مروری بر تحولات اقتصادی و بازارهای مالی در ایران و جهان در آبان‌ماه ۱۴۰۲
رعنا عباسقلی‌نژاد اسبقی
کارشناس تحقیق و توسعه بورس اوراق بهادار تهران
۱-تحولات اقتصاد جهانی
در آبان‌ماه سال ۱۴۰۲ همچنان گمانه‌زنی‌هایی مبنی بر ادامه سیاست افزایش نرخ بهره در کشورهای غربی برای مقابله با افزایش نرخ تورم وجود داشت. بر اساس آخرین داده‌های منتشرشده در ایالات متحده آمریکا، شاخص قیمت مصرف‌کننده در ماه اکتبر سال ۲۰۲۳ میلادی نسبت به مدت مشابه سال قبل ۳/۲ درصد افزایش یافته که کمتر از مقدار ۳/۷ درصدی ماه سپتامبر ۲۰۲۳ میلادی و انتظارات ۳/۳ درصدی بود. به‌صورت ماهانه شاخص قیمت مصرف‌کننده در ماه اکتبر نسبت به ماه قبل ثابت ماند که کمتر از پیش‌بینی افزایش ۰/۱ درصدی انتظارات بود. با توجه به بالا بودن نرخ تورم سالانه از نرخ تورم هدف ۲ درصدی، انتظار افزایش نرخ بهره وجود داشت. از سوی دیگر نرخ بیکاری در ماه اکتبر ۲۰۲۳ میلادی نسبت به ماه قبل افزایش یافت، به‌طوری‌که این نرخ از ۳/۸ درصد در ماه سپتامبر سال ۲۰۲۳ میلادی به ۳/۹ درصد در ماه اکتبر ۲۰۲۳ رسید. فدرال رزرو (بانک مرکزی آمریکا) در آخرین نشست خود در آبان‌ماه ۱۴۰۲، نرخ بهره را بدون تغییر در سطح ۵/۵ درصد ثابت نگه داشت. در این نشست بیشتر اعضای فدرال رزرو بر تداوم سیاست انقباضی تا رسیدن نرخ تورم به سطح ۲ درصد تأکید کردند. همچنین رئیس فدرال رزرو درنظرگرفتن وضعیت اشتغال و رشد اقتصادی را در زمان تصمیم‌گیری درخصوص افزایش نرخ بهره حائز اهمیت دانست.
از سوی دیگر بر اساس آخرین داده‌های منتشرشده، شاخص قیمت مصرف‌کننده منطقه یورو در ماه اکتبر سال ۲۰۲۳ میلادی نسبت به مدت مشابه سال قبل ۲/۹ درصد رشد کرد که کمترین میزان تورم در دو سال گذشته و پایین‌تر از پیش‌بینی ۳/۱ درصدی و مقدار نرخ تورم سالانه ماه قبل (۴/۳ درصد) بود. همچنین شاخص قیمت مصرف‌کننده در ماه اکتبر ۲۰۲۳ نسبت به ماه قبل (نرخ تورم ماهانه) معادل ۰/۱ درصد رشد کرد که کمتر از رشد ۰/۴ درصدی ماه سپتامبر ۲۰۲۳ بود. طبق آخرین صورتجلسه بانک مرکزی اروپا در آبان‌ماه ۱۴۰۲، این بانک نرخ بهره را در سطح ۴/۵ درصد ثابت نگه داشت و ادامه سیاست افزایش نرخ بهره در سال جاری میلادی را به‌منظور دستیابی به نرخ تورم هدف ۲ درصدی بسته به وضعیت داده‌های اقتصادی محتمل دانست. از سوی دیگر با توجه به کاهش رشد اقتصادی نقطه‌ای سالانه منطقه یورو در سه‌ماهه سوم ۲۰۲۳ نسبت به سه‌ماهه دوم ۲۰۲۳ این انتظار وجود دارد که بانک مرکزی اروپا نرخ بهره را در نشست بعدی نیز ثابت نگه دارد.
۱-۱- بازار جهانی طلا
در آبان‌ماه سال ۱۴۰۲، کمرنگ شدن نگرانی در مورد گسترش جنگ رژیم صهیونیستی و حماس در خاورمیانه و احتمال توقف روند افزایش نرخ بهره از سوی فدرال رزرو آمریکا بر قیمت طلا تأثیر گذاشت و باعث شد تا قیمت این فلز گرانبها در محدوده‌ای در نوسان باشد. درمجموع و در آبان‌ماه سال ۱۴۰۲ قیمت اونس طلا در بازارهای جهانی برابر با ۰/۹ واحد درصد افزایش یافت و از ۱,۹۸۸/۵ دلار در پایان مهرماه به ۲,۰۰۶/۶ دلار در پایان آبان‌ماه رسید.
۲-۱- بازار نفت جهانی
در آبان‌ماه سال ۱۴۰۲، عربستان سعودی و روسیه اعلام کردند که کاهش تولید داوطلبانه خود را تا ماه دسامبر سال ۲۰۲۳ میلادی ادامه خواهند داد. سیاست کاهش عرضه نفت توسط دو کشور تولیدکننده بزرگ یعنی روسیه و عربستان تأثیر نگرانی در مورد کاهش تقاضای جهانی در بحبوحه احتمال بالا رفتن نرخ بهره بانک‌های مرکزی را کاهش داده و در جلوگیری از ریزش قیمت‌ها مؤثر واقع شد. از سوی دیگر کمرنگ شدن نگرانی‌ها در مورد اختلال در عرضه نفت خاورمیانه به دنبال تنش میان رژیم صهیونیستی و حماس بر قیمت نفت تأثیر گذاشت. تشدید بحران بازار مسکن در چین و رشد آهسته بخش صنعت در این کشور نیز بر قیمت نفت اثرگذار بود. درمجموع قیمت نفت در آبان‌ماه سال ۱۴۰۲ نسبت به پایان مهرماه کاهش یافت و قیمت برنت، WTI و اُپک به ترتیب از ۹۳/۷، ۸۹/۱ و ۹۵/۷ دلار در پایان مهرماه ۱۴۰۲ به ۸۲/۴، ۷۸/۴ و ۸۴/۸ دلار در پایان آبان‌ماه رسید.
۳-۱- بازار رمزارزها
قیمت بیت‌کوین به‌عنوان شناخته‌شده ترین رمز ارز در آبان‌ماه سال ۱۴۰۲ در حدود ۱۹/۴ واحد درصد افزایش یافت. توقف افزایش نرخ بهره در ایالات متحده آمریکا و احتمال افزایش آن در سال جاری و کاهش شاخص دلار بر قیمت بیت‌کوین در این ماه تأثیر گذاشت؛ بنابراین قیمت بیت‌کوین که در پایان مهرماه ۱۴۰۲ برابر ۲۹,۹۸۴ دلار بود در پایان آبان‌ماه ۱۴۰۲ به ۳۵,۸۱۴ دلار رسید.
۴-۱- بازارهای سرمایه در دنیا
عوامل مختلفی بازارهای سرمایه در جهان را در آبان‌ماه سال ۱۴۰۲ تحت تأثیر قرار داد. آرام شدن نگرانی‌ها در مورد احتمال گسترش درگیری‌ها در خاورمیانه ناشی از جنگ رژیم صهیونیستی و حماس، بر بازارهای سهام در مناطق مختلف جهان تأثیر گذاشت. بر اساس آخرین داده‌های منتشرشده در ایالات متحده آمریکا شاخص قیمت مصرف‌کننده در ماه اکتبر سال ۲۰۲۳ میلادی نسبت به مدت مشابه سال قبل ۳/۲ درصد افزایش یافت که کمتر از مقدار ۳/۷ درصدی ماه سپتامبر ۲۰۲۳ میلادی و انتظارات ۳/۳ درصدی بود. به‌صورت ماهانه نیز شاخص قیمت مصرف‌کننده در ماه اکتبر نسبت به ماه قبل ثابت ماند که کمتر از پیش‌بینی افزایش۰/۱ درصدی انتظارات بود. با توجه به بالاتر بودن نرخ تورم سالانه از نرخ تورم هدف، انتظار افزایش نرخ بهره وجود داشت. از سوی دیگر نرخ بیکاری در ماه اکتبر ۲۰۲۳ میلادی نسبت به ماه قبل افزایش یافت، به‌طوری‌که این نرخ از ۳/۸ درصد در ماه سپتامبر سال ۲۰۲۳ میلادی به ۳/۹ درصد در ماه اکتبر ۲۰۲۳ رسید. فدرال رزرو (بانک مرکزی آمریکا) در آخرین نشست خود در آبان‌ماه ۱۴۰۲، نرخ بهره را بدون تغییر در سطح ۵/۵ درصد ثابت نگه داشت. درمجموع شاخص S&P500 در پایان آبان‌ماه ۱۴۰۲ در حدود ۷/۴ درصد نسبت به پایان ماه قبل افزایش یافت و از ۴,۲۲۴ واحد در پایان مهرماه به ۴,۵۳۸ واحد در پایان آبان‌ماه ۱۴۰۲ رسید. شاخص مرکب نزدک۱ هم در این بازه در حدود ۹/۴ واحد درصد افزایش یافت و از ۱۲,۹۸۳/۸ واحد در پایان مهرماه به ۱۴,۲۰۰ واحد در پایان آبان‌ماه سال ۱۴۰۲رسید. طبق آخرین صورتجلسه بانک مرکزی اروپا در آبان‌ماه ۱۴۰۲، این بانک نرخ بهره را در سطح ۴/۵ درصد ثابت نگه داشت و ادامه سیاست افزایش نرخ بهره در سال جاری میلادی را به‌منظور دستیابی به نرخ تورم هدف ۲ درصدی بسته به وضعیت داده‌های اقتصادی محتمل دانست. از سوی دیگر با توجه به کاهش رشد اقتصادی نقطه‌ای سالانه منطقه یورو در سه‌ماهه سوم ۲۰۲۳ نسبت به سه‌ماهه دوم ۲۰۲۳ این انتظار وجود دارد که بانک مرکزی اروپا نرخ بهره را در نشست بعدی نیز ثابت نگه دارد. درمجموع و در آبان‌ماه ۱۴۰۲ شاخص استاکس۲ ( ۵۰ سهم از ۱۱ کشور عضو اتحادیه اروپا را پوشش می‌دهد) در حدود ۷/۶ واحد درصد نسبت به پایان ماه قبل افزایش یافت و از ۴,۰۲۴/۷ واحد در پایان مهرماه به ۴,۳۳۱/۹ واحد در پایان آبان‌ماه ۱۴۰۲ رسید. بازارهای سهام ژاپن در آبان‌ماه سال ۱۴۰۲ در بحبوحه محرک‌های رشد اقتصاد چین و توقف افزایش نرخ بهره از سوی فدرال رزرو آمریکا، با نوسانات شاخص‌های سهام مواجه شدند. بر اساس آخرین داده‌های منتشرشده، اقتصاد ژاپن در سه‌ماهه سوم سال ۲۰۲۳ میلادی (رشد فصلی) به میزان ۰/۵ درصد رشد کرد که کمتر از حد انتظار بود. نرخ رشد اقتصادی سالانه ژاپن در سه‌ماهه سوم سال ۲۰۲۳ میلادی نیز برابر با ۱/۲ درصد بود. همچنین نرخ تورم هسته (بدون لحاظ قیمت مواد غذایی و انرژی) سالانه در ماه اکتبر سال ۲۰۲۳ میلادی برابر با ۲/۹ درصد بود که نسبت به نرخ تورم هسته سالانه در ماه سپتامبر ۲۰۲۳ رشد افزایشی ۰/۱ درصدی داشت. با توجه به اینکه نرخ تورم در این کشور بالاتر از نرخ هدف بانک مرکزی ژاپن است، این احتمال وجود دارد که این بانک سیاست پولی انقباضی را به‌منظور دستیابی به نرخ تورم هدف اتخاذ نماید. بر اساس آخرین داده‌های منتشرشده سود اوراق قرضه ۱۰ ساله دولت ژاپن از ۰/۸۷ درصد در ماه اکتبر سال ۲۰۲۳ میلادی به ۰/۷۷ درصد در ماه نوامبر ۲۰۲۳ رسید. درمجموع شاخص نیکی۳ از ۳۱,۲۵۹/۴ واحد در انتهای مهرماه سال ۱۴۰۲ به ۳۳,۳۵۴/۱ واحد در پایان آبان‌ماه رسید و حدود ۶/۷ واحد درصد افزایش یافت. بر اساس آخرین داده‌های منتشرشده، صادرات چین در ماه اکتبر سال ۲۰۲۳ میلادی با کاهش ۶/۴ درصدی نسبت به مدت مشابه سال قبل به سطح ۲۷۴/۸۳ میلیارد دلار رسید که بیشتر از کاهش ماه قبل و بد‌تر از انتظارات بازار (کاهش ۳/۳ درصدی) بود. این ششمین ماه متوالی کاهش صادرات بود که منعکس‌کننده تضعیف مداوم تقاضای وارداتی از چین به دلیل سیاست‌های انقباضی پولی است. واردات چین در ماه اکتبر ۲۰۲۳ میلادی برخلاف انتظارات بازار و روند ماه‌های قبل، ۳ درصد افزایش یافت و به سطح ۲۱۸/۳ میلیارد دلار رسید. رشد مثبت ۳ درصدی واردات برای اولین بار از ماه فوریه سال ۲۰۲۳ حاکی از تحریک تقاضای داخلی درنتیجه سیاست‌های حمایتی پکن بود. بانک مرکزی چین در ماه اکتبر سال ۲۰۲۳ مطابق با انتظارات بازار هر سه نرخ بهره بین‌بانکی، یک‌ساله و پنج‌ساله را به ترتیب در سطوح ۲/۵ درصد، ۳/۴۵ درصد و ۴/۲ درصد تثبیت کرد. علی‌رغم تثبیت نرخ‌ها بانک مرکزی چین همچنان به تزریق نقدینگی به اقتصاد چین ادامه می‌دهد. درمجموع و در آبان‌ماه سال ۱۴۰۲ شاخص مرکب شانگهای۴ نسبت به پایان ماه قبل برابر با ۲/۸ واحد درصد افزایش یافت و از ۲,۹۸۳ واحد در پایان مهرماه به ۳,۰۶۸ واحد در پایان آبان‌ماه ۱۴۰۲ رسید.
۵-۱- بازار جهانی فلزات اساسی
قیمت سنگ‌آهن که در انتهای مهرماه برابر با ۱۱۸/۷ دلار در هر تن بود، در پایان آبان‌ماه سال ۱۴۰۲ با حدود ۹/۲ واحد درصد افزایش به ۱۲۹/۶ دلار رسید. قیمت آلومینیوم در آبان‌ماه سال ۱۴۰۲ نسبت به پایان ماه قبل در حدود ۳/۵ واحد درصد افزایش یافت و از ۲,۱۸۱/۵ دلار در هر تن در پایان مهرماه به ۲,۲۵۸/۷ دلار در پایان آبان‌ماه رسید. قیمت مس در آبان‌ماه سال ۱۴۰۲ نسبت به پایان ماه قبل در حدود ۵/۶ درصد افزایش یافت و از ۷,۸۷۹/۶ دلار در پایان مهرماه به ۸,۳۲۳/۵ دلار در پایان آبان‌ماه رسید.
۲-تحولات اقتصاد ایران
۱-۲-حساب‌های ملی
بانک مرکزی در آخرین گزارش خود نماگرهای اقتصادی برای سه‌ماهه اول سال ۱۴۰۲ را منتشر کرد. به گزارش بانک مرکزی، تولید ناخالص داخلی به قیمت پایه برحسب قیمت‌های جاری (سال پایه ۱۳۹۵) در سه‌ماهه اول سال ۱۴۰۲ برابر ۲۹,۷۶۲ هزار میلیارد ریال بود. ارزش تولید ناخالص داخلی به قیمت پایه برحسب قیمت‌های جاری در سه‌ماهه اول سال ۱۴۰۲ نسبت به سه‌ماهه چهارم سال ۱۴۰۱ برابر با ۳,۷۲۱ هزار میلیارد ریال افزایش داشت. تولید ناخالص داخلی بدون نفت هم در سه‌ماهه اول سال ۱۴۰۲ برابر ۲۶,۷۲۳ هزار میلیارد ریال بود. تولید ناخالص داخلی به قیمت پایه برحسب قیمت‌های ثابت سال ۱۳۹۵ در سه‌ماهه اول سال ۱۴۰۲ حدود ۵/۷ درصد نسبت به سه‌ماهه چهارم سال ۱۴۰۱ افزایش داشت و از ۳,۵۹۷ در سه‌ماهه چهارم ۱۴۰۱ به ۳,۸۰۲ هزار میلیارد ریال در سه‌ماهه اول سال ۱۴۰۲ رسید. رشد تولید ناخالص داخلی با نفت به قیمت‌های ثابت سال ۱۳۹۵ در سه‌ماهه اول سال ۱۴۰۲ نسبت به سه‌ماهه اول سال ۱۴۰۱ در حدود ۶/۲ درصد گزارش شده است و رشد تولید ناخالص داخلی بدون نفت به قیمت‌های ثابت ۱۳۹۵ برابر ۵/۲ درصد گزارش شده است.
۲-۲- بازار بورس تهران و فرابورس ایران
ارزش کل معاملات در بورس تهران در آبان‌ماه سال ۱۴۰۲ با ۷/۷ واحد درصد افزایش نسبت به ماه قبل، برابر با ۱,۳۹۳,۷۳۵ میلیارد ریال بود. حجم کل معاملات در این ماه نسبت به ماه قبل معادل ۱۰/۳ واحد درصد کاهش یافت و برابر با ۱۶۸,۵۰۰ میلیون سهم بود. ارزش کل معاملات در هشت‌ماهه نخست سال ۱۴۰۲ نسبت به هشت‌ماهه نخست سال ۱۴۰۱ برابر با ۹۳/۸ واحد درصد رشد داشته است.
شاخص کل (وزنی- ارزشی) بورس تهران در آبان‌ماه ۱۴۰۲ نسبت به ماه قبل برابر با ۰/۵۹ واحد درصد کاهش یافت و از ۲,۰۳۲,۲۱۲ واحد در پایان مهرماه به ۲,۰۲۰,۱۵۴ واحد در پایان آبان‌ماه ۱۴۰۲ رسید. شاخص کل هم‌وزن در این بازه ۱/۹۴ واحد درصد افزایش یافت و از ۶۹۰,۱۴۸ واحد در پایان مهرماه به ۷۰۳,۵۴۴ واحد در آبان‌ماه ۱۴۰۲ رسید. شاخص کل فرابورس ایران در این ماه با ۰/۱۲ واحد درصد کاهش، از ۲۵,۰۳۱ واحد در پایان مهرماه به ۲۵,۰۰۰ واحد در پایان آبان‌ماه ۱۴۰۲ رسید.
۳-۲- نرخ تورم در کشور
مرکز آمار ایران در سال ۱۴۰۲ سال پایه برای محاسبات شاخص قیمت مصرف‌کننده را از سال ۱۳۹۵ به سال ۱۴۰۰ تغییر داد. بر اساس داده‌های منتشرشده از سوی این مرکز، نرخ تورم نقطه‌به‌نقطه در آبان‌ماه ۱۴۰۲ بدون تغییر نسبت به مهرماه ۱۴۰۲ و برابر با ۳۹/۲ درصد بود. نرخ تورم نقطه‌به‌نقطه گروه عمده “خوراکی‌ها، آشامیدنی‌ها و دخانیات” با ۰/۲ واحد درصد افزایش نسبت به ماه قبل به ۳۶/۴ درصد رسید و گروه “کالاهای غیرخوراکی و خدمات” نسبت به ماه قبل ۰/۲ درصد کاهش داشته و برابر با ۴۰/۷ درصد بود. همچنین نرخ تورم دوازده‌ماهه منتهی به آبان‌ماه ۱۴۰۲ برابر با ۴۴/۹ واحد درصد بود که نسبت به مدت مشابه سال قبل (آبان‌ماه سال ۱۴۰۱) افزایشی ۳/۹ واحد درصدی داشت.
۴-۲- مبادلات بین‌المللی کشور
در هفت‌ماهه نخست سال ۱۴۰۲، میزان صادرات قطعی کالاهای غیرنفتی کشور (به‌استثنای نفت خام، نفت کوره و نفت سفید و همچنین بدون صادرات از محل تجارت چمدانی)، بالغ‌بر ۷۹,۴۹۰ هزار تن و به ارزش ۲۸,۳۴۵ میلیون دلار بوده است که در مقایسه با مدت مشابه سال قبل، افزایشی ۲۹/۳۲ درصدی در وزن و کاهشی ۰/۹۷ درصدی در ارزش دلاری داشته است. همچنین میزان واردات کشور در این مدت، با افزایشی ۶/۲۱ درصدی در وزن و ۱۲/۶۱ درصدی در ارزش دلاری در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته، به ارقام ۲۰،۹۱۶ هزار تن و ۳۶,۰۰۶ میلیون دلار رسیده است.
کشورهای عمده مقصد صادرات
طی هفت‌ماهه نخست سال ۱۴۰۲، بیشترین میزان صادرات کشور، به مقصد کشورهای «چین»، با رقمی بالغ‌بر ۸,۰۳۵ میلیون دلار و سهم ۲۸/۳۵ درصدی از کل ارزش صادرات، «عراق» با ۵,۳۵۴ میلیون دلار و سهم ۱۸/۸۹ درصد، «امارات متحده عربی» با ۳,۶۷۱ میلیون دلار و سهم ۱۲/۹۵ درصد، «ترکیه» با ۲,۷۵۰ میلیون دلار و سهم ۹/۷ درصد و کشور «هند» با ۱,۲۸۸ میلیون دلار و سهم ۴/۵۴ درصد از کل ارزش صادرات، صورت گرفته است.
کشورهای عمده طرف معامله واردات
طی هفت‌ماهه نخست سال ۱۴۰۲، کشور «امارات متحده عربی»، با اختصاص رقمی بالغ‌بر ۱۰,۹۵۸ میلیون دلار و سهمی در حدود ۳۰/۴۳ درصد از کل ارزش واردات، در جایگاه نخست کشورهای طرف معامله قرار گرفته است. همچنین کشورهای «چین» با ۱۰,۴۱۶ میلیون دلار و سهم ۲۸/۹۳ درصد، «ترکیه» با ۳,۷۶۷ میلیون دلار و سهم ۱۰/۴۶ درصد، «آلمان» با ۱,۲۱۳ میلیون دلار و سهم ۳/۳۷ درصد و «هند» با ۱,۱۳۴ میلیون دلار و سهم ۳/۱۵ درصدی از کل ارزش واردات، جزو کشورهای عمده طرف معامله واردات بوده‌اند.
