,۹۲۸ میلیون سهم بود. ارزش کل معاملات در یازده‌ماهه نخست سال جاری نسبت به یازده‌ماهه نخست سال ۱۴۰۰ حدود ۱۶/۶ درصد رشد داشت و برابر با ۱۳,۲۹۲,۵۰۴ میلیارد ریال بود.
شاخص کل (وزنی-ارزشی) بورس اوراق بهادار تهران در بهمن‌ماه ۱۴۰۱ نسبت به ماه قبل در حدود نه درصد کاهش یافت و از ۱,۶۸۹,۱۴۴ واحد در انتهای دی‌ماه به ۱,۵۳۳,۳۶۶ واحد در پایان بهمن‌ماه رسید. شاخص کل هم‌وزن هم در این بازه نه درصد کاهش یافت و از ۵۲۶,۱۸۸ واحد به ۴۷۶,۷۱۹ واحد رسید. شاخص کل فرابورس ایران در این ماه نزدیک به هفت درصد کاهش داشت و از ۲۱,۵۰۸ واحد در پایان دی‌ماه به ۲۰,۰۴۳ واحد در پایان بهمن‌ماه رسید.
در ده‌ماهه نخست سال ۱۴۰۱ میزان صادرات قطعی کالاهای غیرنفتی کشور (به استثنای نفت خام، نفت کوره، نفت سفید و همچنین بدون صادرات از محل تجارت چمدانی) بالغ بر ۱۰۲,۹۹۵ هزار تن و به ارزش ۴۵,۳۱۹ میلیون دلار بود که در مقایسه با مدت مشابه سال ۱۴۰۰، افزایشی ۲/۹۳ درصدی در وزن و افزایشی ۱۷/۶۶ درصدی در ارزش دلاری داشت. همچنین میزان واردات کشور در این مدت، با کاهش ۷/۰۶ درصدی در وزن و افزایش ۱۶/۸۶ درصدی در ارزش دلاری در مقایسه با مدت مشابه سال ۱۴۰۰، به ارقام ۳۰,۸۶۳ هزار تن و ۴۸,۴۸۵ میلیون دلار رسید.
نرخ تورم نقطه‌ای در دی‌ماه ۱۴۰۱ در مقایسه با ماه قبل ۲/۸ واحد درصد افزایش یافت و برابر با ۵۱/۳ درصد شد. نرخ تورم نقطه‌ای گروه عمده “خوراکی‌ها، آشامیدنی‌ها و دخانیات” با افزایش ۳/۹ واحد درصدی به ۶۹/۲ درصد و گروه “کالاهای غیرخوراکی و خدمات” با افزایش ۲/۳ واحد درصدی به ۴۱/۲ درصد رسید. نرخ تورم سالانه دی‌ماه ۱۴۰۱ برای خانوارهای کشور به ۴۶/۳ درصد رسید که نسبت به ماه قبل ۱/۳ واحد درصد افزایش داشت.
