بررسی حقوقی مالیات بر واحدهای ابطال‌شده توسط وراث متوفی در صندوق‌های سرمایه‌گذاری
مهدی نیکجو
کارشناس حقوقی بازار سرمایه
صندوق‌های سرمایه‌گذاری از جمله ابزارهایی هستند که از سوی شرکت‌های کارگزاری یا برخی دیگر از نهادهای مالی به مردم ارائه می‌شوند. سرمایه‌گذاری در این صندوق‌ها به روش‌های متفاوتی انجام می‌شود که یکی از آنها، شیوه صدور و ابطال واحدهای صندوق است. در پژوهش حاضر، قیمت معیار اداره امور مالیاتی در اخذ مالیات از واحدهای خریداری‌شده توسط فرد متوفی مورد بررسی قرار گرفته است با این توضیح که پس از فوت فردی که واحدهای صندوق را خریداری کرده است، لازم است وراث ایشان جهت دریافت و تقسیم واحدهای صندوق، مالیات‌های مربوطه از جمله مالیات موضوع ماده ۳۴ قانون مالیات‌های مستقیم را پرداخت کنند. در حال حاضر، اداره امور مالیاتی قیمت یا ارزش روز ابطال واحدهای صندوق را معیار اخذ مالیات از وراث در نظر می‌گیرد. حال‌آنکه با استناد به برخی از قوانین و مقررات، از جمله مواد مندرج در قانون مالیات‌های مستقیم و دیگر بخشنامه‌های صادره از سازمان امور مالیاتی، به نظر می‌رسد که میزان مالیات از این واحدها باید بر اساس قیمت واحد در روز صدور، یعنی روز خریداری واحد توسط متوفی، محاسبه و دریافت شود.
صندوق‌های سرمایه‌گذاری یکی از ابزارهای مالی هستند که از سوی شرکت‌های کارگزاری، تأمین سرمایه و سبدگردان، جهت سرمایه‌گذاری غیرمستقیم در بازار سرمایه به مردم ارائه می‌شوند تا از این طریق، وجوه نقد پراکنده تجمیع شده و مطابق با استراتژی‌های اقتصادی سرمایه‌گذاری شوند. این صندوق‌ها تحت نظارت سازمان بورس و اوراق بهادار فعالیت می‌کنند. سرمایه‌گذاری در صندوق‌ها می‌تواند به‌صورت صدور و ابطال واحدهای سرمایه‌گذاری و یا به شیوه قابل‌معامله در بورس ( ۱ETF) صورت بگیرد، اما آنچه در این نوشتار مدنظر نویسنده است، پیرامون صندوق‌هایی است که به شیوه صدور و ابطال در حال جذب سرمایه‌های مردم هستند. در این صندوق‌ها، فرد پس از مراجعه به صندوق۲ ، تقاضای خود را مبنی بر سرمایه‌گذاری به قسمت مربوطه ارائه می‌کند و در نهایت پس از دریافت مشاوره، با توجه به نوع انگیزه خود و میزان تحمل ریسک سرمایه‌گذاری، به خرید واحدهای صندوق که اصطلاحاً به آن صدور واحد گفته می‌شود، اقدام می‌کند۳٫ صندوق‌های سرمایه‌گذاری پس از دریافت وجوه، با توجه به استراتژی اقتصادی خود به خرید اوراق بهادار (اعم از سهام، اوراق بدهی و غیره) اقدام می‌کنند۴٫ پس از اینکه شخصی واحدهای صندوق را خریداری کند و به‌نوعی وجوه نقد خود را به مدیر صندوق بسپرد، چنانچه بخواهد منابع مالی خود را دریافت کند، لازم است که تقاضای ابطال واحدهای خود را ارائه کند تا پس از آن، بخش مربوطه پس از ابطال و محاسبه سود و زیان، مبادرت به پرداخت وجوه موردنظر کند. در چنین شرایطی، چنانچه شخصی وجوهی را در صندوق‌های مزبور سرمایه‌گذاری کرده و در اصطلاح به صدور واحد اقدام نماید، اما پس از گذشت مدت زمانی فوت کند، علی‌القاعده این حق به ورثه ایشان می‌رسد و ورثه پس از مراجعه به صندوق، تقاضای خود را مبنی بر ابطال واحدها و دریافت وجوه به مسئول مربوطه ارائه می‌کند۵٫ نکته‌ای که در اینجا لازم است بیان شود این است که در رویه جاری، صندوق با ارسال نامه‌ای به اداره امور مالیاتی، تعداد واحدهای خریداری‌شده توسط متوفی و ارزش روز آنها را اعلام می‌کند تا اداره مذکور ضمن محاسبه میزان مالیات متعلقه، به صدور گواهی اعطای مالیات موضوع ماده ۳۴ قانون مالیات‌های مستقیم اقدام کند۶٫
همان‌گونه‌که بیان شد، در صندوق‌های سرمایه‌گذاری روال بر این است که ارزش واحدهای خریداری‌شده (میزان سرمایه‌گذاری متوفی) را به قیمت روز (ارزش واقعی روز) محاسبه و آن را به اداره امور مالیاتی اعلام می‌کنند. به عبارت دیگر، در نامه‌ای که به این اداره ارسال می‌شود، قیمت واحدهای صندوق در روز خرید (روز صدور واحد) قید نمی‌شود، بلکه قیمتی که پس از انتقال واحدها به وراث، به آنها تعلق می‌گیرد، لحاظ می‌شود. برای مثال، چنانچه شخصی که ۱۰ واحد از یک صندوق را به ارزش هر واحد ۱۰ هزار ریال (در مجموع ۱۰۰ هزار ریال) خریداری کرده است، پس از گذشت ۵ سال فوت کند و در این فاصله زمانی، ارزش هر واحد از صندوق مذکور به ۲۰ هزار ریال افزایش یافته باشد، در نامه صندوق به اداره امور مالیاتی، مبلغ اعلام‌شده جهت پرداخت مالیات ۲۰۰ هزار ریال است.
بر اساس آنچه گفته شد، در این مطالعه، روندی که در حال حاضر در این رابطه به‌کار گرفته می‌شود، توسط نویسنده بررسی شده است. نویسنده به‌دنبال پاسخ به این سؤال است که آیا لازم است سهام و دیگر اوراق بهاداری که در صندوق‌های سرمایه‌گذاری خریداری شده و در نهایت قرار است به وراث شخص متوفی انتقال یابد، بر اساس ارزش جاری، قیمت‌گذاری و سود حاصل از آن محاسبه شود و یا برای پرداخت مالیات باید در نامه ارسالی به اداره امور مالیاتی، ارزش زمان خرید یا صدور واحدها قید شود؟ ۷
برای مطالعه متن کامل به ماهنامه بورس ویژه آبان‌ماه ۱۴۰۰ شماره ۱۹۶ مراجعه نمایید.
