گذری بر تاریخ بازار سرمایه ایران-قسمت سیزدهم
مژگان نوروزی
کارشناس توسعه فرهنگ سرمایه گذاری بورس تهران
مقدمه
تاریخ، آینه تمام‌نمای تلاش گذشتگان برای رسیدن به اهداف و آرمان‌هایی است که اساس و پیشرفت امروز ما را تشکیل داده‌اند. روایت تاریخ اگرچه در لایه‌های پیشین زمان شکل می‌گیرد، به محک راستی و ناراستی امروز عیارسنجی می‌شود. بی‌شک امروز نیز به روزهایی نه‌چندان دور، در آینه تاریخ به محک قضاوت بر راستی و ناراستی خواهد رفت.
برآنیم تا به کمک برگرفته‌هایی از مستندات مکتوب، بی‌هیچ تعصب و به دور از گرایش‌های سیاسی، فراز و فرودی که بازار خدمات مالی کشور طی سال‌های گذشته با آن دست به گریبان بوده را به تصویر بکشیم. بررسی تاریخ بازار خدمات مالی کشور با اشاره به چگونگی شکل‌گیری بستر حضور این خدمات آغاز شده و از نخستین اندیشه‌ها و نخستین گام‌هایی سخن می‌گوید که بنای تشکیل بازار سرمایه کشور شد. در ادامه، از تأسیس بورس تهران به‌عنوان نقطه عطفی در این مسیر یاد شده و رویدادهایی که بورس در دوران گذار با آن دست به گریبان بوده است را روایت می‌کند.
سال‌های ۱۳۴۶ تا ۱۳۵۷ (آغاز فعالیت رسمی بورس تهران)
پیش‌تر گفتیم که در دومین جلسه شورای بورس که در روز شانزدهم اسفندماه ۱۳۴۵ برگزار شد، صلاحیت ۱۲ بانک متقاضی فعالیت کارگزاری به تأیید رسید. هر یک از بانک‌ها پس از اخذ مجوز فعالیت کارگزاری باید یک نفر نماینده حقیقی برای حضور در جلسات معاملاتی معرفی می‌کردند. بر اساس ماده ۱۲ قانون تأسیس بورس، نمایندگان حقیقی بانک‌ها و کارگزاران حقیقی باید حائز شرایط زیر می‌بودند: ۱) تابعیت ایرانی، ۲) نداشتن پیشینه کیفری مؤثر، ۳) داشتن حسن شهرت، ۴) داشتن حداقل ۲۵ سال سن، ۵) داشتن حداقل ۳ سال تجربه نزد یک یا چند کارگزار، ۶) گذراندن امتحان نظری و حرفه‌ای طبق آیین‌نامه و ۷) اجازه هیئت مدیره بورس. البته اجرای بند ۵ این ماده تا سه سال پس از تشکیل بورس به تعویق افتاد و مقرر گردید اجرای بند ۷ نیز تا زمان تعیین هیئت مدیره به تعویق افتد. در دومین جلسه شورای بورس مقرر شد وزیر دادگستری، رؤسای اتاق صنایع و معادن ایران و اتاق بازرگانی تهران، نمایندگان اصلی و علی‌البدل خود را برای عضویت در هیئت داوری معرفی کنند. در جلسه سوم شورا که در روز سه‌شنبه بیست و سوم اسفندماه ۱۳۴۵ تشکیل شد، مفاد اساسنامه پیشنهادی کارگزاران به شور گذاشته شد. در جلسات چهارم و پنجم که در روزهای بیست و دوم و بیست و چهارم فروردین‌ماه ۱۳۴۶ تشکیل شد، اساسنامه سازمان کارگزاران بورس به تصویب رسید. تقاضای کارگزاری بانک سپه در ششمین جلسه شورا در روز سی‌ام فروردین همان سال مورد بررسی و تصویب قرار گرفت. همچنین، آخرین اصلاحات اساسنامه سازمان کارگزاران بورس تصویب شد. در هفتمین جلسه شورا در روز بیست و هشتم اردیبهشت‌ماه ۱۳۴۶ نظرات اعضا در مورد نحوه رد یا قبول تقاضاهای کارگزاری بررسی و آخرین اصلاحات آن به تصویب رسید. به این ترتیب طبق ماده ۳۲ قانون تأسیس بورس اوراق بهادار، اساسنامه سازمان کارگزاران بورس اوراق بهادار تهران تصویب شد و شورای بورس اجازه تأسیس بورس را بر اساس قانون بورس و آیین‌نامه اجرایی آن صادر کرد. اعضای هیئت پذیرش که به‌منظور اخذ تصمیم نسبت به رد یا قبول اوراق بهادار در بورس یا حذف آن‌ها تشکیل می‌شد عبارت بودند از: ۱) قائم‌مقام رئیس کل بانک مرکزی، ۲) رئیس هیئت مدیره بورس یا قائم‌مقام وی، ۳) یک نفر کارشناس به نمایندگی از کانون بانک‌ها، ۴) یک نفر کارشناس به نمایندگی از اتاق بازرگانی تهران، ۵) یک نفر کارشناس به نمایندگی از اتاق صنایع و معادن ایران و ۶) دو نفر حسابدار خبره به انتخاب شورای بورس. در این جلسه همچنین عضویت آقایان دکتر علینقی فرمانفرمائیان، دکتر حمید موسویان و عبدالعلی فرمانفرمائیان به نمایندگی از کانون بانک‌ها، اتاق بازرگانی تهران و اتاق صنایع و معادن ایران در هیئت پذیرش مورد تصویب قرار گرفت. آقایان غلامرضا فولادوند و دکتر عطااله فریدیان نیز به‌عنوان اعضای اصلی و علی‌البدل شورای بورس در هیئت داوری انتخاب شدند. جبران خسارت ناشی از عملیات کارگزاری به مشتریان طبق ماده ۱۳ قانون به یکی از روش‌های زیر با سپرده‌گذاری کارگزار نزد بانک مرکزی صورت می‌گرفت: ۱) سپرده نقدی یا ضمانت بانکی بدون قید و شرط و ۲) وثیقه غیرمنقول یا سهامی که مورد قبول شورای بورس باشد. تعیین مبلغ یک میلیون ریال به‌عنوان سپرده، در این جلسه به تصویب شورا رسید. در هشتمین جلسه که در روز هفتم شهریورماه ۱۳۴۶ برگزار شد، ابتدا گزارش اولین مجمع عمومی سازمان کارگزاران بورس اوراق بهادار تهران (که در روز سی و یکم خردادماه ۱۳۴۶ برگزار شد) ارائه و سپس آیین‌نامه داخلی هیئت پذیرش قرائت گردید. اولین جلسه مجمع عمومی کارگزاران بورس اوراق بهادار با حضور نمایندگان ۱۲ بانک عضو در محل بانک توسعه صنعتی و معدنی ایران تشکیل شد و طبق ماده ۸ اساسنامه کارگزاران بورس، هفت نفر اعضای هیئت مدیره بورس به‌مدت سه سال انتخاب شدند که در ادامه به آن خواهیم پرداخت.
منبع: کتاب تاریخ بازار سرمایه ایران ۱۳۶۷- ۱۳۱۵
