صندوق سرمایه‌گذاری پروژه
سعید فلاح
کارشناس ارشد مالی از دانشگاه علامه طباطبائی
در ادامه مطالب تأمین مالی در بازار سرمایه، به صندوق‌های سرمایه‌گذاری پروژه می‌پردازیم. همان‌طورکه از نام این صندوق نیز پیدا است، هدف از ایجاد آن، تأمین مالی برای پروژه‌ای مشخص از طریق صندوق می‌باشد. صندوق پروژه نوعی از صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک است و مانند بقیه صندوق‌ها، ارکان مشخص مدیر، متولی و حسابرس و بقیه ارکان صندوق‌ها را دارد. صندوق پروژه در بخش سهام بازار سرمایه قرار می‌گیرد و تأمین مالی از طریق سرمایه را هدف‌گذاری می‌کند.
بسیاری از بنگاه‌ها و افراد به‌دنبال تأمین مالی بلندمدت برای پروژه‌های خود هستند و تمایلی به استفاده از منابع بانکی و یا انتشار اوراق بدهی و یا روش‌های دیگر، به دلایل مختلف ندارند. ازاین‌رو، صندوق پروژه گزینه مناسبی برای آنها است تا بتوانند وجوه موردنیاز خود را جهت پیشبرد طرح و پروژه مشخص‌شده تأمین نمایند. همچنین می‌توان با استفاده از این روش، پروژه‌های نیمه‌تمام را تکمیل کرد و بهره‌وری بیشتر و کمک به رشد اقتصاد کشور را رقم زد.
برای شروع به کار صندوق، ابتدا باید طرح توجیهی پروژه موردنظر و همچنین ارکان آن مشخص شوند. پس از آن، صندوق باید از سازمان بورس و اوراق بهادار، مجوز تأسیس را کسب کند. پس از کسب مجوز تأسیس، صندوق باید نزد مرجع ثبت شرکت‌ها ثبت گردد و در مرحله آخر نیز صندوق از سازمان بورس و اوراق بهادار مجوز فعالیت را دریافت می‌کند و پس از آن می‌تواند اقدام به پذیره‌نویسی واحدهای صندوق کند.
در صندوق، یک شرکت سهامی خاص به نام شرکت پروژه ایجاد می‌شود تا امور مربوط به پیشبرد پروژه مشخص‌شده را انجام دهد. در حقیقت صندوق پروژه، مالک شرکت سهامی خاص ایجادشده می‌باشد و پس از اینکه پروژه تکمیل شد و به اتمام رسید، واحدهای صندوق پروژه به سهام تبدیل می‌شوند و شرکت سهامی خاص که مسئولیت انجام امور مربوط به پروژه را داشت، به شرکت سهامی عام تبدیل شده و در بورس و یا فرابورس عرضه می‌گردد. در این بین، صندوق سرمایه‌گذاری پروژه نیز حذف می‌شود. با تبدیل شدن واحدهای صندوق به سهام، سرمایه‌گذاران به میزان واحدهایی که داشته‌اند، سهام دریافت می‌کنند و می‌توانند سهام خود را نگهداری نمایند و یا به فروش برسانند. البته تا قبل از اتمام پروژه نیز امکان دادوستد واحدهای صندوق وجود دارد و سرمایه‌گذاران می‌توانند با استفاده از معافیت مالیاتی و همچنین وجود بازارگردان برای کمک به نقدشوندگی واحدها و با توجه به پیشرفت پروژه، اقدام به خرید و فروش واحدهای صندوق کنند.
همان‌طورکه مشخص است، صندوق‌های سرمایه‌گذاری پروژه نیز همانند صندوق‌های سرمایه‌گذاری خصوصی که در مطالب قبلی به آنها پرداختیم، دارای عمر محدود هستند و پس از اتمام فرآیند مشخص‌شده در اساسنامه، این صندوق‌ها حذف خواهند شد و عواید حاصله به دارندگان واحدهای صندوق خواهد رسید. تفاوت این صندوق‌ها نیز در نحوه سرمایه‌گذاری و محل سرمایه‌گذاری است. در صندوق‌های سرمایه‌گذاری خصوصی، شرکت‌های پرریسک و یا کسب‌وکارهایی که فعالیت در آنها پرمخاطره است، هدف‌گذاری می‌شوند و منابع صندوق در چند محل سرمایه‌گذاری می‌شود، اما در صندوق پروژه، تمام منابع در یک پروژه مشخص و ازپیش‌تعیین‌شده سرمایه‌گذاری می‌شود، درحالی‌که در صندوق‌های سرمایه‌گذاری خصوصی بعضاً هدف مشخصی برای سرمایه‌گذاری قبل از شروع به کار صندوق وجود ندارد.
در واقع یکی از مزیت‌های صندوق پروژه، مشخص بودن پروژه موردنظر برای فعالیت است. در تأمین مالی از طریق سیستم بانکی، سپرده‌گذاران وجوه خود را به بانک‌ها می‌سپرند و بانک‌ها نیز وجوه به‌دست‌آمده را بعد از کسر سپرده قانونی و در قالب عقود مختلف، وام و تسهیلات می‌دهند. اما بانک‌ها تحقیق جامعی در مورد اهلیت و اعتبار گیرنده تسهیلات انجام نمی‌دهند و مشخص نیست که تسهیلات اعطاشده، دقیقاً در موضوعی که تسهیلات‌گیرنده عنوان کرده است، استفاده می‌شود یا خیر. در انتشار اوراق بدهی توسط دولت نیز مشخص نیست که منابع حاصله در کجا صرف می‌شود. همچنین، مثال‌های دیگری در بازار پول و سرمایه وجود دارد که نشان می‌دهد بعضاً منابع در هدفی که ترسیم شده است، مورد استفاده قرار نمی‌گیرند.
در صندوق سرمایه‌گذاری پروژه، منابع صرفاً در پروژه مشخص‌شده در اساسنامه مصرف می‌شود و انحراف از اهداف در این نوع از تأمین مالی، نزدیک به صفر است. در واقع، شفافیت در مصرف منابع صندوق در پروژه تعریف‌شده، بسیار بالا است و سرمایه‌گذاران می‌دانند که سرمایه‌شان در طرحی مشخص به‌کار گرفته می‌شود. مزیت دیگر صندوق، افزایش سرمایه با استفاده از انتشار واحدهای سرمایه‌گذاری جدید در سریع‌ترین زمان ممکن است تا پروژه با کمبود منابع مواجه نشود.
این صندوق‌ها محل مناسبی برای سرمایه‌گذاری افراد جهت به‌دست آوردن بازدهی مناسب و کاهش ریسک هستند. زیرا تمام مسائل پیرامونی پروژه کاملاًً مشخص و شفاف است و امکان ارزش‌گذاری دقیق پروژه وجود دارد. بنابراین، برای افرادی که با متنوع کردن پرتفوی خود و سرمایه‌گذاری در بخش‌های مختلف اقتصاد، به‌دنبال کاهش ریسک و افزایش بازدهی هستند، گزینه مناسبی می‌باشند.
متأسفانه در کشور ما، از فرصت صندوق‌های سرمایه‌گذاری پروژه استفاده چندانی نشده است و شرکت‌ها استقبال مناسبی از آن نکرده‌اند؛ درحالی‌که در این شیوه، تأمین مالی از طریق حقوق صاحبان سهام صورت می‌گیرد و صندوق نرخ سود مشخصی ندارد.
تنها صندوق سرمایه‌گذاری پروژه در بازار سرمایه ایران، صندوق سرمایه‌گذاری پروژه آرمان پرند مپنا است که از سال ۱۳۹۶ فعالیت خود را آغاز کرده است. این صندوق با نماد پرند با هدف تبدیل نیروگاه گازی به سیکل ترکیبی و توسط گروه مپنا به‌وجود آمد.
