مروری بر تحولات اقتصادی و بازارهای مالی در ایران و جهان در دی‌ماه ۱۴۰۱
راضیه حسن‌نیا
کارشناس تحقیق و توسعه بورس اوراق بهادار تهران
۱-تحولات اقتصاد جهانی
در دی‌ماه ۱۴۰۱، تحولات کشور چین را می‌توان مهمترین عامل مؤثر بر بازارهای مالی در جهان دانست. کشور چین برخی محدودیت‌های اعمال‌شده برای مقابله با کرونا را کاهش داد که اثرات مثبتی را بر اقتصاد این کشور به همراه داشت. با وجود اینکه بازگشایی‌های اقتصادی در چین امیدواری‌هایی را در جهت بهبود شرایط اقتصادی ایجاد کرد، اما افزایش آمار مبتلایان به کرونا باعث اعمال برخی محدودیت‌ها برای ورود مسافران از چین به برخی کشورها شد. در دی‌ماه ۱۴۰۱، برف و سرما ایالات متحده آمریکا و کانادا را در‌بر‌گرفت، با این حال دمای هوا در اروپا معتدل و تقاضا برای گرمایش کمتر بود.
شاخص دلار که از آبان‌ماه روندی نزولی را آغاز کرده بود، در دی‌ماه هم کاهش یافت. این شاخص در دی‌ماه ۱۴۰۱ و در واکنش به کاهش نرخ تورم در ایالات متحده آمریکا و کاهش بیکاری در این کشور کاهش یافت. با کاهش شاخص دلار و کاهش محدودیت‌های اعمال‌شده برای مقابله با کرونا در برخی از شهرهای چین، قیمت اونس طلا در بازارهای جهانی به بالاترین حد آن در هشت ماه گذشته رسید.
قیمت نفت در دی‌ماه سال جاری تحت تأثیر اخبار منتشر‌شده در مورد اقتصاد چین قرار داشت. از یک سو به نظر می‌رسد دولتمردان چین تصمیم جدی در کاهش محدودیت‌های کرونایی در این کشور دارند و از سوی دیگر آمارهای اقتصادی نشان می‌دهد که روند بازگشت اقتصاد در این کشور کند است. علاوه بر آن گسترش آمار کرونا هم در این کشور نگرانی‌هایی را ایجاد کرده است. کاهش شاخص دلار در دی‌ماه از جمله عواملی بود که تأثیرات مثبتی بر قیمت نفت داشت. قیمت نفت برنت، WTI و اُپک به ترتیب از ۸۰/۲۵، ۷۸/۱۷ و ۷۹/۳۶ دلار در پایان آبان‌ماه به ۸۳/۷۸، ۸۰/۳۱ و ۸۲/۶ دلار در پایان دی‌ماه رسید.
عوامل مختلفی باعث کاهش ارزش ارزهای دیجیتال در یک سال گذشته بوده است. ورشکستگی صرافی بزرگ ارزهای دیجیتال FTX، تعداد بالای کلاهبرداری‌های گزارش‌شده در مورد ارزهای دیجیتال و افزایش نرخ بهره در کشورهای مختلف برای مقابله با تورم را می‌توان از جمله دلایل کاهش ارزش بیت کوین عنوان کرد. در دی‌ماه ۱۴۰۱ اما قیمت ارزهای دیجیتال افزایش یافت. کاهش تورم در ایالات متحده آمریکا و احتمال کاهش سرعت اجرای سیاست‌های انقباضی در این کشور را می‌توان یکی از دلایل افزایش قیمت ارزهای دیجیتال در این ماه عنوان کرد.
بازار سرمایه در نقاط مختلف جهان در دی‌ماه تحت تأثیر داده‌های اقتصادی منتشر‌شده در کشورهای غربی و سیاست‌های دولت چین برای مقابله با کرونا قرار داشت. در این ماه نرخ بیکاری در ایالات متحده آمریکا کاهش یافت و با نرخ بیکاری قبل از وقوع پاندمی کرونا برابر شد. علاوه بر کاهش بیکاری، کاهش نرخ تورم در ماه دسامبر هم باعث افزایش امیدواری‌ها در مورد کاهش سرعت اجرای سیاست‌های پولی انقباضی در ایالات متحده آمریکا شد. در دی‌ماه، شاخص S&P500 در حدود دو درصد، شاخص بورس عربستان سعودی نزدیک به چهار درصد و شاخص نیکی تقریباً ۰/۵ درصد افزایش یافت. در این ماه، شاخص مرکب شانگهای به بالاترین حد خود در چهار ماه گذشته رسید و شاخص استاکس۱ (که ۵۰ سهم از ۱۱ کشور عضو اتحادیه اروپا را پوشش می‌دهد) در حدود شش درصد افزایش یافت.
کاهش محدودیت‌های کرونایی در کشور چین در دی‌ماه باعث افزایش قیمت فلزات اساسی در بازارهای جهانی شد. قیمت سنگ آهن و مس در این ماه حدود ده درصد و قیمت آلومینیوم نزدیک به هشت درصد رشد داشت.
۲-تحولات اقتصاد ایران
ارزش کل معاملات در بورس اوراق بهادار تهران در دی‌ماه ۱۴۰۱ نسبت به ماه قبل، ۲۶/۳ درصد کاهش داشت و برابر ۱,۷۱۴/۵۷۹ هزار میلیارد ریال بود. اما حجم کل معاملات در این ماه نسبت به ماه قبل با ۱۳ درصد افزایش به رقم ۲۸۱,۸۵۵ میلیون سهم رسید. ارزش کل معاملات در ده‌ماهه نخست سال جاری نسبت به ده‌ماهه نخست سال ۱۴۰۰، در حدود ۱۲ درصد رشد داشت و معادل ۱۱,۹۲۹/۲۱۷ هزار میلیارد ریال بود.
شاخص کل (وزنی-ارزشی) بورس اوراق بهادار تهران در پایان دی‌ماه ۱۴۰۱ نسبت به پایان ماه قبل، در حدود ۱۳ درصد افزایش یافت و از ۱,۴۹۶,۲۰۱ واحد به ۱,۶۸۹,۱۴۴ واحد رسید. شاخص کل هم‌وزن نیز در این بازه زمانی معادل ۱۸ درصد افزایش یافت و از ۴۴۵,۷۲۱ واحد به ۵۲۶,۱۸۸ واحد رسید. همچنین، شاخص کل فرابورس ایران با بیش از ۱۲ درصد افزایش، از ۱۹,۱۷۳ واحد به ۲۱,۵۰۸ واحد رسید.
از ابتدای سال تا ۱۰ دی‌ماه سال ۱۴۰۱، میزان صادرات قطعی کالاهای غیرنفتی کشور (به‌استثنای نفت خام، نفت کوره و نفت سفید و همچنین بدون صادرات از محل تجارت چمدانی)، حدود ۹۸,۰۰۰ هزار تن و به ارزش ۴۳,۰۸۸ میلیون دلار بود که در مقایسه با مدت مشابه سال ۱۴۰۰، افزایشی ۲/۸۶ درصدی در وزن و ۱۹/۰۶ درصدی در ارزش دلاری داشت. همچنین میزان واردات کشور در این مدت، با کاهش ۱۰/۰۶ درصدی در وزن و افزایش ۱۴/۷۴ درصدی در ارزش دلاری در مقایسه با مدت مشابه سال ۱۴۰۰، به ارقام ۲۸,۱۸۰ هزار تن و ۴۴,۳۳۷ میلیون دلار رسید.
مرکز آمار در آخرین گزارش خود، جمعیت شاغلان در ایران در پاییز ۱۴۰۱ را اعلام کرد. طبق این گزارش، نرخ مشارکت اقتصادی کل کشور در سه‌ماهه پاییز ۱۴۰۱ نسبت به مدت مشابه سال قبل، ۰/۱ درصد افزایش داشت و نرخ بیکاری جمعیت ۱۵ ساله و بیشتر کشور در این فصل به ۸/۲ درصد رسید. نرخ بیکاری نسبت به تابستان ۱۴۰۱، در حدود ۰/۷ درصد کاهش داشت. جمعیت شاغلان ۱۵ ساله و بیشتر در پاییز ۱۴۰۱ برابر با ۲۴ میلیون و ۷۰ هزار نفر بود که ۶۸/۹ درصد از آنها دارای اشتغال هفتگی به میزان ۴۴ ساعت یا بیشتر بودند و میزان اشتغال ۱۳/۱ درصد باقی‌مانده آنها کمتر از ۴۴ ساعت در هفته بود.
