توسعه بازار مشتقه یکی از اصلی‌ترین برنامه‌های بورس انرژی در سال ۱۴۰۱ است
مدیرعامل بورس انرژی ایران در گفتگویی اختصاصی با ماهنامه «بورس» مطرح کرد
توسعه بازار مشتقه یکی از اصلی‌ترین برنامه‌های بورس انرژی در سال ۱۴۰۱ است
“«توسعه بازار مشتقه» یکی از برنامه‌های مهم و اساسی بورس انرژی در سال ۱۴۰۱ است”. مدیرعامل بورس انرژی ایران در گفتگو با ماهنامه «بورس» پس از بیان این جمله، تمرکز بر « افزایش قراردادهای مشتقه»، «توسعه بازار مشتقه در سطح داخلی و بین‌المللی» و همچنین «توسعه زیرساخت‌های فنی بازار مشتقه» را به‌عنوان مهم‌ترین اهداف این شرکت معرفی کرد. وی همچنین عنوان کرد که موضوع معامله‌پذیر شدن «گواهی صرفه‌جویی» نیز مورد توجه است.
نقوی در خلال این گفتگو، به سؤالاتی از قبیل اینکه «چرا بورس انرژی در سال گذشته با کاهش حجم معاملات روبه‌رو بود؟»، «طرح تأسیس «بازار گاز صنایع» در بورس انرژی به کجا رسید؟»، «راه‌اندازی قراردادهای آتی نفت چه زمانی اتفاق خواهد افتاد؟» و نیز «چه تصمیماتی جهت توسعه بازار برق در بورس انرژی گرفته شده است؟» نیز پاسخ داده است.
او معتقد است که با انجام «معاملات آتی نفت»، وزارت نفت می‌تواند با در نظر گرفتن سیاستی جدید، به‌صورت گام‌به‌گام هرساله معادل درصدی از فرمول قیمت‌گذاری خود را به شاخص کشف‌شده در بورس انرژی ایران تخصیص دهد، به‌این‌ترتیب، بورس انرژی به‌مرور تبدیل به «شاخص منطقه» خواهد شد.
علی نقوی که سومین مدیرعامل بورس انرژی ایران است، همچنین ضمن بررسی اقدامات این بازار در سال ۱۴۰۰ و چالش‌هایش، به معرفی مهم‌ترین برنامه‌های پیش‌روی بورس انرژی در سال جدید می‌پردازد. مشروح این گفتگو در ادامه عنوان می‌شود.
مهم‌ترین اقدامات بورس انرژی در سال ۱۴۰۰ کدام بوده است؟
«توسعه معاملات بازار فیزیکی»، «راه‌اندازی بازار آتی» و «تصویب مقررات گواهی صرفه‌جویی» بخشی از مهم‌ترین اقدامات سال ۱۴۰۰ بود. ارزش معاملات سال ۱۴۰۰ با ۱۳ درصد رشد نسبت به سال قبل، به رقم ۱۴۸ هزار میلیارد تومان رسید. به لحاظ حجمی نیز، بیش از ۷ میلیون و ۶۰۰ هزار تن انواع فراورده معامله شد که بالغ بر ۵ میلیون تن از آن، در رینگ صادراتی بود. البته حجم معاملات رینگ صادراتی نسبت به سال ۱۳۹۹ کاهش داشت، اما حجم معاملات در سایر بخش‌ها از جمله رینگ داخلی و بازار برق با رشد مقبولی همراه بود.
همچنین با توجه به تغییر دولت در سال گذشته، مذاکرات و گفتگو‌های میان نهادهای سیاست‌گذار و بورس انرژی بیشتر شد و با «سازمان برنامه و بودجه»، «وزارت نفت»، «وزارت نیرو» و شرکت‌های تابعه آنها در خصوص ظرفیت‌های بورس انرژی و ظرفیت‌های دیده‌شده در قوانین مصوبه برای توسعه بازار انرژی کشور صحبت شد.
سال گذشته در رینگ صادراتی روی برخی محصولات مانند «نفتا» و «گاز مایع» شاهد رقابت‌های خوبی بودیم. نکته بسیار مهم اینکه در اثر عرضه‌هایی که در بورس انرژی ایران انجام شد، بالغ بر ۳۶ میلیون دلار منافع از طریق مازاد درآمد ناشی از رقابت به عرضه‌کنندگان رسید. این عدد نسبت به سال ۱۳۹۹، بیش از سه برابر رشد را نشان می‌دهد و بیان می‌کند که در صورت عرضه منظم و مستمر از طریق بورس انرژی، علاوه بر شفافیت در معاملات، درآمدهای دولت و سایر عرضه‌کنندگان به‌واسطه رقابت افزایش خواهد داشت.
چرا در سال گذشته با کاهش حجم معاملات روبه‌رو بودیم؟
طی سال ۱۳۹۹ از سوی شرکت «پالایش ملی و پخش» برای محصولاتی چون «بنزین» و «گازوئیل» شاهد عرضه‌هایی مطلوب و بسیار منظم بودیم، اما در سال ۱۴۰۰ با توجه به افزایش مصرف داخلی و تغییر استراتژی که در شرکت ملی پالایش و پخش به‌منظور ذخیره‌سازی حامل‌های انرژی برای مصارف داخلی اتفاق افتاد، شاهد عرضه جدیدی در خصوص این دو محصول در بورس انرژی نبودیم.
بنابراین، این کاهش حجم معاملات به‌واسطه افزایش مصرف داخلی و نیز تغییر سیاست‌های عرضه‌کننده اتفاق افتاد، اما در سایر کالاها شاهد رشد خوبی بودیم و امیدواریم که در سال ۱۴۰۱، در این خصوص شاهد وضعیت بهتری باشیم.
مهم‌ترین برنامه شما برای بورس انرژی در سال جدید چیست؟
توسعه بازار مشتقه یکی از برنامه‌های مهم و اساسی بورس انرژی در سال ۱۴۰۱ است، در این خصوص «افزایش قراردادهای مشتقه»، «توسعه بازار مشتقه در سطح داخلی و بین‌المللی» و «توسعه زیرساخت‌های فنی بازار مشتقه» در دستور کار قرار دارد.
موضوع معامله‌پذیر شدن «گواهی صرفه‌جویی» نیز مورد توجه است. در پایان سال ۱۴۰۰ نیز ۳ پروژه در کمیسیون صرفه‌جویی انرژی تصویب شد. در نظر داریم طی سال جدید از ابزار جدید گواهی صرفه‌جویی رونمایی کنیم تا بازار بهینه‌سازی مصرف انرژی در کشور شکل بگیرد.
لازم به یادآوری است که در سال گذشته با پیگیری‌های بورس‌های انرژی و کالا، همراهی سازمان امور مالیاتی کشور و موافقت مجلس شورای اسلامی، معافیت‌های مالیاتی «گواهی سپرده» تصویب شد. بر این اساس، امیدواریم که در سال ۱۴۰۱ شاهد آغاز معاملات گواهی سپرده کالایی بر روی حامل‌های انرژی در بورس انرژی ایران باشیم.
افزایش میزان عرضه‌ها در بازار فیزیکی نیز از موضوعاتی است که به‌صورت مستمر در حال پیگیری آن از عرضه‌کنندگان بزرگ هستیم.
در کنار این موارد، با توجه به اینکه سرمایه‌گذاران خرد به بازار آتی وارد خواهند شد، به‌طور قطع موضوع «آموزش» و «توسعه فرهنگ سرمایه‌گذاری» در این بخش، با همکاری سایر نهادهای ذی‌ربط در سال جدید بیشتر پیگیری خواهد شد.
طرح تأسیس «بازار گاز صنایع» در بورس انرژی که چندی پیش مطرح شد، به کجا رسید و چه اقداماتی در این راستا انجام شد؟
بورس انرژی مطالعات خود درخصوص راه‌اندازی بازار گاز صنایع را از حدود دو سال پیش شروع کرد. درواقع، پیشنهاد این موضوع در دوره مدیران قبلی شرکت ملی گاز ایران ارائه شد و در حال پیگیری مجدد است. در نظر داشته باشید که راه‌اندازی این بازار باید به خواست شرکت ملی گاز ایران و وزارت نفت باشد.
آیا سازوکار بازار گاز صنایع، مشابه بازار برق خواهد بود؟
بله دقیقاً؛ به این معنی که در این بازار، یک مرکز اصلی به‌عنوان نقطه «تحویل» انتخاب می‌شود و تا محل‌های تحویل، هزینه جابه‌جایی دریافت خواهد شد. به‌طور خلاصه و ساده‌شده، می‌توان گفت در چارچوب کلی بازار گاز صنایع، سمت عرضه شامل «شرکت ملی گاز ایران»، «وارد‌کننده گاز» و «دارندگان گواهی صرفه‌جویی» خواهد بود و در سمت تقاضای آن، «مصرف‌کنندگان بزرگ» و «مصرف‌کنندگان بالای الگوی مصرف» می‌توانند قرار گیرند.
بورس انرژی ایران پیشنهاد می‌کند مبادلات گاز مورد‌استفاده مصرف‌کننده‌های بزرگ طبق سازوکار بورس انجام شود. در این بازار همچنین گواهی صرفه‌جویی گاز طبیعی نیز می‌تواند مورد مبادله قرار بگیرد؛ از طرف دیگر، امکان عرضه گاز وارداتی نیز از مسیر بورس انرژی فراهم می‌شود.
هدف اصلی از ایجاد این بازار چیست؟
هدف از راه‌اندازی بازار گاز صنایع، ایجاد شفافیت و رقابت در معاملات گاز و اصلاح ساختار مناسبات مالی دولت و صنایع در حوزه گاز است؛ با رونق و دستیابی به عمق مناسب در بازار گاز صنایع، این بازار می‌تواند به‌عنوان مرجعی برای قیمت گاز داخلی قرار بگیرد و جایگزین مراجع خارجی شود، درواقع از این طریق می‌توان فرمول خوراک پتروشیمی‌ها و پالایشگاه‌های گازی را نیز تغییر داد و متناسب با نیاز داخل به‌روز کرد؛ حتی در بحث نیروگاه‌ها که اکنون به‌صورت تعرفه‌ای و معادل هر متر مکعب ۱۰۰ ریال واگذار می‌شود نیز، می‌توان سازوکار شفاف‌تری در نظر گرفت. همچنین مصرف‌کنندگان بزرگ می‌توانند از طریق ابزارهای «پوشش ریسک»، ریسک خود را در مقابل نوسانات قیمت گاز مدیریت کنند.
راه‌اندازی «قراردادهای آتی انرژی» از دیگر اقداماتی بود که در سال ۱۴۰۰ در بورس انرژی تصویب و اجرا شد؛ لطفاً اندکی در این رابطه توضیح بفرمایید.
بورس انرژی ایران، مدت‌ها در حال پیگیری موضوع راه‌اندازی معاملات قراردادهای آتی بوده است؛ البته در اواخر سال گذشته با مصوباتی که در هیئت مدیره سازمان بورس و اوراق بهادار انجام شد و دستورالعمل اجرایی معاملات آتی که به‌موجب آن ابلاغ شد، امکان راه‌اندازی بازار آتی انرژی برای بورس انرژی ایران فراهم شد. بورس انرژی برای این کار طبقه‌بندی توسعه‌ای در نظر گرفت که بر اساس آن در فاز نخست، این معاملات بر روی کالاهای «متانول» و «نفتا» راه‌اندازی شد.
بورس انرژی در نظر دارد با توسعه زیرساخت‌ها از یک سمت و عمق‌بخشی به بازار از سمت دیگر، قراردادهای آتی بعدی مانند LPG، بنزین و میعانات گازی را نیز منتشر کند. امیدواریم که در سال جدید نیز قراردادهای آتی بر روی دارایی‌های پایه جدید منتشر شده و به‌مرور حجم این معاملات هم افزایش یابد. به‌مرور قراردادهای آتی نفت خام را نیز در این خصوص خواهیم داشت که البته عملی شدن آن مستلزم وجود همکاری بین بورس انرژی و سایر ذینفعان است.
به راه‌اندازی قراردادهای آتی نفت اشاره کردید، لطفاً در این خصوص کمی بیشتر توضیح دهید.
بله؛ همان‌طور که اشاره کردم، عملی‌شدن این قراردادها مستلزم همکاری میان بورس انرژی و سایر ذینفعان است. در کنار اینکه باید در بورس انرژی زیرساخت‌های لازم در این خصوص تهیه شود، لازم است که وزارت نفت به‌عنوان متولی انرژی کشور که عمده صادرات فرآورده‌ها را بر عهده دارد، سیاستی را در این خصوص مدنظر داشته باشد، به‌طوری که قیمت‌هایی که در قراردادهای آتی بورس انرژی به‌مرور کشف می‌شود را مبنای قیمت‌گذاری نفت قرار دهد.
به‌عنوان مثال، اکنون بسیاری از قیمت‌های نفت خام و فرآورده‌های نفتی بر مبنای قیمت معاملات آتی نفت در سایر بورس‌های دنیا که در نشریات معتبر بین‌المللی منتشر می‌شود، تعیین می‌گردد. حال با انجام معاملات آتی نفت، وزارت نفت می‌تواند با در نظر گرفتن سیاستی جدید، گام‌به‌گام هرساله معادل درصدی از فرمول قیمت‌گذاری خود را به شاخص کشف‌شده در بورس انرژی ایران تخصیص دهد؛ به‌این‌ترتیب بورس انرژی به‌مرور تبدیل به «شاخص منطقه» خواهد شد.
پس یک بخش مربوط به ایجاد زیرساخت‌های معاملاتی بوده که توسط بورس انرژی فراهم شده و همواره در پی اصلاح، تکمیل و بهبود آن هستیم و بخش دیگر نیز به همکاری و همراهی وزارت نفت و شرکت‌های تابعه آن در این زمینه مرتبط است.
بفرمایید که از نظر شما بازار قراردادهای آتی تاکنون چه میزان توسعه داشته است؟
بورس انرژی تمام تلاش خود را برای توسعه این بازار خواهد داشت. در قدم اول، تعداد کارگزارانی که این معاملات را انجام می‌دهند افزایش پیدا می‌کند و در گام‌های بعدی نیز قرار است زیرساخت‌هایی توسط شرکت سپرده‌گذاری مرکزی آماده شود که به دنبال آن از مدیریت ریسک مشتریان از سمت کارگزاران به سمت اتاق پایاپای پیش خواهیم رفت. در کنار این، موضوع گواهی سپرده کالایی نیز در حال پیگیری بوده که ابزاری مهم برای توسعه بازار آتی است و امیدواریم در سال جدید راه‌اندازی شود.
ورود ابزارهای جدید (مانند قراردادهای آتی) چه اندازه در توسعه بازار و افزایش اعتماد به بازار نقش دارد؟
ورود ابزارهای جدید و افزایش حجم معاملات به‌طور قطع، به افزایش تعداد عرضه‌ها و آشنایی بیشتر بازار و اعتماد به آن کمک خواهد کرد، موضوعی که درمجموع به توسعه بازار یاری خواهد رساند.
در نظر داشته باشید کالاهایی که در حوزه انرژی برای آنها قرارداد آتی منتشر شوند، کالاهای جذابی بوده و قیمت‌های جهانی دارند، این کالاها در حال حاضر در رینگ صادراتی در حال عرضه هستند. سهام شرکت‌های تولیدکننده این کالاها نیز عمدتاً در بورس اوراق بهادار تهران و یا فرابورس ایران پذیرفته شده‌اند.
مجموع این ویژگی‌ها، جذابیت قراردادهای آتی را افزایش می‌دهد. از طرف دیگر این قراردادها، ابزاری برای پوشش ریسک هستند و بر این اساس، می‌توانند برای خریداران، تولیدکنندگان و سهامداران ابزاری مناسب و جذاب محسوب شوند.
لطفاً در خصوص ویژگی‌ها و ظرفیت‌های بازار آتی اندکی بیشتر توضیح بفرمایید.
بازار آتی چند ویژگی مهم دارد؛ مورد اول اینکه راه تبدیل‌شدن به شاخص قیمتی در منطقه را برای ایران تسهیل می‌کند و وزارت نفت می‌تواند بر مبنای قیمت‌هایی که در بازار آتی کشف می‌شود، از این طریق نسبت به مذاکره برای فروش حامل‌های انرژی اقدام کند.
همچنین این بازار، راه پوشش ریسک را برای صنایع به دنبال خواهد داشت، تولیدکنندگانی که برای فرآورده‌های آنها بازار آتی راه‌اندازی شده است می‌توانند از این مزیت و ظرفیت استفاده کنند.
ویژگی بعدی این بازار مربوط به سرمایه‌گذاران خُرد است، به این معنی که سبب می‌شود سرمایه‌گذاران خرد، با توجه به این مهم که معاملات آتی، معاملات پر ریسکی است و نیاز به تجربه زیاد دارد، وارد بورس انرژی شوند.
از طرف دیگر، این بازار موقعیتی را نیز برای سرمایه‌گذارانی که در بورس اوراق بهادار تهران و یا فرابورس ایران معامله می‌کنند ایجاد می‌کند تا بتوانند کالاهایی را که معاملات آتی آنها در بورس انرژی مورد معامله قرار می‌گیرد و سهام شرکت‌های تولیدکننده آنها در بورس اوراق بهادار تهران و یا فرابورس ایران مبادله می‌شود بررسی کرده و نسبت به پوشش ریسک خودشان اقدام کنند؛ یا اینکه با توجه به قیمت‌های کشف‌شده در این بازار، درآمدهای آن شرکت‌ها را به‌طور دقیق‌تری پیش‌بینی کنند.
با توجه به اینکه عمده فعالیت بورس انرژی در رینگ صادراتی انجام می‌شود، آیا اکنون امکان تسویه ارزی برای قراردادهای آتی وجود دارد؟
در حال حاضر خیر؛ برای این کار نیاز داریم تا زیرساخت‌های فنی را توسعه داده و آموزش‌های بیشتری را به مخاطبان ارائه دهیم. همان‌طور که اشاره شد، این موضوع نیازمند انجام برخی اصلاحات در زیرساخت‌های شرکت‌های کارگزاری است. اکنون خدمات برخط کارگزاری‌ها به شکل تک‌ارزی و خدمات حسابداری و پشتیبانی بک‌آفیس‌ها فقط ریالی است و در صورتی‌که چند ارزی باشد، این زیرساخت‌ها در شرکت‌های معاملات برخط برای کارگزاری‌ها وجود ندارد؛ البته باید به کارگزاران حق داد که با توجه به اینکه تسویه چند ارزی فعلاً توجیه اقتصادی ندارد توسعه‌ای نیز در این زمینه اتفاق نیفتاده باشد، اما در کنار توسعه‌ای که در بخش تسویه شرکت سمانت ایجاد می‌شود به‌طور قطع، شرکت‌های خدمات برخط هم باید کار خود را توسعه دهند تا بتوانیم به‌صورت چند ارزی مبادلات را انجام دهیم.
آخرین عرضه بنزین مربوط به خردادماه سال ۱۴۰۰ بوده و بعدازآن عرضه دیگری در این خصوص انجام نشده است. اندکی در خصوص دلایل عرضه نشدن مجدد آن توضیح بفرمایید.
بله؛ با توجه به نکاتی که مدیران ارشد شرکت پالایش ملی و پخش در گفتگوهایی که در این خصوص داشتیم عنوان کردند، همچنین به دلیل افزایش میزان مصرف داخلی و سیاست‌گذاری‌هایی که این شرکت در ذخیره‌سازی بنزین به‌منظور پاسخگویی به نیاز داخلی دارد، عرضه بنزین در بورس انرژی متوقف شد؛ البته بنا بر اعلام شرکت پالایش ملی و پخش، به‌محض اینکه امکان عرضه از طریق بورس وجود داشته باشد، این عرضه‌ها دوباره از سر گرفته خواهد شد.
با توجه به وجود مسئله تأمین انرژی و برق برای صنایع که در تابستان سال ۱۴۰۰ با مشکلاتی جدی روبه‌رو بود، چه اقداماتی برای توسعه بازار برق در بورس انرژی دارید؟ چطور می‌توان چالش‌های موجود در ورود کل معاملات برق را حل کرد؟
با رویکردی که وزیر نیرو در خصوص بازار برق داشته و تأکیدی که طبق مقررات بالادستی وجود دارد، مبنی بر اینکه عرضه برق در بورس انرژی افزایش پیدا کند، در حال انجام مذاکراتی با وزارت نیرو هستیم تا حجم معاملات برق در بورس افزایش یابد. در سال ۱۳۹۸ هیئت محترم وزیران مصوبه‌ای داشت که به‌موجب آن مصرف‌کنندگان بالای ۵ مگاوات در فاز یک و بالای ۲ مگاوات از ابتدای سال ۱۴۰۱، برق خود را طبق سازوکار بورس تأمین کنند که اکنون در حال پیگیری اجرای کامل این مصوبه هستیم.
پیشنهادی که بورس انرژی در خصوص معاملات برق داشت این بود که برای مصرف‌کنندگان بزرگ در فاز اول اجازه رقابت بدهد، ما حتی برای مدل‌هایی که نیروگاه‌ها بتوانند سوخت مورد نیازشان را در یک فضای رقابتی در سازوکار بورس تهیه کنند، برنامه داده‌ایم.
