بررسی و تحلیل صنعت کاشی و سرامیک

کاشی به قطعه سنگی مصنوعی گفته می‌شود که طول و عرض آن مختلف بوده، ضخامت آن چند میلی‌متر است، یک روی آن دارای سطحی شیشه‌ای بوده و کاملاً صاف و صیقلی می‌باشد. کاشى از دو قسمت، شامل بدنه و لعاب تشکیل شده است. از کاشی برای تزئینات داخل و خارج ساختمان و همچنین برای بهداشت و عایق موارد مختلف استفاده می‌شود. حدود ۹۵ درصد از مواد اولیه تولید کاشی را مواد معدنی شامل رس، فلدسپات و سیلیس تشکیل می‌دهد. شکل ۱، فرآیند تولید کاشی را نشان می‌دهد. در فرآیند تولید کاشی، درصد ترکیب مواد معدنی در نوع کاشی، ابعاد کوره در سایز کاشی و میزان نیروی پرس در سایز و ضخامت کاشی تأثیرگذار است.

کاشی‌ها از لحاظ دسته‌بندی
برای دسته‌بندی کاشی‌ها، از پارامترهای مختلفی مانند اندازه، کیفیت، محل استفاده، لعاب، مواد استفاده‌شده، پولیش و … استفاده می‌شود. معیار مورد‌استفاده شرکت‌های بورسی ایران در صورت‌های مالی، محل استفاده می‌باشد. بر اساس این پارامتر، کاشی به سه دسته کف، دیوار و چینی بهداشتی تقسیم می‌شود. دسته دیگری که در صورت‌های مالی شرکت‌ها مشاهده می‌شود، کاشی پرسلانی می‌باشد. کاشی پرسلان به‌واسطه کیفیت بالا که از سایز بزرگ و ضخامت پایین ناشی می‌شود، نرخ بالاتری نسبت به سایر کاشی‌ها دارد و به همین دلیل به‌صورت جداگانه در صورت‌های مالی گزارش می‌شود.

نگاهی به بازارهای جهانی
به‌طور کلی، صنعت و بازار جهانی سرامیک در سال ۲۰۲۳، همانند سال ۲۰۲۲، روندی نزولی را تجربه کرد. ادامه رکود اقتصادی جهانی که با تورم بالا و افزایش نرخ‌های بهره همراه بود، موجب کاهش بیشتر تقاضای جهانی برای کاشی شد. این شرایط به کاهش مداوم در حجم تولید، واردات و صادرات کاشی منجر شد و شدت این افت حتی بیش از سال ۲۰۲۲ بود. در سال ۲۰۲۳، تولید جهانی کاشی با کاهش ۵/۵ درصدی همراه بود و از ۱۶,۸۶۲ میلیون مترمربع در سال ۲۰۲۲ به ۱۵,۹۳۷ میلیون مترمربع رسید. این افت که حدود ۹۰۰ میلیون مترمربع بود، در تمامی قاره‌ها به‌جز آفریقا رخ داد. در آسیا، تولید با کاهش ۵ درصدی از ۱۲/۲ میلیارد مترمربع به ۱۱/۶ میلیارد مترمربع رسید که همچنان ۷۳ درصد از تولید جهانی را شامل می‌شود. بیشترین سهم این کاهش مربوط به چین و ویتنام بود که به ترتیب با ۵۸۰ میلیون مترمربع و ۱۸۰ میلیون مترمربع کاهش مواجه شدند.
در سال ۲۰۲۳، مصرف جهانی کاشی نیز با کاهش ۵ درصدی از ۱۶,۴۵۵ میلیون مترمربع به ۱۵,۶۲۷ میلیون مترمربع رسید. در نمودار ۱، تولید و مصرف کاشی در جهان در سال‌های اخیر نشان داده شده است.

کشور چین با داشتن نیمی از تولید و مصرف کاشی و سرامیک در جهان، رهبر بلامنازع بازار این محصول در دنیا است. این کشور در سال ۲۰۲۳ کاهش قابل‌توجهی را در تولید و فروش تجربه کرد. بنا بر گزارش انجمن ساختمان و سرامیک بهداشتی چین، کاهش تقاضای داخلی و صادراتی، تولید را به کمتر از ۵۰ درصد ظرفیت نصب‌شده (۱۲/۶ میلیارد مترمربع) رساند. تولید با ۸ درصد کاهش به ۶,۷۳۰ میلیون مترمربع (۴۲/۲ درصد از تولید جهانی) رسید و مصرف داخلی نیز با ۹/۲ درصد افت، به ۶,۱۱۸ میلیون مترمربع (۳۹ درصد از مصرف جهانی) کاهش یافت. این کاهش ادامه روند سال ۲۰۲۲ بود، زمانی‌که تولید با ۱۷/۵ درصد کاهش و مصرف داخلی با ۱۸/۵ درصد کاهش مواجه شد. ظرفیت مازاد و کاهش رشد جمعیت و شهرنشینی از عوامل اصلی این افت به‌شمار می‌روند.
هند در سال ۲۰۲۳ جایگاه دوم خود را در تولید و مصرف کاشی حفظ کرد و با پیشی گرفتن از اسپانیا، دومین صادرکننده بزرگ جهان شد. با وجود کاهش ۲/۹ درصدی مصرف داخلی، تولید هند با ۶/۵ درصد رشد به ۲,۴۵۰ میلیون مترمربع رسید که ناشی از افزایش ۳۹/۶ درصدی صادرات (از ۴۲۲ میلیون مترمربع به ۵۸۹ میلیون مترمربع) بود.
نمودار ۲، برترین کشورهای تولیدکننده کاشی و میزان تولید آنها در سال‌های اخیر را نشان می‌دهد. ایران در سال‌های اخیر همواره جزو ۱۰ تولیدکننده برتر دنیا بوده و در سال ۲۰۲۳ نیز در جایگاه چهارم قرار گرفته است.

از میزان تولیدات کاشی، حدود ۱۷ درصد آن وارد چرخه تجارت می‌شود. چین به‌عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده دنیا، کمتر از ۱۰ درصد از تولید خود را صادر می‌کند تا جایگاه بزرگ‌ترین مصرف‌کننده دنیا را نیز از آن خود کند. پس از آن، هند با رشد چشمگیر نسبت به سال قبل، سهم بزرگی در تجارت جهانی کاشی دارد. اسپانیا و ایتالیا در رتبه‌های بعدی بزرگ‌ترین صادرکنندگان دنیا هستند که عمده تولید خود (به ترتیب بیش از ۸۷ درصد و ۷۶ درصد) را صادر می‌کنند. باکیفیت‌ترین و گران‌ترین کاشی‌های دنیا در این دو کشور اروپایی تولید می‌شود. در جدول ۱، بزرگ‌ترین صادرکنندگان کاشی در دنیا ارائه شده است.

نگاهی به صنعت کاشی و سرامیک در کشور
در ایران، بیش از ۱۵۰ واحد تولیدی فعال وجود دارد که ظرفیت تولید آنها نزدیک به ۷۵۰ میلیون مترمربع در سال است. بیش از ۶۰ درصد واحدهای تولیدی کشور در شهر یزد قرار دارند.
اگرچه بعد از دوران صفویه صنعت کاشی کشور رو به افول گذاشت، در دهه‌ ۵۰ با راه‌اندازی واحدهای جدید مانند ایرانا و سعدی، این صنعت جان دوباره‌ای گرفت و به غیر از مقدار اندکی واردات کاشی لوکس از اروپا، نیاز داخلی کشور به‌خوبی تأمین می‌شد. بعد از انقلاب، با شروع فعالیت‌های جهاد سازندگی برای ساخت مسکن محرومان و همچنین اقدامات برای بازسازی ویرانی‌های ناشی از جنگ تحمیلی، در شرایطی که واردات مناسبی نیز وجود نداشت، کشور با کسری کاشی و افت کیفیت آن روبرو شد. در ادامه با افزایش صدور مجوز واحدهای کاشی‌ساز جهت جبران کسری داخلی، ظرفیت اسمی کشور در ابتدای دهه ۸۰ به ۱۱۷ میلیون مترمربع رسید.
صدور بی‌رویه مجوز در دهه ۸۰ باعث شد ظرفیت اسمی تولید کاشی کشور از ۱۱۷ میلیون مترمربع به ۶۵۰ میلیون مترمربع در سال ۱۳۹۲ افزایش یابد. از سوی دیگر، رکود مسکن در ابتدای دهه ۹۰ موجب تشدید مازاد تولید و عرضه کاشی در کشور شد و نسبت فعالیت واحدهای تولیدی که تا قبل از آن حدود ۸۰ درصد بود، به ۵۰ درصد رسید. در سال‌های اخیر، تولید واقعی کشور بین ۶۰ تا ۶۵ درصد ظرفیت اسمی و معادل ۴۵۰ تا ۵۰۰ میلیون مترمربع بوده است. در نمودار ۳، ظرفیت اسمی و میزان تولید سالانه کاشی بر حسب میلیون تن و نسبت فعالیت کارخانجات بر حسب درصد در سال‌های اخیر نشان داده شده است.

در نمودار ۴، میزان صادرات و مصرف داخلی کاشی در کشور نشان داده شده است. اگرچه میزان مصرف داخلی نسبت به اوایل دهه ۹۰ با افت همراه بوده، میزان صادرات همواره روبه‌رشد بوده و به ۲۰۳ میلیون متر‌مربع در سال ۱۴۰۲ رسیده است. حدود ۷۳ درصد صادرات کاشی ایران به کشور عراق انجام می‌شود و سایر مقاصد عمده صادراتی آن عبارتند از کشورهای پاکستان، ترکمنستان و افغانستان.

وضعیت شرکت‌های تولیدکننده کاشی در بازار سرمایه

صنعت کاشی ۹ نماینده در بازار سرمایه کشور دارد. ارزش بازار شرکت‌های صنعت در حدود ۱۴ هزار میلیارد تومان است. حدود ۱۰ درصد ظرفیت عملی تولید کاشی کشور مربوط به شرکت‌های پذیرش‌شده در بازار سرمایه می‌باشد. سهام شناور این گروه به‌طور متوسط ۳۰ درصد و میانگین بتای صنعت در سه سال گذشته ۰/۴۶ است.

بررسی صورت‌های مالی شرکت‌های کاشی‌ساز

در ادامه، صورت سود و زیان صنعت در سال‌های گذشته بررسی شده است. در نمودار ۵، نمودار خطی سود خالص صنعت بر حسب میلیارد تومان نشان داده شده است. در سال‌های اخیر با افزایش نرخ‌های متناسب با نرخ رشد دلار، صنعت سودآوری مناسبی داشته است.

همانطورکه در نمودارهای ۶ و ۷ مشاهده می‌شود، اگرچه فروش ریالی شرکت‌ها همگام با رشد دلار، روندی صعودی داشته، با این حال مبلغ فروش دلاری شرکت‌ها از سال‌های ابتدایی دهه ۹۰ فاصله گرفته است؛ البته در سال‌های اخیر این فاصله کاهش یافته است. علت ایجاد این فاصله را می‌توان اختلاف نرخ دلاری کاشی دانست. رکود سال‌های ابتدایی دهه ۹۰ و افزایش مازاد تولید در کشور، موجب افت زیاد نرخ کاشی در کشور شده است.

در نمودار ۸، حاشیه سود صنعت نشان داده شده است. همانطورکه ملاحظه می‌شود، اگرچه حاشیه سود شرکت‌ها در سال‌های رکود با کاهش شدید روبرو شده و حتی در سال‌های ۱۳۹۵ و ۱۳۹۶ مقادیر منفی به خود دیده است، با این وجود در سال‌های اخیر روند رو‌به‌رشدی داشته و به سطوح بالایی رسیده است.

صورت سود و زیان هم‌مقیاس صنعت و شرکت‌های گروه در چهار فصل اخیر به‌شرح جدول ۳ است.

چه سودآوری در انتظار شرکت‌های این صنعت خواهد بود؟
برای بررسی وضعیت سودآوری صنعت، سود کاشی حافظ (کحافظ) برای سال جاری و سال آینده برآورد شده است. پیش‌بینی میزان تولید شرکت‌ با توجه به عملکرد سال‌های گذشته، بهره‌برداری از خطوط جدید، گزارش‌های ماهانه اخیر و سایر اطلاعات انجام شده است. در سناریوی پایه، فرض بر دلار ۶۵ و ۷۵ هزار تومانی به ترتیب برای ادامه سال جاری و سال آتی است. هزینه‌های مواد اولیه با توجه به افزایش نرخ دلار و تورم رشد داده شده است. با توجه به این توضیحات، سود پیش‌بینی‌شده نماد کحافظ به‌شرح زیر است.

همان‌طورکه در نمودار ۹ قابل‌مشاهده است، در سال‌های اخیر، تقریباً نسبت قیمت به درآمد صنعت و بازار با هم برابر بوده است.

محرک اصلی رونق صنعت کاشی را می‌توان فعالیت‌های ساخت‌وساز دانست. سیاست‌های دولت در زمینه ساخت‌وساز می‌تواند نقش مهمی در بهبود یا تضعیف وضعیت سودآوری صنعت داشته باشد. اگرچه رکود ساخت‌وساز و به‌طورکلی وجود رکود سنگین در اقتصاد کشور، صنعت کاشی را با چالش‌هایی روبرو کرده است، با این حال شاهد فروش‌های مقداری مناسب شرکت‌های این صنعت هستیم.