مروری بر تحولات اقتصادی و بازارهای مالی در ایران و جهان در فروردین‌ماه ۱۴۰۲
راضیه حسن‌نیا
کارشناس تحقیق و توسعه بورس اوراق بهادار تهران
۱-تحولات اقتصاد جهانی
سال ۱۴۰۲ در حالی آغاز شد که تورم و سیاست‌های انقباضی بانک‌های مرکزی در کشورهای مختلف همچنان از چالش‌های اساسی پیش‌روی دولت‌های غربی بود. علاوه بر تورم، بحران بانکی ایجادشده برای دو بانک در ایالات متحده آمریکا و کردیت بانک سوئیس۱ هم نگرانی‌هایی در مورد احتمال گسترش این بحران به همراه داشته است. در فروردین‌ماه ۱۴۰۲ از سرعت رشد تورم در اتحادیه اروپا و ایالات متحده آمریکا کاسته شد. همچنین کاهش سرعت رشد اشتغال در ایالات متحده آمریکا در این ماه از یک طرف امیدواری سرمایه‌گذاران در مورد کاهش سرعت اجرای سیاست‌های پولی انقباضی در ایالات متحده آمریکا و از طرف دیگر افزایش نگرانی‌ها در مورد وقوع بحران مالی در این کشور را به دنبال داشت.
در فروردین‌ماه ۱۴۰۲ قیمت اونس طلا در بازارهای جهانی افزایش یافت و به بیش از ۲,۰۰۰ دلار در هر اونس رسید. بحران بانکی ایجادشده در کشورهای غربی، تضعیف دلار و کاهش بازده اوراق قرضه باعث افزایش جذابیت طلا به‌عنوان یک دارایی امن شد. شاخص دلار در فروردین‌ماه ۱۴۰۲ و با افزایش نگرانی‌ها در مورد احتمال گسترش بحران بانکی در ایالات متحده آمریکا کاهش یافت. علاوه بر آن، داده‌های اقتصادی منتشر‌شده در ایالات متحده آمریکا هم احتمال وقوع بحران مالی در این کشور را افزایش داد و به کاهش شاخص دلار منتهی شد تا شاخص دلار در فروردین‌ماه ۱۴۰۲ با حدود ۱/۴ درصد کاهش، به ۱۰۱/۸۴ برسد.
قیمت نفت که در اسفندماه به حدود ۷۰ دلار رسیده بود، در فروردین‌ماه و در پی تصمیم اُپک‌پلاس مبنی بر کاهش تولید نفت به میزان ۱/۱۶ میلیون بشکه در روز، با افزایش مواجه شد. علاوه بر کاهش تولید اُپک‌پلاس تصمیم دولت عراق برای قطع صادرات نفت از کردستان عراق و افزایش تقاضای نفت در کشور چین به دنبال بازگشایی اقتصاد این کشور هم از عوامل اثرگذار بر افزایش قیمت نفت بوده است. در هفته پایانی فروردین‌ماه اما روند رشد قیمت نفت معکوس شد. با وجود آنکه گزارش اداره اطلاعات انرژی آمریکا (EIA) در مورد کاهش تقاضای بنزین باعث کاهش قیمت نفت در این هفته شد اما درمجموع قیمت نفت در فروردین‌ماه سال جاری افزایش داشته است و قیمت برنت، WTI و اُپک به ترتیب از ۷۲/۴۲، ۶۷/۵۶ و ۷۰/۷۷ دلار در پایان اسفندماه ۱۴۰۱ به ۸۳/۲۹، ۷۷/۲۷ و ۸۴/۴۱ دلار در پایان فروردین‌ماه ۱۴۰۲ رسید.
قیمت بیت‌کوین به‌عنوان شناخته‌شده‌ترین رمز ارز در ۲۴ فروردین‌ماه ۱۴۰۲ به بیش از ۳۰,۰۰۰ دلار رسید؛ اما این قیمت از اوج تاریخی خود همچنان معادل ۵۴ درصد فاصله دارد. قیمت بیت‌کوین در پایان فروردین‌ماه ۱۴۰۲ برابر با ۲۸,۲۴۸ دلار بود که نسبت به پایان اسفندماه حدود ۲ درصد رشد داشت.
در فروردین‌ماه ۱۴۰۲ در شرایطی که بحران بانکی ایجادشده برای بانک سیلیکون‌ولی و بانک سیگنچر در ایالات متحده آمریکا نگرانی‌هایی را به همراه داشت و کردیت بانک سوئیس هم توسط رقیب این بانک (بانک یو‌بی‌اس) خریداری شده بود، فدرال رزرو باز هم نرخ بهره را در ایالات متحده آمریکا افزایش داد و ازآنجاکه افزایش ۰/۲۵ درصدی نرخ بهره در ایالات متحده آمریکا افزایشی کمتر از حد انتظار بود در بین سرمایه‌گذاران در رابطه با پایان سیاست‌های انقباضی فدرال رزرو، نوعی امیدواری ایجاد کرد. علاوه بر امیدواری سرمایه‌گذاران در مورد پایان سیاست‌های انقباضی در آمریکا، کاهش شاخص قیمت مخارج شخصی مصرف‌کننده (PCE) در ایالات متحده آمریکا، در ماه فوریه و کاهش تورم شاخص قیمت مصرف‌کننده برای ماه مارس باعث رشد شاخص‌های سهام در وال‌استریت شد. شاخص S&P500 در این ماه حدود ۴/۵ درصد و شاخص مرکب نزدک۲ هم در این بازه بیش از ۳ درصد رشد داشت. شاخص یورو استاکس۳ هم که ۵۰ سهم از ۱۱ کشور عضو اتحادیه اروپا را پوشش می‌دهد در فروردین‌ماه بیش از ۶ درصد رشد داشت. بورس‌های منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا هم در واکنش به افزایش قیمت نفت در فروردین‌ماه ۱۴۰۲ رشد داشتند. شاخص بورس در عربستان سعودی۴ در این ماه نزدیک به ۹ درصد، شاخص بورس قطر۵ حدود ۱ درصد و شاخص بورس دبی۶ (DFM) در حدود ۴ درصد رشد یافت. در سال ۱۴۰۲ در منطقه آسیای شرقی و جنوبی هم شاهد رشد شاخص‌های سهام در فروردین‌ماه بودیم. تولید ناخالص داخلی در کشور چین متأثر از شرایط ایجادشده به موجب بازگشایی اقتصادی در این کشور پس از بحران کرونا افزایش پیدا کرده است و شاخص مرکب شانگهای در فروردین‌ماه ۱۴۰۲ نزدیک به ۴ درصد رشد داشته است.
قیمت سنگ‌آهن در فروردین‌ماه و با افزایش تولید سنگ آهن در بازارهای جهانی حدود ۷ درصد کاهش یافت. قیمت آلومینیوم و مس اما در این ماه افزایش داشتند. در فروردین‌ماه ۱۴۰۲ قیمت آلومینیوم در بازارهای جهانی بیش از ۶ درصد و قیمت مس حدود ۲ درصد افزایش یافت.
۲-تحولات اقتصاد ایران
ارزش کل معاملات در بورس اوراق بهادار تهران در فروردین‌ماه ۱۴۰۲ نسبت به ماه قبل ۵/۰۲ درصد افزایش داشت و برابر با ۲,۵۴۰,۵۳۲ میلیارد ریال بود. حجم کل معاملات هم در این ماه نسبت به ماه قبل ۳/۱۵ درصد افزایش داشته و برابر با ۳۳۶,۱۴۶ میلیون سهم بوده است. ارزش کل معاملات در ماه نخست سال ۱۴۰۲ نسبت به ماه نخست سال ۱۴۰۱ حدود ۱۲۱ درصد رشد داشت.
شاخص کل (وزنی-ارزشی) بورس اوراق بهادار تهران در فروردین‌ماه ۱۴۰۲ نسبت به ماه قبل حدود ۱۸ درصد افزایش یافت و از ۱,۹۶۰,۴۵۷ واحد در پایان اسفندماه به ۲,۳۲۴,۱۳۳ واحد در پایان فروردین‌ماه ۱۴۰۲ رسید. شاخص کل هم‌وزن هم در این بازه معادل ۳۰ درصد افزایش یافت و از ۵۸۵,۲۵۰ واحد به ۷۶۰,۷۵۵ واحد رسید. شاخص کل فرابورس ایران در این ماه نزدیک به ۲۰ درصد افزایش داشت و از ۲۴,۳۹۴ واحد در پایان اسفندماه به ۲۹,۲۰۸ واحد در پایان فروردین‌ماه ۱۴۰۲ رسید.
در دوره دوازده‌ماهه سال ۱۴۰۱ میزان صادرات قطعی کالاهای غیرنفتی کشور (به استثنای نفت خام، نفت کوره و نفت سفید و همچنین بدون صادرات از محل تجارت چمدانی)، بالغ بر ۱۲۲,۰۵۶ هزار تن و به ارزش ۵۳,۱۶۶ میلیون دلار بوده که در مقایسه با مدت مشابه سال ۱۴۰۰، کاهشی ۰/۱۵ درصدی در وزن و افزایشی ۹/۷۴ درصدی در ارزش دلاری داشته است. همچنین میزان واردات کشور در این مدت، با کاهش ۹/۷۶ درصدی در وزن و افزایش ۱۲/۵۷ درصدی در ارزش دلاری در مقایسه با مدت مشابه سال ۱۴۰۰، به ارقام ۳۷,۱۸۰ هزار تن و ۵۹,۶۵۵ میلیون دلار رسید.
در فروردین‌ماه ۱۴۰۲ مرکز آمار ایران گزارشی در مورد «جمعیت شاغلان در ایران در زمستان ۱۴۰۱» ارائه داد. طبق این گزارش نرخ مشارکت اقتصادی کل کشور در سه‌ماهه فصل زمستان نسبت به مدت مشابه سال قبل (زمستان ۱۴۰۰) معادل ۰/۱ درصد افزایش داشته است و نرخ بیکاری جمعیت ۱۵ ساله و بیشتر در کشور، در این فصل به ۸/۲ درصد رسیده است. نرخ بیکاری نیز نسبت به فصل پاییز ۱۴۰۱ حدود ۱/۵ واحد درصد رشد داشته و معادل ۹/۷ درصد بوده است. در این گزارش، جمعیت شاغلان ۱۵ ساله و بیشتر در زمستان ۱۴۰۱ برابر با ۲۳ میلیون و ۴۳۶ هزار نفر بود که میزان اشتغال ۵۹/۳ درصد از آنها، در هفته معادل ۴۴ ساعت و یا بیشتر و اشتغال ۴۰/۷ درصد از آنها نیز کمتر از ۴۴ ساعت در هفته بوده است.
