گامی دیگر در جهت بین‌المللی شدن بازار سرمایه؛ بورس تهران میزبان مجازی فیاس شد
مریم نبی‌پور
عضو هیئت تحریریه
بورس اوراق بهادار تهران در تاریخ بیست و چهارم تیرماه سال جاری میزبان مجازی چهارمین رویداد از سری رویدادهای «آشنایی با بازار سرمایه – (Meet the Market)» در «فدراسیون بورس‌های اروپا-آسیایی (FEAS)» شد.«فدراسیون بورس‌های اروپا-آسیایی (FEAS)» در تاریخ ۱۶ می سال ۱۹۹۵ میلادی و با ۱۲ عضو تأسیس شده است، هدف این فدراسیون کمک به همکاری، توسعه، حمایت و ارتقای بازار سرمایه در کشورهای عضو است و در حال حاضر ۳۹ عضو دارد.به‌طور معمول، هرساله نما راه‌ها و همایش‌های مختلفی در کشورهای عضو فدراسیون فیاس با هدف ارتقای شناخت از وضعیت بازارها، معرفی فرصت‌های سرمایه‌گذاری در آنها، اطلاع از رویکردها و یافته‌های جدید و انتقال تجربه و تخصص از مناطق توسعه‌یافته به سایر بخش‌ها برپا می‌شود.
با شیوع ویروس کرونا، سری رویدادهای «آشنایی با بازار سرمایه»، به‌صورت مجازی و به‌عنوان جایگزین نما راه‌ها و همایش‌های فوق‌الذکر، با هدف جلوگیری از ایجاد خلل در تقویت شبکه‌های ارتباطی و توسعه مسیرهای اطلاع‌رسانی میان اعضای فدراسیون فیاس با سرمایه‌گذاران، فعالان و مجموعه ذینفعانشان برپا می‌شوند. برگزاری این رویدادها به ابتکار دبیرخانه فدراسیون فیاس و با استفاده از پلتفرم عضویت در آن اجرایی شده است.تاکنون سه جلسه از سری رویدادهای «آشنایی با بازار سرمایه» به ترتیب در کشورهای ارمنستان، قزاقستان- استرالیا و مصر برگزار شده است و «آشنایی با بازار سرمایه ایران» محوریت چهارمین جلسه از این سری رویدادها بود. طی این رویداد، ابتدا نمایندگان شرکت بورس اوراق بهادار تهران، به‌عنوان هماهنگ‌کننده اصلی این رویداد و سپس نمایندگان سازمان بورس و اوراق بهادار، فرابورس ایران و شرکت سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه به معرفی بازار سرمایه ایران و فرصت‌های همکاری و مشارکت خود پرداخته و در ادامه ظرفیت‌ها و فرصت‌های سرمایه‌گذاری و مشارکت در بازار سرمایه ایران را به مخاطبان بین‌المللی حاضر در رویداد ارائه دادند. در پایان این رویداد، نمایندگان بازار سرمایه به برخی از پرسش‌های افراد شرکت‌کننده در رویداد مزبور که حضور در آن برای عموم رایگان بود نیز پاسخ دادند. مشروحی از آنچه در رویداد «آشنایی با بازار سرمایه ایران» مطرح شد را در ادامه خواهید خواند.
تسهیل دسترسی سرمایه‌گذاران خارجی به بازار سرمایه ایران
آقای دکتر بهادر بیژنی، مشاور رئیس سازمان بورس در امور بین‌الملل که اولین سخنران این رویداد بودند، سخنان خود را در سه محور تعریف واقعی از سرمایه‌گذاری خارجی، جایگاه ویژه بازار سرمایه ایران و امتیازات آن و نیز چشم‌انداز آتی پیش بردند.
مشاور رئیس سازمان بورس با اشاره به این موضوع که تعداد سرمایه‌گذاران خارجی و حجم سرمایه‌گذاری آنها در بازار سرمایه را نمی‌توان به‌تنهایی «سرمایه‌گذاری خارجی» دانست، اضافه کردند: مشارکت سرمایه‌گذاران خارجی در ابزارها، خدمات و نهادهای مالی نیز به همین میزان حائز اهمیت است.
دکتر بیژنی به ثمر رسیدن تلاش ۱۳ ساله سازمان بورس و عضویت اصلی در «سازمان بین‌المللی کمیسیون‌های اوراق بهادار (IOSCO)» را مهمترین عامل رفع دغدغه سرمایه‌گذاران خارجی معرفی کردند و توضیح دادند: این عضویت به‌منزله تأیید وجود بازاری شفاف، منصفانه و کارا و همچنین همسو با آخرین استانداردها و مطابق با قوانین و مقررات پیشروی دنیا است. ایشان با اشاره به آمار واقعی بازار در سال‌های اخیر به‌ویژه آمار خیره‌کننده سال گذشته پس از ورود سهام عدالت و افزایش چشمگیر فعالان بازار و به‌تبع آن، رشد بازار، از بازار سرمایه ایران به‌عنوان فرصتی کم‌نظیر برای سرمایه‌گذاری نام بردند و با اشاره به توجه ویژه دولت به این بازار، اعطای امتیاز شهروندی به ازای سرمایه‌گذاری ۲۵۰ هزار دلاری در بازار سرمایه ایران را فرصتی طلایی برای بهره‌مندی خارجیان همسو با بهره‌برداری از مزیت‌های این بازار و مهمترین چشم‌انداز آتی بازار سرمایه ایران عنوان کردند.
حرکت در جهت جذب سرمایه‌های خارجی
مدیرعامل شرکت بورس اوراق بهادار تهران، دکتر علی صحرائی یکی از سخنرانان آغازین این رویداد بودند. ایشان ضمن قدردانی از همکاری فدراسیون فیاس جهت سازمان‌دهی این رویداد، صحبت‌های خود را با ارائه آماری مختصر از موقعیت اقتصاد کشور در سطح بین‌المللی آغاز کرده و عنوان کردند: اقتصاد ایران ۲۵ امین اقتصاد بزرگ دنیا است و کشور ایران با داشتن جمعیت بیش از ۸۵ میلیون نفری، ۱۸ امین کشور بزرگ جهان از نظر جمعیت است که بخش بزرگی از این جمعیت را نیروی کار جوان و تحصیل‌کرده تشکیل داده است.
ایشان ضمن به‌کارگیری آمار اقتصادی کشور افزودند: میزان تولید ناخالص داخلی ایران در سال ۲۰۲۰ میلادی با افزایشی ۳ درصدی، به مبلغ ۶۰۱ میلیارد دلار رسیده است که در این رابطه، بخش خدمات با سهمی ۵۵ درصدی، صنعت و معدن با سهمی ۲۵ درصدی، کشاورزی با سهمی ۱۲ درصدی و بخش نفت و گاز با سهمی ۸ درصدی، بخش‌های تشکیل‌دهنده آن هستند.مدیرعامل بورس تهران همچنین عنوان کردند: اقتصاد ایران از نظر ذخایر طبیعی به ترتیب رتبه دوم منابع گاز طبیعی و رتبه چهارم نفت جهانی را به خود اختصاص داده و همچنین دارای مواد معدنی مختلفی از قبیل سنگ آهن، زغال سنگ، مس و روی است.دکتر صحرائی در ادامه به ظرفیت بالقوه کشور در زمینه گردشگری اشاره و اعلام کردند: ایران در تولید ۲۲ محصول مهم کشاورزی از ۷ کشور برتر دنیا است.
ایشان پس از ترسیم تصویری شفاف و جامع از بازار داخلی کشور، ایران را یک قطب انتقال منطقه‌ای معرفی کردند که با چندین کشور هم‌مرز است و به‌خوبی میتواند به محصولات و تولیدات آنها دسترسی داشته باشد.دکتر صحرائی همچنین عنوان کردند: به‌منظور تسهیل رشد اقتصادی و توسعه و جذب سرمایه‌گذاری، مشوق‌ها و معافیت‌های مالیاتی در کشور فراهم شده است.مدیرعامل بورس تهران در ادامه به معرفی شرکت بورس اوراق بهادار تهران پرداخته و تصریح کردند: بورس اوراق بهادر تهران در سال ۱۹۶۷ میلادی به‌عنوان یک مؤسسه مالی به‌عنوان تعاونی تأسیس شد، این شرکت در سال ۲۰۰۶ میلادی مجدداً ساختاربندی شده و به یک شرکت پذیرفته‌شده مبدل گشت.ایشان ادامه دادند: تنوع اقتصادی ایران را می‌توان در بازار سهام مشاهده کرد؛ به‌طوری که در حال حاضر ۳۷۶ شرکت در ۴۰ دسته مختلف ISIC در بورس پذیرفته شده‌اند و ارزش بازار آن، حدود ۱/۳ هزار میلیارد دلار است. این مقدار معادل ۲ درصد از تولید ناخالص داخلی است. دکتر صحرائی با طرح این موضوع که ابزارهای مختلفی از جمله، سهام، اوراق با درآمد ثابت، ابزار مشتقه و صندوق‌های ETF برای سرمایه‌گذاران در دسترس است اذعان داشتند: طی سال گذشته، بورس اوراق بهادار تهران ۳۷ شرکت را تحت عنوان عرضه اولیه پذیرش کرده و به آنها کمک کرده است تا ۳/۵ میلیارد دلار افزایش سرمایه انجام دهند که در بین آنها بزرگ‌ترین عرضه اولیه بازار سرمایه به چشم می‌خورد. ایشان ادامه دادند: تسهیلات تأمین مالی با مکانیسم‌های مختلفی صورت می‌گیرد. عرضه اولیه اوراق بهادار برای سرمایه‌گذاران عمومی جذابیت بیشتری دارد، به گونه‌ای که به‌طور متوسط بیش از ۵ میلیون نفر در هر عرضه شرکت داشته‌اند.
ایشان در این رابطه افزودند: بورس اوراق بهادار با مکانیسم‌های مختلفی از جمله انتشار اوراق بهادار، صندوق‌های ETF و قراردادهای اختیار معامله به دولت و بنگاه‌های تولیدی کمک می‌کند. مجموع تأمین مالی از بازار سرمایه در سال گذشته بالغ بر ۲۲ میلیارد دلار بوده است که نشان‌دهنده ۱۴۰ درصد رشد نسبت به سال قبل است.
همچنین مدیرعامل بورس تهران اذعان داشتند: بورس از ظرفیت و زیرساخت‌های مدرنی برای کمک به خصوصی‌سازی اقتصاد محلی برخوردار است، زیرا سالانه برخی از بزرگ‌ترین شرکت‌های دولتی، در این بازار به عموم عرضه می‌شوند. این تحولات و همچنین طرح سهام عدالت، سرمایه‌گذاران خرد بیشتری را به بازار سرمایه ایران جذب کرده‌اند، به‌طوری که تنها در سال گذشته، ۲۷ میلیون سرمایه‌گذار جدید به ۱۰ میلیون سرمایه‌گذار قبلی اضافه شده‌اند و ضریب نفوذ بورس اوراق بهادار تهران را در بین سرمایه‌گذاران عمومی به میزان قابل توجهی افزایش داده‌اند.دکتر صحرائی در پایان سخنرانی خود افزودند: سهام عدالت برنامه‌ای ملی با هدف گسترش عدالت اجتماعی و توانمندسازی خانواده‌های کم‌درآمد است که بر اساس آن، مالکیت دولتی ۴۹ شرکت بزرگ با ارزش بیش از ۷۵ میلیارد دلار بین ۴۹ میلیون نفر تقسیم شده است.
همکاری بورس تهران با ۱۴ بورس دنیا
الهه صفوی، کارشناس امور بین‌الملل بورس اوراق بهادار تهران یکی دیگر از سخنرانان این رویداد بودند. کارشناس امور بین‌الملل بورس تهران ضمن تشکر از اعضای فیاس بابت برگزاری این‌گونه رویدادها و جلسات مجازی در دوران محدودیت‌های فیزیکی ناشی از همه‌گیری ویروس کرونا و ایجاد امکان برای آشنایی بورس‌های عضو این فدراسیون با فرصت‌های سرمایه‌گذاری و بازارهای سرمایه سایر کشورهای حوزه‌ی اوراسیا، به معرفی کلی بورس تهران و جایگاه آن در بازار سرمایه ایران پرداختند.
ایشان ابتدا به بیان تاریخچه‌ی این شرکت پرداختند و توضیح دادند: شرکت بورس تهران، فعالیت خود را به‌عنوان اولین و تنها بورس کشور، در سال ۱۹۶۷ میلادی و با پذیرش ۶ شرکت آغاز کرده است؛ اما با تصویب «قانون بازار سرمایه» جدید در سال ۲۰۰۵ میلادی و سپس تأسیس «سازمان بورس و اوراق بهادار ایران» به‌عنوان نهاد ناظر و قانون‌گذار، بورس تهران، از آن پس به‌عنوان بخشی از بازار سرمایه ایران به فعالیت خود ادامه داد. این شرکت در سال ۲۰۰۶ میلادی به شرکتی سهامی و خودانتظام تبدیل شد که پس از عرضه‌ی عمومی، در فهرست نمادهای معاملاتی بورس جای گرفت.
کارشناس امور بین‌الملل بورس تهران در وصف جایگاه فعلی بورس تهران در بین سایر ارکان و نهادها، به تشریح ساختار بازار سرمایه ایران پرداختند و عنوان کردند: در حال حاضر، بورس تهران به‌عنوان بزرگ‌ترین بورس کشور در کنار سه بورس دیگر یعنی فرابورس ایران، بورس کالا و بورس انرژی، تحت نظارت سازمان بورس و در نهایت شورای عالی بورس فعالیت می‌کنند.
ایشان در این زمینه افزودند: در کنار این بورس‌ها، ارکان و نهادهایی چون شرکت سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه ایران، شرکت مدیریت فناوری، شرکت اطلاع‌رسانی، کانون کارگزاران و کانون نهادهای سرمایه‌گذاری ایران، نیز در بازار سرمایه‌ی کشور همکاری و فعالیت می‌کنند و ادامه دادند: شرکت‌های کارگزاری، تأمین سرمایه، سبدگردان، پردازش داده، صندوق‌های سرمایه‌گذاری، آژانس‌های رتبه‌بندی و دفاتر ارائه‌دهنده‌ی خدمات مشاوره مالی، سایر مؤسسات مالی فعال در این بازار هستند.کارشناس امور بین‌الملل بورس تهران در ادامه تشریح کردند: در نتیجه‌ی این تغییر و تحولات و پس از گذشت بیش از پنجاه سال از تأسیس بورس تهران، در حال حاضر سهام ۳۷۵ شرکت از ۴۰ صنعت مختلف در این بورس معامله می‌شود که از این میان، شرکت‌های زیرشاخه‌ی صنعت پتروشیمی و فلزات اساسی، بیشترین سهم از ارزش بازار شرکت بورس را به خود اختصاص می‌دهند.
ایشان روند رو به رشد شاخص کل و ارزش بازار بورس تهران در طول ده سال گذشته را در قالب نمودارها و جداول به نمایش درآوردند و در ادامه آماری در خصوص حجم و ارزش کل معاملات، تعداد عرضه‌های اولیه انجام‌شده در این بورس و تعداد کدهای بورسی صادرشده برای خیل عظیمی از سهامداران تازه‌وارد به این بازار طی سال مالی گذشته، ارائه دادند.کارشناس امور بین‌الملل بورس تهران ضمن اشاره به اوراق و ابزارهای قابل‌معامله در بورس تهران از جمله سهام، حق تقدم، صندوق‌های قابل معامله‌ی در بورس، اوراق بدهی و ابزارهای مشتقه، به ارائه توضیحاتی مختصر در مورد ابزارهای در دست راه‌اندازی پرداختند.ایشان در راستای بیان شفافیت و نحوه افشای اطلاعات و اخبار مربوط به بورس تهران و شرکت‌های پذیرفته‌شده در آن، وب‌سایت‌های موجود در این زمینه را به مخاطبان داخلی و خارجی این رویداد معرفی کردند.کارشناس امور بین‌الملل بورس تهران در توضیح گستردگی روابط بورس تهران در سطح بین‌الملل به تفاهم‌نامه‌های همکاری این بورس با ۱۴ بورس دیگر تا به امروز، همچنین عضویت در فدراسیون جهانی بورس‌ها، فدراسیون بورس‌های اروپا-آسیایی (فیاس)، سازمان همکاری بورس‌های کشورهای اسلامی و شبکه بین‌المللی حاکمیت شرکتی از سال‌های دهه‌ی نود میلادی و اوایل قرن ۲۱ اشاره کردند.
ایشان در پایان، توضیحاتی مختصر در مورد روش‌های حمایت و صیانت از سرمایه‌گذار داخلی و خارجی همچون مجوز فیپا و رویکردهای مبارزه با پولشویی، همچنین تعداد سهامداران خارجی فعلی در بازار سرمایه ایران و انواع سرمایه‌گذاری خارجی در این بازار ارائه دادند و به شرایط لازم برای درخواست امتیاز تازه‌تصویب اهدای اقامت پنج‌ساله در ایران به سرمایه‌گذاران خارجی اشاره کردند.
تسهیل تأمین مالی و ارتقای سطح ثبات در بازار سرمایه با انتشار
اوراق اختیار تبعی
دکتر مهران محمدی، مدیر تعالی سازمانی شرکت بورس اوراق بهادار تهران دیگر سخنران این رویداد بودند. ایشان سخنان خود را با ارائه‌ای مفصل در خصوص یکی از ابزارهای نوین مالی در بورس تهران با عنوان اوراق اختیار تبعی آغاز کردند. مدیر تعالی سازمانی بورس تهران این اوراق را نوعی از قراردادهای اختیار معامله معرفی کردند که حق خرید یا فروش دارایی پایه با قیمت معین و در تاریخ مشخص را به دارنده‌ی خود می‌دهند اما برخلاف اختیارمعامله‌های معمول که به‌صورت جدا از دارایی پایه‌ی خود معامله می‌شوند، به سهام پایه پیوست شده‌اند و همراه با آن معامله می‌شوند و ادامه دادند: این نوع وصل شدن یا پیوست شدن اختیار معامله به سهام پایه در زمان معامله یا در زمان اعمال قرارداد در تاریخ انقضا، ریشه اضافه شدن کلمه «تبعی» یا همان «EMBEDDED» به‌عنوان اختیار معامله یا همان «OPTION» است.
دکتر محمدی سپس با اشاره به تاریخچه قراردادهای اختیار تبعی در بورس‌های خارجی اذعان داشتند: این قراردادها در بورس استرالیا، بورس ملی هند، بورس نزدک، بورس تورنتو و بسیاری دیگر از بورس‌های بین‌المللی معامله می‌شوند و در تمامی این بورس‌ها، اوراق اختیار تبعی، اختیارمعامله‌های پیوست‌شده به یک اوراق قرضه، سهام یا قرارداد آتی اوراق قرضه هستند.
ایشان در ادامه اضافه کردند: با وجود تمامی شباهت‌های موجود میان اوراق اختیار معامله تبعی مورد معامله در این بورس‌ها با اوراق اختیار تبعی مورد معامله بورس تهران، تفاوت‌های مهمی نیز، عمدتاً در زمینه کارکرد این ابزارها وجود دارد.
دکتر محمدی ضمن بررسی جزییات این ابزار مالی تعدیل‌شده برای بازار مالی ایران بیان کردند: از نظر ساختار و نیز از حیث کارکرد، دو نوع اختیار تبعی در بازار سرمایه ایران وجود دارد. نوع اول از این قراردادها، نوعی اختیارفروش تبعی است که کارکرد آن، همانند قراردادهای اختیار معامله متداول، پوشش ریسک سهام در مقابل ریسک نزول قیمت است. ناشر این نوع از اختیار تبعی سهامداران عمده‌ی سهام پایه قرارداد هستند و هدف آنها جلوگیری از سقوط قیمت سهام پایه در نتیجه رفتارهای توده‌ای در بازار یا به دنبال انتشار اطلاعات غلط و شایعات است.
ایشان در این رابطه ادامه دادند: در شرایطی که کاهش قیمت سهام، از دید سهامداران عمده، بدون پشتوانه متغیرهای بنیادی رخ داده باشد، این سهامداران با اعتقاد به اینکه کاهش قیمت موقتی است و در نهایت قیمت سهام به روند افزایشی خود باز می‌گردد، اقدام به انتشار اوراق اختیار فروش تبعی می‌کنند و طبیعتاً از دریافت پرمیوم حاصل از فروش این اوراق، درآمد کسب خواهند کرد. خریداران این قراردادها نیز، تمامی سرمایه‌گذاران از جمله سرمایه‌گذاران و صندوق‌های سرمایه‌گذاری هستند، با این هدف که بتوانند سهامی که در سبد سرمایه‌گذاری خود دارند را پوشش دهند.
مدیر تعالی سازمانی بورس تهران این نوع از اختیارمعامله‌های تبعی را اختیار تبعی حمایتی نامیدند و توضیح دادند: این نوع از اختیارهای تبعی از سقوط قیمت دارایی پایه ناشی از فشار فروش در نتیجه انتشار اطلاعات بی‌اساس جلوگیری می‌کنند و سرمایه‌گذاران را به نگهداری سهام و اجتناب از اقدام‌های هیجانی و احساسی تشویق می‌کنند.
دکتر محمدی افزودند: این نوع اختیار تبعی، سبک اروپایی دارد و لذا تنها در تاریخ سررسید یا انقضا قابل اعمال است. از طرفی از آنجا که اختیار تبعی به سهام پایه موجود در کد معاملاتی خریدار پیوست می‌شود، تنها سرمایه‌گذارانی می‌توانند اختیار تبعی سودآور خود را اعمال کنند که سهام پایه را تا سررسید نگهداری کنند. بدیهی است برای پرهیز از ریسک نکول، ناشران موظف‌اند برای انتشار اوراق اختیار فروش تبعی، وثایق دارای شرایط الزام‌شده توسط بورس را نزد شرکت سپرده‌گذاری مرکزی توثیق کنند.
مدیر تعالی سازمانی بورس تهران در ادامه ضمن معرفی نوع دوم از اوراق اختیارمعامله تبعی، کارکرد این نوع از اوراق را تأمین مالی دانستند و تشریح کردند: شرکت‌هایی از قبیل شرکت‌های هلدینگ، در شرایطی که نیاز به تأمین مالی داشته باشند، با وجود اینکه در سمت دارایی‌های ترازنامه خود حجم عظیمی از سهام دارند، نمی‌توانند وجوه مورد نیاز خود را به‌سادگی و با فروش این سهام کسب کنند، چراکه سهام مذکور با هدف مدیریت شرکت‌های زیرمجموعه نگهداری می‌شوند. به همین دلیل این شرکت‌ها به جای فروش سهام خود به‌تنهایی، می‌توانند سهام مذکور را همراه با یک اختیار فروش به سرمایه‌گذاران فروخته و در مقابل، برای برگرداندن این سهام در تاریخ سررسید یک اختیار خرید دریافت کنند. با این روش شرکت‌های ازایندست، تأمین مالی مورد نیاز خود را به پشتوانه دارایی‌هایشان انجام خواهند داد، بدون اینکه نگران از دست دادن مالکیت و مدیریت شرکت‌های زیرمجموعه‌ی خود باشند. در این روش سهام فروخته‌شده توسط شرکت هلدینگ در کد معاملاتی سرمایه‌گذاران، در ازای اختیارخریدهای منتشرشده توسط این سرمایه‌گذاران، قفل شده و امکان فروش نخواهد داشت و شرکت‌های هلدینگ یا همان فروشنده سهام نیز در مقابل انتشار اختیارفروش‌های تبعی باید وثایق لازم را نزد سپرده‌گذاری توثیق کنند.
ایشان در ادامه با بیان این واقعیت که ابزارهای مالی متداولی با کارکردی مشابه با کارکرد تأمین مالی با پشتوانه دارایی، یعنی نوع دوم اختیار تبعی وجود دارد، افزودند: علت طراحی و به‌کارگیری این نوع اختیارتبعی در بازار سرمایه ایران به دو موضوع بر می‌گردد؛ موضوع اول این است که اگرچه به‌طور معمول برای دستیابی به یک کارکرد از جمله کارکرد تأمین مالی مبتنی بر دارایی، ابزارهای متعددی وجود دارد اما هزینه‌ی تأمین مالی، سرعت و ریسک اعتباری در این ابزارها با هم متفاوت است و از این نظر تأمین مالی با استفاده از اوراق اختیارتبعی نسبت به برخی ابزارهای متداول به صرفه‌تر است. موضوع دوم این است که ایران یک کشور اسلامی است و بر اساس قوانین و مقررات، تنها ابزارهای حلال و منطبق با شریعت مقدس اسلام اجازه معامله در بازار را دارند. از این‌رو شمار متعددی از ابزارهای مالی بر الزامات فقهی اسلامی منطبق نبوده و امکان معامله آنها در بازار سرمایه ایران وجود ندارد، اما اوراق اختیار تبعی، با دارا بودن ویژگی تطابق با شریعت و دریافت تأییدیه کمیته فقهی سازمان بورس، امکان معامله در بازار را پیدا کرده و تبدیل به یکی از جذاب‌ترین ابزارهای سرمایه‌گذاری قابل معامله شده است.
دکتر محمدی سپس به معرفی مهمترین ویژگی‌ها و مزیت‌های اختیار معامله تبعی پرداختند و عنوان کردند: مهمترین ویژگی مشترک هر دو نوع اختیارتبعی، شرعی بودن این ابزارها است که استفاده از آنها را برای سرمایه‌گذاران مسلمان ممکن کرده است.
ایشان افزودند: نوع اول اختیار تبعی که اختیار تبعی حمایتی نامیده شد، ضمن اینکه به ناشر یا سهامدار عمده امکان حمایت از سهام تحت مالکیت خود و کسب سود از دریافت پرمیوم را داده و امکان پوشش ریسک را در اختیار سرمایه‌گذار قرار می‌دهد، سبب ایجاد ثبات و اعتماد بیشتر در بازار می‌شود، چراکه از بروز نوسانات غیرعادی که پشتوانه بنیادی ندارند جلوگیری می‌کند.
همچنین ایشان درباره مزیت‌های نوع تأمین مالی اختیارتبعی بیان کردند: این ابزار ضمن فراهم کردن امکان تأمین مالی با استفاده از دارایی‌های راکد در ترازنامه شرکت‌های هلدینگ و سرمایه‌گذاری در عین رفع دغدغه این شرکت‌ها نسبت به از دست دادن مالکیت و مدیریت شرکت‌های زیرمجموعه، راهی سریع‌تر برای تأمین مالی نسبت به سایر ابزارهای سرمایه‌گذاری در اختیار ناشر قرار می‌دهد. همچنین این ابزار، ضمن فراهم کردن یک حداقل بازدهی برای سرمایه‌گذار، ریسک اعتباری کمتری نسبت به اوراق قرضه یا اوراق مشارکت به سرمایه‌گذار تحمیل می‌کنند، چراکه به پشتوانه دارایی منتشر می‌شوند.
مدیر تعالی سازمانی بورس تهران در پایان ضمن نمایش نمودارهایی در رابطه با روند تاریخی حجم معاملات قراردادهای اختیار تبعی از سال راه‌اندازی آنها در سال ۲۰۱۲ تا ماه جولای ۲۰۲۱ میلادی بیان کردند: این ابزار با استقبال چشمگیر سرمایه‌گذاران مواجه شده است، به‌طوری که حجم معاملات این ابزار از حدود ۶ میلیون در سال ۲۰۱۲ میلادی به حدود ۸ میلیون در شش‌ماهه اول سال ۲۰۲۱ میلادی رسیده است. دکتر محمدی سپس به مقایسه درصد تأمین مالی انجام‌شده با استفاده از اوراق تبعی و اوراق بدهی پرداختند و ضمن اشاره به رشد قابل توجه سهم اوراق تبعی در تأمین مالی، بیان کردند که این ابزار توانسته است پاسخگوی نیاز ناشران در خصوص تأمین مالی باشد.
تأمین مالی طرح‌های نوآورانه در فرابورس
امیر هامونی، مدیرعامل فرابورس ایران دیگر سخنران این رویداد بودند. ایشان چشم‌انداز فرابورس را در جهت خلق ارزش از طریق طراحی ابزارهای مالی متنوع و کاملاً شرعی دانستند و عنوان کردند: فرابورس ایران در طول ۱۲ سال فعالیت خود بازاری پیشگام در حوزه نوآوری‌ها بوده است.
مدیرعامل فرابورس ایران اذعان داشتند: این بازار در سال ۲۰۰۸ با هدف تأمین مالی شرکت‌های کوچک و متوسط (SMEها) تأسیس شد، اما باگذشت زمان نه‌تنها در حوزه SME ها بلکه در تأمین مالی دولت و سایر شرکت‌های خصوصی نیز فعالیت بسیار خوبی داشته است.
ایشان با اشاره به روند شاخص آیفکس از ابتدای فعالیت فرابورس توضیح دادند: شاخص آیفکس در طول ۱۲ سال فعالیت فرابورس باوجود همه چالش‌های پیش رو، جهش‌های خوبی را تجربه کرده است. ایشان در رابطه با بازار فرابورس و محصولات فرابورس توضیح دادند: ارزش بازار سهام فرابورس ایران ۴۹/۲ میلیارد دلار و ارزش بازار صکوک ۱۱/۳ میلیارد دلار است. همچنین ارزش بازار پایه فرابورس ۱۵ میلیارد دلار می‌باشد و نماد ۱۸۰ شرکت در این بازار درج شده است.
این مقام مسئول عنوان کردند: ۱۴۸ شرکت در بازار سهام فرابورس پذیرش شده‌اند و ۱۶۲ اوراق مالی اسلامی اعم از صکوک، اسناد خزانه اسلامی و … در فرابورس وجود دارد. همچنین ۲۴ صندوق قابل معامله، یک صندوق زمین و ساختمان، ۱۱ صندوق جسورانه و ۳ صندوق خصوصی در بازار فرابورس قابلیت معامله دارند.
ایشان همچنین افزودند: فرابورس سهامدار بازار متشکل ارز ایران، مرکز مالی ایران و شرکت مدیریت دارایی مرکزی است. براساس برنامه‌ریزی‌ها تلاش می‌شود تا جریان‌های درآمدی فرابورس متنوع شوند و به همین دلیل هم از سال ۲۰۲۰ بازار متشکل ارزی راه‌اندازی شد.
مدیرعامل فرابورس ایران با اشاره به راه‌اندازی بازار تأمین مالی جمعی طی سال گذشته اذعان داشتند: تأمین مالی طرح‌های نوآورانه از طریق پلتفرم‌ها یا سکوهای بازار سرمایه در این طرح اجرایی می‌شود. ایشان با اشاره به برگزاری مجمع عمومی عادی سالانه و فوق‌العاده فرابورس برای سال مالی ۹۹ به‌صورت الکترونیکی طی هفته گذشته اضافه کردند: در جریان این جلسه مجازی یک هزار سهامدار به‌صورت آنلاین در این مجمع حاضر شدند و از طریق سیستم دیدار، رأی‌گیری الکترونیکی انجام شد.
حرکت در مسیر توسعه بازارهای مالی
دکتر حسین فهیمی، مدیرعامل شرکت سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه ایران آخرین سخنران این جلسه بودند. ایشان با بیان اینکه همه کشورها باید در مسیر دستیابی به هدف مشترک خود یعنی توسعه بازارهای مالی گام بردارند عنوان کردند: تفکری عمیق در مورد خدمات و سازوکارهای پس از معاملات برای تسویه معاملات در بازارهای سهام و بورس‌های کالایی ایرانی به‌خصوص در حوزه بورس انرژی وجود دارد.
دکتر فهیمی ادامه دادند: یکی از مهمترین خدمات شرکت سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه ایران بررسی ریسک‌ها و مدیریت آنها است که به چهار روش «محدودیت خرید اعتباری، ضمانت‌نامه‌های بانکی، مدیریت وثایق و صندوق تضمین تسویه» انجام می‌پذیرد.
مدیرعامل سمات در خصوص خدمات مربوط به سرمایه‌گذاران خارجی توضیح دادند: در حال حاضر خدمات قابل‌ارائه به سرمایه‌گذاران خارجی بازار سرمایه شامل سه گروه خدمات حقوقی، عملیاتی و ارزش‌افزوده است که به‌صورت حضوری و الکترونیکی در اختیار این گروه از سرمایه‌گذاران قرار می‌گیرد.دکتر فهیمی عنوان کردند: صدور کدهای سهامداری، ثبت، سپرده‌گذاری، نگهداری سهام، مدیریت ریسک، تسویه و پایاپای، اقدامات شرکتی (همانند توزیع سود) و فعالیت‌هایی ازایندست ازجمله خدمات ارائه‌شده توسط شرکت سپرده‌گذاری ایران است.ایشان ادامه دادند: نقش مهم و بی‌بدیل شرکت سمات در انجام این مسئولیت‌ها، موجب شده تا این شرکت به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین ارکان و تنها سپرده‌گذاری در بازار سرمایه ایران شناخته شود.دکتر فهیمی در پایان اظهار امیدواری کرد تا با اراده‌ای محکم و تعهد کاری، همه کشورها در مسیر دستیابی به هدف مشترک خود یعنی توسعه بازارهای مالی گام بردارند.
جمع‌بندی
در این رویداد که با محوریت آشنایی با بازار سرمایه ایران برگزار شده بود، ضمن بیان قابلیت‌های اقتصاد کشور و به‌طور خاص بازار سرمایه ایران، آمار و اطلاعاتی در خصوص میزان تأمین مالی انجام‌شده توسط این بازار اعلام شد و ظرفیت‌ها و زیرساخت‌های مدرن بورس جهت کمک به خصوصی‌سازی اقتصاد محلی معرفی شدند. همچنین پیرامون اوراق اختیار تبعی به‌عنوان یک ابزار نوین مالی و حرکت در مسیر دستیابی به توسعه بازارهای مالی، به‌مثابه یک هدف مشترک مطالب مفیدی عنوان شد. موضوعاتی چون تأمین مالی طرح‌های نوآورانه از طریق پلتفرم‌ها یا سکوهای بازار سرمایه و بررسی مهمترین دغدغه‌های سرمایه‌گذاران خارجی نیز از جمله موارد دیگری بودند که از طرف نمایندگان بازار سرمایه ایران مطرح و بررسی شدند.در پایان این رویداد نیز، نمایندگان بازار سرمایه ایران به پرسش‌های پرتعداد شرکت‌کنندگان پاسخ دادند. محور عمده این پرسش‌ها، جزئیات برنامه اعطای شهروندی به ازای سرمایه‌گذاری ۲۵۰ هزار دلاری و مشکلات پیرامون موضوع ورود و خروج ارز بود.
