گزارش ویژه «ماهنامه بورس» از همایش «تامین مالی از طریق بازار سرمایه»
در همایش «تامین مالی از بازار سرمایه» مطرح شد
نقش بازار سرمایه در تامین مالی بنگاههای اقتصادی کشور
چهل و یکمین همایش انجمن حسابداران خبره ایران باعنوان «تامین مالی از بازار سرمایه» روز چهارشنبه ۲۹ خردادماه با حضور حسابداران و فعالان بازار سرمایه در تالار الغدیر دانشکده مدیریت دانشگاه تهران برگزار شد.
از موضوعات محوری این همایش که سخنرانی افتتاحیه آن توسط علی صحرایی مدیرعامل بورس اوراق بهادار تهران ارائه شد، نقش ابزارهای مالی در توسعه اقتصادی، آشنایی با اوراق بهادار اجاره، مرابحه، منفعت، رهنی، خرید دین، سفارش ساخت، جعاله، وکالت، بیمه اتکایی و مضاربه، نقش شرکتهای رتبهبندی در تامین مالی از بازار سرمایه گزارش حسابرس مستقل نسبت به طرح توجیهی اوراق بهادار بود.
در مراسم آغازین این همایش محسن قاسمی، دبیر کل انجمن حسابداران خبره ایران و دبیر اجرایی همایش با اشاره به اساتید تاثیرگذار در حوزه حسابداری و تاریخ بازار سرمایه ایران در نیمقرن گذشته، نقشآفرینی و مشارکت حسابداران ایران در راهاندازی و توسعه این بازار را بسیار تاثیرگذار و کلیدی دانسته و با توجه به رابطه بسیار تنگاتنگ و تاثیرگذاری که طی بیش از نیمقرن گذشته بین حرفه حسابداری و بازار اوراق بهادار ایران وجود داشته است، خواستار آن شد که این رابطه و استفاده بیشتر از ظرفیتهای دو طرف در راستای پیشرفت کشور بیشازپیش تقویت شود.
مدیرعامل بورس اوراق بهادار تهران:
بازار سرمایه از ظرفیتهای رو به رشد برای تامین مالی برخوردار است
در ادامه، دکتر علی صحرائی مدیرعامل بورس اوراق بهادار تهران بابیان اینکه با توجه به شرایط اقتصادی موجود ظرفیتهای رو به رشد بازار سرمایه برای تامین مالی میتواند مورد بهرهبرداری سیاستگذاران اقتصادی قرار گیرد، به بیان تامین مالی از بازار سرمایه پرداخت و گفت: در عرصه جهانی، تامین مالی بهطور سنتی به اعتبارات بانکی متکی بوده است. بحرانهای مالی جهانی (۸-۱۹۹۷ آسیا و ۸-۲۰۰۷ اروپا و آمریکا) سبب تغییر رویکرد تامین مالی و توجه بیشتر به بازار سرمایه و اوراق تامین مالی در عرصه جهانی شده است.
وی با اشاره به این مطلب که اقتصاد ایران برای تامین منابع مالی خود از گذشته به منابع بانکی وابسته است، ادامه داد: اتکای بیشازاندازه به منابع بانکی، صنعت بانکداری در ایران را با مشکلاتی روبهرو کرده است.
مدیرعامل بورس تهران در خصوص تامین مالی در بازارهای مالی گفت: ارکان تامین مالی در بازارهای مالی از سه جزء تسهیلات بانکی، اوراق بهادار با درآمد ثابت و سهام تشکیل شده است و برای بررسی ساختار تامین مالی در هر بازار مالی، مانده تسهیلات بانکی، اوراق بهادار با درآمد ثابت موجود و ارزش بازار سهام مورد بررسی قرار میگیرند.
دکتر علی صحرائی به مقایسه میزان اتکای تامین مالی ایران و ژاپن بهنظام بانکی پرداخت و افزود: در ایران ۷۰ درصد تامین مالی متکی بر تسهیلات بانکی است و این رقم در ژاپن ۲۳ درصد است. بازار سهام ۲۶ درصد و ۵۲ درصد متکی به بازار بدهی است.
وی ساختار تامین مالی در اقتصاد ایران را به چهارپایه تسهیلات بانکها و مؤسسات مالی و اعتباری، بودجه عمرانی دولت، سرمایهگذاری خارجی و بازار سرمایه تقسیم کرد و گفت: هریک از ارکان چهارگانه تامین مالی در اقتصاد ایران با چالشها و فرصتهای روبهرو بودهاند.
وی تغییر تامین مالی بانک محور به تامین مالی بازار سهام و بدهی محور را نیاز ضروری اقتصاد کشور خواند و افزود: حجم نقدینگی در سالهای گذشته با رشدی قابلتوجه به حدود ۱۷,۵۰۰ هزار میلیارد (۱۷,۵۰۰ تریلیون) ریال تا آذر ۱۳۹۷ رسیده است. همچنین بیش از ۶۰ درصد از تسهیلات بانکی به سرمایه در گردش و کمتر از ۱۵ درصد آن به ایجاد و توسعه واحدهای تولیدی پرداخت شده است.
مدیرعامل بورس تهران افزود: در قانون بودجه ۱۳۹۸، انتشار انواع اوراق بهادار اسلامی به ارزش ۹۴۰ هزار میلیارد ریال و انتشار اوراق ارزی به ارزش ۳ میلیارد دلار برای تامین مالی دولت، شرکتهای دولتی و شهرداریها پیشبینی شده است.
مدیرعامل بورس تهران به ظرفیتهای تامین مالی از طریق بازار سرمایه اشاره کرد و گفت: بازار سرمایه ایران در چند سال گذشته شاهد حضور ابزارهای نوین مالی شامل اوراق مشارکت، اوراق اجاره، اوراق مرابحه، اوراق سفارش ساخت، اسناد خزانه اسلامی، صندوقهای سرمایهگذاری زمین و ساختمان، اوراق سلف استاندارد موازی، صندوقهای سرمایهگذاری پروژه، اوراق فروش تبعی و اوراق خرید دین بوده است.
وی تاکید کرد: با بروز بحرانهای مالی در عرصه جهانی، ظرفیتهای بازار اوراق بهادار برای تامین مالی موردتوجه جدی قرار گرفته است.
دکتر علی صحرائی به نقش پررنگ بازار اوراق بهادار کشورهای توسعهیافته و درحالتوسعه اشاره کرد و افزود: بخش مهمی از تامین مالی در این کشورها بر بازار اوراق بهادار تکیه کرده است.
وی در خاتمه خاطرنشان کرد: اوراق دین جدیدترین ابزار تامین مالی است که در این هفته اجرایی شده است. اوراق خرید دین برای اولین بار از طریق بورس تهران فعال شد. مشتریان اصلی این اوراق، شرکتهای فعال لیزینگ هستند.
دبیر علمی همایش تامین مالی از بازار سرمایه عنوان کرد:
سرمایه در گردش راهکاری برای تامین منابع مالی
در ادامه این مراسم، محمدمهدی مومن زاده دبیر علمی همایش تامین مالی از بازار سرمایه ضمن به لزوم تقویت سرمایه در گردش شرکتها اشاره کرده و افزود: بنگاهها باید به سمت طرحهای جدید برای توسعه بروند و از ظرفیتهای خود بهصورت کامل استفاده کنند تا ارزش بیشتری برای سهامداران خود فراهم کرده و سهم از بازار خود را نیز از دست ندهند.
وی در خصوص تامین مالی بنگاهها اظهار کرد: موضوعی که به آن اشاره دارم، روایتی از مناسبات بخش مالی اقتصاد و بخش حقیقی اقتصاد است. این روند خرده روایتهایی دارد که همه مباحث تامین مالی و تامین مالی از بازار سرمایه را به یکدیگر متصل میکند.
دبیر علمی چهل و یکمین همایش انجمن حسابداران خبره ایران ادامه داد: در دیماه ۱۳۹۷ تحقیقی توسط اتاق بازرگانی صورت گرفت که از دو هزار فعال اقتصادی خواسته شد تا موانع و چالشهای کسبوکار را بیان کنند. در این راستا، بخش عمدهای از فعالان به مشکل نقدینگی و دسترسی به منابع اشاره داشتند و مشکل اصلی را در سیستم بانکی، نرخ بهره نامناسب و مراحل پیچیده دریافت وام عنوان کردند.
مومنزاده افزود: در بخش دیگر این تحقیق از این افراد خواسته شد تا برای برونرفت از این مشکل راهکاری ارائه دهند. اغلب افراد موردتحقیق مشکل را در «سرمایه گردش» عنوان کردند و گفتند که ما برای بحثهای اقدامات جدید رشد محور و اجرای طرحهای توسعه به منابع مالی نیاز داریم؛ یعنی میتوان گفت هزینههای جاری و افزایش نقدینگی، ۵۶ درصد مشکل سرمایه در گردش است. در ابتدای کار باید هزینههای عملی را کاهش دهیم که این پیشنهاد را باکمی ناامیدی بیان داشتند بهاینعلت که جذب نقدینگی جدیدی را نمیتوانستند داشته باشند. این افراد استفاده از اوراق سرمایه و اوراق قرضه (صکوک) را بهعنوان راهکار جایگزین برای تامین منابع مالی عنوان کردند.
وی اضافه کرد: حال این گزارش را با گزارش دیگری که مجمع جهانی اقتصاد منتشر کرده است، تحت عنوان گزارش رقابتپذیری بررسی کنیم. بر اساس رقابتپذیری، رکن توسعه بازار مالی دارای زیرشاخصهایی است که مشخص میکند؛ فعالان اقتصادی، شرکتها و بنگاههای بخش بازار سرمایه از نظام بانکی بهتر توانستند منابع مالی را جذب کنند. تشکیل این همایش بهاینعلت است که ما باید از ابزارهای مالی بهره ببریم. امروزه اگر یک مدیرمالی به ما پیشنهادی داد از اوراق منفعت استفاده کنیم باید بپرسیم به چه دلیل از این نوع اوراق استفاده کنیم. این توانمندی جدیدی است که باید مدیران مالی به آن مجهز شوند تا بتوانند بر هزینههای بنگاه و شرکت تاثیر بگذارند.
دبیر علمی چهل و یکمین همایش انجمن حسابداران خبره ایران در ادامه گفت: اتاق بازرگانی تقریبا روزهای اول هرماه، شاخص مدیران خرید را منتشر میکند. در این شاخص، زیرشاخصی وجود دارد که انتظارات تولید در ماه آینده را مشخص کرده است. براساس شاخص مدیران خرید تقریبا دوماه ابتدای سال مخصوصا اردیبهشتماه شاخص مثبتی را نشان میدهد که نگاهی مثبت به تولید در کشور وجود دارد.
مومنزاده خاطرنشان کرد: در استفاده از ابزارهای بازار سرمایه، کیفیت و نظم جریانات نقدی از اهمیت فراوانی برخوردار است. استفاده از ابزارهای مالی مثل دریافت تسهیلات بانکی نیست که ما استمهال کنیم بلکه در زمان مقرر باید وجوه پرداخت شود تا بتوان قراردادهای متعددی منعقد کنند. بر همین اساس وقتی شرکتی در بازار سرمایه، اوراق منتشر میکند، براساس فرضیه ارقام، اولین چیزی که به ذهن میرسد این است که شرکت از نظم جریانهای نقدینگیاش آگاهی دارد. پس مدیریت گردش وجوه نقد در شرکت برای استفاده از ابزارها از اهمیت بالایی بهره برده است.
وی توضیح داد: اگر شرکتی قصد توسعه داشته باشد باید این توسعه را در محلی انجام دهد که به مرحله بلوغ رسیده باشد تا وجوه نقد بیشتری در شرکت و ارزش بیشتری را نصیب سهامداران کند. در همین خصوص باید در نظر گرفت تامین مالی پروژهها به این دلیل دارای اهمیت است که پروژهها در ابتدا دارای جریانات نقدی نیستند و باید مدلهایی برای تامین مالی طراحی شود تا جریانات نقدی ارزانتری برای بنگاههای اقتصادی تامین شود.
این کارشناس بازار سرمایه گفت: با توسعه ابزارهای بدهی که یک تعهد کاغذی یا الکترونیکی است که طرف ناشر را قادر میسازد تا با تعهد بازپرداخت به وامدهنده بر اساس شرایط قرارداد، بودجه موردنیاز خود را از طریق ایجاد بدهی تامین کند میتوانیم یک بازار بدهی ساختاریافته و پیشرفته داشته باشیم تاکنون ۸۹ هزار میلیارد تومان ارزش بازار بدهی وجود دارد. وقتی این توسعه ابزارهای بدهی پیشرفت پیدا کند و براساس سازوکار عرضه و تقاضا نرخ تامین مالی که یکی از مهمترین متغیرهای اقتصاد است مشخص شود میتوان پیشبینیهای زیادی انجام داد و این روند به ما قدرت بیشتری در تصمیمگیریهای مالی میدهد. براساس یک پیشبینی که هنوز اثبات نشده میتوان اینگونه بیان داشت از توسعه بازار بدهی میتوان بهعنوان یک ارزش پیشبینی کننده و ارزش تعیینکننده در حسابداری استفاده کرد. با استفاده از آن به تعیین متغیرهای اقتصادی که یکی از مهمترین آنها متغیر نرخ تامین مالی است و قدرت پیشبینی و قدرت تایید کنندگی بالایی دارد برسیم.
مومنزاده در پایان گفت: میتوان گفت وقتی تورم زیاد شود، بر نرخ بازده اثر منفی گذاشته و شاخص بالاتر میرود اما بعد با کاهش شاخص بازار سرمایه روبهرو خواهد شد. شاید بتوانیم پیشبینی کنیم تا چند ماه آینده با نزولی در بازار سرمایه روبهرو خواهیم بود.
مدیر نظارت بر بازار اولیه سازمان بورس و اوراق بهادار
ضرورت توسعه بازار اوراق بدهی غیرقابلانکار است
مدیر نظارت بر بازار اولیه سازمان بورس و اوراق بهادار در ادامه این همایش در خصوص بازار اوراق بدهی و تحولات پیش روی آن گفت: بازار بدهی یکی از مهمترین اجزای بازارهای پولی و مالی نوین در هر کشوری به شمار میرود و به همین دلیل ضرورت توسعه آن غیرقابلانکار است. درواقع میتوان مدعی بود که دستیابی بهنظام مالی پویا، عمیق و کارا، بدون وجود بازار بدهی سالم با کارکرد مناسب و عمق کافی اساسا امکانپذیر نیست.
علی بیکزاده در ادامه اظهار داشت: در بازار بدهی انواعی از اوراق بدهی کوتاهمدت، میانمدت و بلندمدت مبادله میشود که میتواند مرتبط با دولت، شرکتها، شهرداریها و غیره باشد.
بیگ زاده در ادامه با اشاره به مزایای ایجاد بازار بدهی در اقتصاد گفت: کمک به کشف قیمت منابع بهصورت غیردستوری بر اساس ریسک، بازده و سررسید اوراق یکی از اولین مزایای این بازارهاست. وی در ادامه به دیگر مزایای این بازار اشاره کرد و افزود: هدایت نقدینگی به مسیر صحیح و جلوگیری از رشد بازارهای ناسالم، کاهش فشار بر شبکه بانکی جهت تامین مالی و بهبود شفافیت در بازارهای مالی را میتوان از دیگر مزایای این بازار برشمرد.
این مقام مسئول با اشاره به آمار اوراق بدهی بازار سرمایه بیان داشت: تا پایان اردیبهشتماه ۱۳۹۸، بیش از ۱,۶۵۹,۳۹۰ میلیارد ریال انواع اوراق بدهی در بازار سرمایه کشور منتشر شده است. این در حالی است که میزان تامین مالی بازار سرمایه در سال گذشته بالغبر ۱.۲۷۴.۹۸۴ میلیارد ریال بوده است و میزان انتشار اوراق بدهی در سال اخیر برابر با ۵۰۹.۳۸۹ میلیارد ریال بوده است.
وی در ادامه به روشهای تامین مالی از طریق انتشار اوراق بدهی اشاره داشت و انتشار اوراق اجاره، اوراق مرابحه، اوراق مشارکت، اوراق سفارش ساخت، اوراق رهنی، اوراق خرید دین و دیگر ابزارهای مالی را ازجمله روشهای تامین مالی از طریق بازار سرمایه برشمرد و بهتفصیل کاربرد این اوراق را توضیح داد.
بیگ زاده در این خصوص گفت: اوراق مضاربه اوراق بهاداری است که براساس عقد مضاربه طراحی میشود. ناشر اوراق مضاربه با واگذاری اوراق، وجوه متقاضیان اوراق را جمعآوری کرده و بهعنوان مضاربه در اختیار بانی قرار میدهد، بانی در فعالیت اقتصادی سودآور (بازرگانی) به کار میگیرد و در پایان هر معامله یا پایان هر دوره مالی سود حاصله را براساس نسبتهایی که روی اوراق نوشتهشده، میان خود و صاحبان اوراق تقسیم میکند. دارندگان اوراق نقش مالک و بانی نقش عامل قرارداد مضاربه رادارند.
وی در ادامه به اوراق بیمه اتکایی بهعنوان یکی دیگر از اوراق بدهی اشاره کرده و یادآور شد: اوراق بیمهای اتکایی، اوراق بهاداری است که با رعایت قوانین و مقررات مربوطه منتشر میشود و بهموجب آن، برخی از مخاطرات بیمهای از بازار بیمه به بازار سرمایه منتقل میشوند. غالبا ساختار این اوراق بهگونهای است که درازای پذیرش مخاطرات بیمهای، نسبت به سایر اوراق بهادار مشابه، سود بیشتری را عاید سرمایهگذاران میکند.
بیگ زاده ادامه داد: بیمه مرکزی یا شرکتهای بیمه، با رعایت مقررات مربوطه میتوانند از طریق اوراق بیمهای اتکایی، نسبت به انجام عملیات اتکایی بخشی از مخاطرات بیمهای خود اقدام کنند و در حقیقت در اوراق بیمهای اتکایی، انجام عملیات اتکایی از طریق بازار سرمایه انجام میگیرد.
مدیر نظارت بر بازار اولیه سازمان بورس و اوراق بهادار در ادامه بیان داشت: در فرآیند انتشار اوراق بیمهای اتکایی، سرمایهگذاران با خرید این اوراق، منابع مالی خود را در اختیار یکنهاد مالی (نهاد واسط (قرار میدهند. نهاد مالی) نهاد واسط (منابع مالی که از محل واگذاری اوراق بهدستآمده با منابع مالی که از بازار بیمه به دست آورده) حق بیمههایی که بابت بیمه اتکایی دریافت میکند) را صرف انجام سرمایهگذاریهایی با رعایت قوانین و مقررات مربوطه میکند. تمام یا بخشی از سود حاصل از مجموع منابع مالی تجمیع شده طی زمانبندی مشخصی به سرمایهگذاران پرداخت میشود.
رییس اداره نظارت بر انتشار و ثبت اوراق بهادار بدهی سازمان بورس:
اعتبار سنجی ناشر، ویژگی مهم اوراق مشارکت است
مهسا رادفر، رییس اداره نظارت بر انتشار و ثبت اوراق بهادار بدهی سازمان بورس سخنران بعدی این همایش نیز اعتبار سنجی ناشر را از ویژگیهای مهم اوراق مشارکت ذکر کرد.
وی بابیان اینکه اوراق مشارکت یکی از انواع چهاردهگانه صکوک اسلامی است، گفت: اولین سابقه انتشار اوراق به جنگ جهانی دوم برمیگردد و پسازآن در دوران ملی کردن صنعت نفت، برای توسعه کشاورزی و اوراق قرضه مسکن، اسناد خزانه اصلاحات ارضی یا اوراق عباسآباد نیز مورداستفاده قرار گرفت، اما مهمترین اوراق مشارکت سالهای پسازآن به اوراق مشارکت طرح نواب مربوط میشود.
وی افزود: این اوراق اوراقی هستند که برای جلب مشارکت سرمایهگذاران در سرمایهگذاری برای مدت معین منتشر میشوند و غالبا برای طرحهای سودآور تولیدی، خدماتی و ساختمانی مورداستفاده قرار میگیرند.
رادفر اظهار داشت: بانک مرکزی در صورت تایید گزارش توجیهی فنی و اقتصادی طرحها، مجوز انتشار این اوراق را میدهد.
وی توضیح داد: در این میان دو نوع اوراق مشارکت در بازار سرمایهداریم که در حالت اول، انتشار آن خارج از بورس بوده است اما در بورس مورد معامله قرار میگیرد و در حالت دیگر اوراق مشارکت در بورس منتشر و در بورس نیز معامله میشود.
رادفر در ادامه اظهار داشت: ارکان اصلی برای انتشار اوراق مشارکت عبارت است از متعهد پذیرهنویسی، بازار گردان، ضامن، عامل فروش، امین و عامل پرداخت که مهمترین این موارد امین است و از بین موسسههای حسابرسی انتخاب میشود.
وی همچنین یکی از موارد مهم در انتشار اوراق مشارکت را نحوه ارزشگذاری آورده غیر نقدی ناشر در زمان شروع انتشار دانست.
عضو پیشین شورای عالی بورس و اوراق بهادار تهران:
لزوم جلوگیری از بازده نامعقول بازارهای سفتهبازی
عضو پیشین شورای عالی بورس و اوراق بهادار تهران، بهعنوان سخنران بعدی این همایش بود. در ابتدای سخنان خود با تاکید بر اینکه برای حفظ نقدینگی در بازار سرمایه و جلوگیری از مالی شدن اقتصاد، باید جلوی بازده نامعقول بازارهای سفتهبازی ازجمله مسکن، طلا و ارز گرفته شود گفت: در بلندمدت بازار ثانویه ظرفیت نگه داشت حجم نقدینگی را ندارد. بهعلاوه منافع حاصل از بازار ثانویه به بخش واقعی اقتصاد و تولید منتقل نمیشود؛ بنابراین باید راهکارهایی برای تقویت بازار اولیه اتخاذ شود.
وی اظهار داشت: اگر بانک مرکزی عملیات بازار آزاد را آغاز کند و دولت، بدهیهای خود را فقط از طریق اسناد خزانه اسلامی منتشر کند، بازار میتواند نرخ این اسناد را بهعنوان نرخ بدون ریسک در نظر بگیرد که البته تعیین صحیح این نرخ ازنظر فعالان بازارهای مالی بسیار حائز اهمیت است.
عبده تبریزی افزود: تنها دارایی فیزیکی که دارایی مالی محسوب میشود، املاک و مستغلات است اما مشکل شرکتهای ایرانی این است که به دلیل فشار شدیدی که بر املاک و مستغلات است، امکان دریافت تسهیلات از منابع بانکی را بهآسانی گذشته ندارند. از طرفی وثیقهها مانند گذشته نیست و بانکها نیز امکان تامین سرمایه در گردش را مانند گذشته ندارند. این استاد دانشگاه تاکید کرد: بازار سرمایه اکنون با ابزارهایی که دارد میتواند به سمت بازار پول بیاید و در این میان برخی ابزارها، بسیار کارگشا خواهند بود. وی در ادامه با اشاره به نقش ابزارهای مالی و نهادهای مالی گفت: ابزارها و نهادهای مالی نقشی گسترده ایفا میکنند ازجمله اینکه کارکردهایی همچون وساطت مالی، کاهش هزینههای عملیاتی، تولید اطلاعات و تقسیمپذیری و انعطاف را به عهدهدارند.
عبده تبریزی درعینحال خاطرنشان کرد: اگر پشت ابزارها هدف جدید و مشخصی نباشد، این ابزارها بهخودیخود خلق ارزش نخواهند کرد.
مدیرعامل تامین سرمایه بانک ملت:
ابزارهای بازار سرمایه برای تامین سرمایه در گردش
در ادامه این مراسم، سید روحالله حسینی مقدم مدیرعامل تامین سرمایه بانک ملت، به بیان مزیتهای اوراق اجاره و اوراق مرابحه پرداخت.
وی این ابزار را از اولین ابزارهای تامین مالی دانست که بعد از تصویب قانون بازار و قانون توسعه ابزارها و نهادهای مالی جدید در بازار سرمایه کشور منتشر شدند.
وی بابیان اینکه اوراق اجاره، اوراق بهادار بانام قابل نقل و انتقالی است که نشاندهنده مالکیت مشاع دارنده آن در دارایی مبنای انتشار اوراق اجاره است، افزود: اوراق اجاره را میتوان برای دستیابی به اهدافی ازجمله اجرای طرح توسعه نوسازی و بهسازی، تامین سرمایه در گردش، اصلاح ساختار مالی، مشارکت در افزایش سرمایه شرکتهای سرمایهپذیر، اجرای پروژههای ساختمانی، انجام عملیات لیزینگ یا انجام عملیات بانکداری منتشر کرد.
وی اظهار داشت: شرکتهای سهامی، تعاونی، صندوق سرمایهگذاری، نهادهای عمومی غیردولتی و یا شهرداریها میتوانند نسبت به انتشار اوراق اجاره اقدام کنند و داراییهایی همچون زمین، ساختمان و تاسیسات، ماشینآلات و تجهیزات، وسایل حملونقل و سهام شرکتهای پذیرفتهشده در بورس اوراق بهادار تهران یا فرابورس ایران داراییهای قابلقبول جهت انتشار اوراق اجارهاند.
حسینی مقدم با اشاره به انتشار اوراق اجاره با دو هدف تامین نقدینگی و تامین دارایی گفت: با انتشار اوراق اجاره، رابطۀ وکیل و موکل میان ناشر و خریداران اوراق اجاره برقرار میشود. ناشر به وکالت از طرف خریداران ملزم به مصرف وجوه حاصل از فروش اوراق اجاره جهت خرید دارایی موضوع انتشار و اجارۀ آن به بانی است.
وی بابیان اینکه انتشار اوراق اجاره بهمنظور تامین نقدینگی برای فراهم کردن وجوه نقد و بهکارگیری آن بهعنوان سرمایه در گردش ابزار مناسبی است، افزود: در این اوراق داراییهای قابل اجاره شرکت متقاضی تامین مالی مبنای انتشار اوراق قرار میگیرد و بدون اینکه دارایی مبنای انتشار اوراق از دفاتر شرکت خارج شود، پس از انتشار اوراق، وجوه نقد به اندازه ارزش روز داراییهای مبنای انتشار به شرکت تزریق میشود.
این کارشناس بازار سرمایه خاطرنشان کرد: در انتشار اوراق اجاره، ارزش دارایی و عمر اقتصادی آن باید توسط کارشناس یا کارشناسان منتخب کانون کارشناسان رسمی دادگستری یا حسب مورد به تشخیص سازمان از سایر روشهای قابلاتکا تعیین شود. دارایی مشاع بهشرط واگذاری مالکیت کل دارایی، میتواند مبنای انتشار اوراق اجاره قرار گیرد و ارزش تقریبی داراییهای مبنای انتشار اوراق اجاره نباید کمتر از پنجاه میلیارد ریال باشد.
حسینی مقدم ادامه داد: یکی از ابزارهای بازار سرمایه برای تامین سرمایه در گردش اوراق مرابحه است که براساس قرارداد مرابحه یعنی فروش دارایی باقیمتی بیشتر از قیمت خرید آن با ذکر میزان سود و مبلغ پرداختی بابت خرید منتشر میشود.
وی توضیح داد: با انتشار اوراق مرابحه بهمنظور خرید مواد و کالا که یکی از اقلام مهم سرمایه در گردش است، ازیکطرف بانی انتشار اوراق (متقاضی تامین مالی)، مواد و کالای موردنیاز خود را فراهم میکند و از سوی دیگر وجوه نقد در اختیار فروشنده قرار میگیرد. بهاینترتیب وضعیت سرمایه در گردش هر دو طرف با ورود مواد و کالا برای بانی و ورود وجوه نقد برای فروشنده مواد و کالا بهبود مییابد و در برخی موارد به دلیل خرید نقدی و با حجم زیاد امکان استفاده از تخفیفات نقدی فروش و درنتیجه کاهش بهای تمامشده مواد و کالا نیز فراهم میشود.
مدیرعامل تامین سرمایه بانک ملت اظهار داشت: داراییهای قابلقبول جهت انتشار اوراق مرابحه مواردی مثل زمین، ساختمان و تاسیسات، ماشینآلات و تجهیزات، وسایل حملونقل، مواد و کالا و نرمافزارهای الکترونیکی و بانکهای اطلاعاتی را شامل میشود.
حسینی مقدم بیان کرد: با خرید اوراق مرابحه، رابطه وکیل و موکل میان ناشر و خریداران اوراق مرابحه برقرار میشود. در اسناد موضوع انتشار اوراق مرابحه باید قید شود که خرید اوراق بهمنزله قبول وکالت ناشر بوده و وکالت ناشر تا تصفیه نهایی اوراق، غیرقابل عزل و معتبر است. همچنین بانی از طرف ناشر وکالت دارد تا نسبت به خرید دارایی موضوع انتشار بهصورت نقد و فروش اقساطی آن به خود اقدام کند.
این کارشناس بازار سرمایه در خصوص شرکتها و موسسههای واجد شرایط انتشار اوراق مرابحه هم گفت: شرکتهای سهامی، شرکتهای تعاونی و موسسه یا نهادعمومی غیردولتی مشمول ماده ۳ قانون مدیریت خدمات کشوری و شهرداریها میتوانند نسبت به انتشار اوراق مرابحه اقدام کنند. ارزش تقریبی دارایی یا داراییهای مبنای انتشار اوراق مرابحه نباید کمتر از ۱۰ میلیارد ریال باشد. دارایی مشاع هم بهشرط واگذاری مالکیت کل دارایی، میتواند مبنای انتشار اوراق مرابحه قرار گیرد.
حسینی مقدم سپس با اشاره به برخی نکات مهم و مرتبط با حسابرسان که در انتشار اوراق اجاره و مرابحه باید موردتوجه قرار گیرند، اظهار داشت: حسابرس بانی در زمان ارائه طرح تامین مالی از طریق انتشار اوراق تا پایان تصفیه اوراق باید از میان موسسات حسابرسی معتمد سازمان انتخابشده باشد و ضمانت اشخاص حقوقی تحت کنترل بانی برای ایفای تعهدات بانی قابلقبول نیست. این موضوع باید توسط حسابرس بانی تأیید شود.
وی افزود: همچنین برای دریافت مجوز انتشار بایستی صورتهای مالی حسابرسی شده دو سال مالی اخیر بانی ارائه شود. درهرحال صورتهای مالی سال گذشته بانی باید توسط حسابرس معتمد سازمان حسابرسی شده باشد و گزارش توجیهی تامین مالی بانی از طریق انتشار اوراق باید به همراه گزارش حسابرس بانی در خصوص آن ارائه شود. حسابرس باید در خصوص رعایت شرایط دارایی و سایر مقررات مندرج در دستورالعمل انتشار اوراق اظهارنظر کند.
مدیرعامل تامین سرمایه بانک ملت در پایان خاطرنشان کرد: در انتشار اوراق مرابحه ارزشیابی مواد و کالا و خدمات بر اساس رویه متداول در عملیات تجاری بانی، با تایید حسابرس صورت میگیرد.
مدیر خدمات مشاوره مالی تامین سرمایه امین:
بازار سرمایه و ظرفیتهای پنهان اوراق تامین مالی
مدیر خدمات مشاوره مالی تامین سرمایه امین، مهمترین ویژگی تامین مالی از بازار سرمایه نسبت به بازار پول را گستردگی ابعاد ساختاری آن دانست.
سونای امیر بابایی اظهار داشت: در سال ۱۳۹۷ حجم تامین مالی انجامشده از بازار سرمایه در قالب انتشار انواع اوراق بهادار معادل ۵۰۹ هزار میلیارد تومان بوده است که ارزش اوراق تامین مالی منتشرشده در این سال حدود ۵/۷ درصد ارزش بازار سرمایه را به خود اختصاص داده است.
وی افزود: با توجه به اینکه همواره حجم تامین مالی انجامشده در بازار سرمایه نسبت به بازار پول نسبتی بین ۷ الی ۸ درصد داشته است؛ افزایش ظرفیت تامین مالی از بازار سرمایه بهمنظور بهرهمندی شرکتها یک ضرورت است. چراکه بر اساس آمار منتشره در سال ۱۳۹۷، صرفا ۲۱ درصد از ۵۰۹ هزار میلیارد ریال تامین مالی محقق شده، توسط شرکتها بوده و مابقی آن به مبلغ ۴۰۳ هزار میلیارد ریال در وقع تامین مالی دولت از بازار سرمایه بوده است.
مدیر خدمات مشاوره مالی تامین سرمایه امین تصریح کرد: بررسی دقیقتر آمار منتشرشده در خصوص انتشار انواع اوراق تامین مالی بیانگر آن است که علیرغم تنوع و تعدد ابزارهای طراحی و تبیینشده در بازار سرمایه، بیش از نیمی از اوراق منتشره توسط شرکتها در قالب اوراق اجاره بوده و پتانسیل استفاده از سایر ابزارهای موجود همچنان از دید شرکتها پنهان مانده است.
امیربابایی توضیح داد: با توجه به اینکه مهمترین ویژگی تامین مالی از بازار سرمایه نسبت به بازار پول، گستردگی ابعاد ساختاری تامین مالی است، دراینبین هدف از تامین مالی در کنار شناسایی ظرفیت درونی هر شرکتی باهدف اهرمسازی برای تامین مالی، دو بعد اساسی برنامه تامین مالی یک شرکت را تشکیل میدهند که برآیند این دو بعد ماتریسی از ابزارهای تامین مالی متفاوت را پیشروی شرکتها قرار میدهد.
وی افزود: مهمترین رسالت شرکتهای مشاور ازجمله شرکتهای تامین سرمایه، هوشمندی دریافتن راهکارهای خلاقانه بر اساس مکانیابی صحیح شرکتها در ماتریس مذکور است. مدیر خدمات مشاوره مالی تامین سرمایه امین اظهار داشت: ازآنجاکه افزایش حجم و دوره وصول مطالبات مدتدار یکی از عوامل اصلی تشدیدکننده دغدغه نقدینگی شرکتهاست؛ اوراق خرید دین و رهنی با اهرمکردن همین مطالبات میتواند ظرفیت قابلتوجهی را بهمنظور تامین نقدینگی پیشروی شرکتها قرار دهد.
امیربابایی گفت: مطابق تعریف دستورالعملهای مربوط، اوراق رهنی (اوراق خرید دین)، اوراق بهادار با نامی است که بهمنظور خرید مطالبات مدتدار رهنی (مطالبات مدتدار غیررهنی) اشخاص حقوقی ناشی از قراردادهای مبادلهای از قبیل فروش اقساطی، اجاره بهشرط تملیک و جعاله (به استثنا سلف) توسط ناشر منتشر میشود. شایانذکر است مهمترین وجه تمایز اوراق خریددین و رهنی در این است که قراردادهایی که مطالبات ناشی از آنها منظم به اسناد رهنی است مبنای انتشار اوراق رهنی قرار میگیرند و در غیر این صورت ابزار مورداستفاده اوراق خرید دین خواهد بود.
وی خاطرنشان کرد: نکته قابلتوجه در تامین مالی بر پایه مطالبات مدتدار، وجود قراردادهای مبنای ایجاد مطالبات است که بسیاری از شرکتها به دلیل استمرار معاملات معین ادواری با برخی مشتریان ثابت، صرفا به اخذ اسناد دریافتنی از قبیل چک بسنده کرده و درنتیجه از امکان تامین مالی بر مبنای مطالبات مدتدار برخوردار نیستند. ازاینرو آگاهسازی شرکتها از وجود پتانسیل تامین مالی بر مبنای مطالبات مدتدار توام با اطلاعرسانی در خصوص الزامات مربوطه، مهمترین اقدام در جهت ظرفیتسازی است.
مدیر خدمات مشاوره مالی تامین سرمایه امین بیان کرد: در همین راستا مهمترین نکات قابل اشاره در مورد شرایط مطالبات مبنای انتشار اوراق خرید دین یا رهنی عبارت از نوع قراردادها، ساختار زمانی مطالبات، شرایط قانونی و حقوقی نقلوانتقال قراردادها، حجم مطالبات و چگونگی نقلوانتقال قراردادها خواهد بود.
امیربابایی تاکید کرد: قراردادهای مبنای ایجاد مطالبات بایستی در قالب یکی از انواع عقود مبادلهای (بهاستثنای سلف) تنظیمشده باشد و از تاریخ ایجاد مطالبات حداقل ۱۰ درصد مدت قرارداد سپریشده و اقساط سررسید شده، وصولشده یا از سررسید آن بیش از دو ماه نگذشته باشد. شایانذکر است که الزامی به انطباق سررسید اوراق با سررسید قراردادها نیست و اوراق میتواند صرفا بر مبنای بخشی از مطالبات مربوط به یک قرارداد، منتشر شود.
وی افزود: ازآنجاکه با انتقال مطالبات به نهاد واسط تمام شرایط حاکم و مقررات ناظر بر قراردادهای مربوطه، پس از انتقال مطالبات به نهاد واسط کماکان به قوت خود باقی است نباید هیچگونه منع قانونی، قراردادی و قضایی برای انتقال مطالبات رهنی یا غیررهنی از بانی به نهاد واسط، وجود داشته باشد.
امیربابایی همچنین توضیح داد: با توجه به پیچیدگی فرآیند انتشار اوراق تامین مالی و هزینههای مترتبه، انتشار اوراق باید در حجم قابل قبولی انجام شود که بر اساس دستورالعمل اوراق خرید دین این میزان کمتر از یکصد میلیارد ریال نخواهد بود. همچنین بهمنظور مدیریت ریسک نکول مطالبات حداکثر نسبت انتشار اوراق خرید دین معادل ۵۰ درصد مطالبات شرکت متقاضی در نظر گرفته شده است.
مدیر خدمات مشاوره مالی تامین سرمایه امین یادآور شد: با توجه به اینکه وجود اسناد رهنی بهعنوان پشتوانه مطالبات رهنی اثر بسزایی در کاهش ریسک نکول یا وصول مطالبات مربوطه دارد؛ ازاینرو در انتشار اوراق رهنی حدنصاب مجاز بیش از ۵۰ درصد خواهد بود.
امیربابایی اظهار داشت: از مهمترین محدودیتهای مربوط به انتشار اوراق خرید دین یا رهنی میتوان به معاملات مربوط به شرکتهای زیرمجموعه و همگروه و نیز معاملات موضوع ماده ۱۲۹ قانون تجارت اشاره کرد. بر این اساس مطالبات ناشی از معاملات با سهامداران شرکتهای زیرمجموعه و همگروه نمیتواند مبنای انتشار قرار گیرد. همچنین مطالبات ناشی از معاملات موضوع ماده ۱۲۹ قانون تجارت، صرفاً با تصویب مجمع، میتواند مبنای انتشار اوراق قرار گیرد.
وی توضیح داد: در فرآیند عملیاتی انتشار اوراق خرید دین یا رهنی، ناشر (نهاد واسط) با انتشار اوراق مربوطه، به جمعآوری منابع نقدی از سرمایهگذاران اقدام میکند و در مقابل تملک کامل حقوق قراردادهای مربوط به مطالبات موضوع انتشار اوراق، منابع تجمیعشده را در اختیار بانی قرار میدهد. با توجه به اینکه مطالبات موضوع انتشار اوراق در بازههای زمانی متفاوت وصول میشوند لذا مبلغ پرداختی به بانی معادل رقم تنزیلیافته مطالبات خواهد بود.
امیربابایی بابیان اینکه باید توجه شود نرخ تنزیل مطالبات متاثر از تواتر، توالی و تنوع قراردادهای پایه، نرخ سرمایهگذاری مجدد منابع وصولی و نیز نرخ سود مدنظر در پرداختهای دورهای به سرمایهگذاران است، اظهار داشت: ازاینرو بسته به شرایط متفاوت شرکتها نرخهای تنزیل متفاوتی برای هر شرکت متصور است.
مدیر خدمات مشاوره مالی تامین سرمایه امین افزود: در طول دوره عمر اوراق، بانی در نقش عامل وصول، بهمنظور مدیریت نقدینگی، مطالبات وصولی را در حساب متمرکزی به نام نهاد واسط تجمیع و سرمایهگذاری میکند که پرداختهای دوره و نیز تسویه اوراق در سررسید از همین حساب پرداخت میشود.
امیربابایی در ادامه با اشاره به برخی چالشهای پیش روی شرکتها در فرآیند انتشار اوراق خرید دین یا رهنی گفت: عدم اطلاع صنایع از پتانسیل تامین مالی بر مبنای مطالبات مدتدار، ضرورت تامین وثایق مازاد بر حقوق قراردادهای مبنای انتشار به علت مشکلات قراردادی و عدم وجود تضامین قراردادی کافی و درنتیجه بالا رفتن نرخ تامین مالی، متنوع نبودن سررسید مطالبات و امکان افزایش نرخ تنزیل مطالبات، ازجمله این موانع است.
وی افزود: همچنین معین نبودن چارچوب تعهدات (زمان، مبلغ و کیفیت)، عدم انعقاد قراردادهای رسمی در معاملات متعارف شرکتها، موانع انتقال کامل حقوق قرارداد، موانع انتقال دارایی رهنی پشتوانه قرارداد، ضعف یا عدم وجود ضمانت اجرایی کافی در قراردادهای مبنای ایجاد مطالبات، عدم تنظیم اسناد رهنی مجزا در قراردادهای رهنی از دیگر چالشها در این حوزه است.
امیربابایی ادامه داد: علیرغم وجود برخی موانع، مزایای قابلتوجهی در انتشار اوراق خرید دین یا رهنی برای شرکتها متصور است که مهمترین آنها پرداخت سودهای دورهای اوراق از محل وصول مطالبات و عدم درگیری جریان نقدی شرکت، عدم تأثیرپذیری نسبتهای بدهی (در صورت عدم وجود ضامن و انتقال کامل حقوق و تعهدات)، انتشار این اوراق کاهنده حسابهای دریافتنی بوده و اثر مثبت بر نسبتهای نقدینگی دارد. (در صورت عدم وجود ضامن و انتقال کامل حقوق و تعهدات)، تأثیرپذیری نرخ تنزیل از نرخ سرمایهگذاری مجدد، نرخ سود اوراق و تواتر وصول مطالبات، در صورت محکم بودن ضمانتهای اجرایی قراردادهای مبنای ایجاد مطالبات و امکان انتقال کامل حقوق مربوطه، عدم نیاز به تامین وثایق مازاد و درنتیجه کاهش هزینههای ضمانت است.
وی در پایان خاطرنشان کرد: در میان صنایع فعال به نظر میرسد درحالحاضر صنایع پیمانکاری، مؤسسات اعتباری و بانکها، صنعت دارو و نیز صنعت لیزینگ ازجمله صنایع بالقوه برای بهرهمندی از ظرفیت انتشار اوراق خرید دین و رهنی بهمنظور تامین نقدینگی هستند.
مدیر تامین مالی شرکت تامین سرمایه نوین:
نقش و کارکردهای صکوک استصناع و جعاله در بازار سرمایه
محدثه رزاقی، مدیر تامین مالی شرکت تامین سرمایه نوین، دیگر سخنران این همایش به تشریح نقش و کارکردهای صکوک استصناع و جعاله در بازار سرمایه کشور پرداخت.
مدیر تامین مالی شرکت تامین سرمایه نوین، ابتدا بابیان ویژگیهای اوراق استصناع اظهار داشت: این اوراق، اوراق بهادار بانام یا بینام قابل نقل و انتقالی است که دارنده آن مالک مشاع دارایی پایه قرارداد استصناع است.
وی همچنین قرارداد استصناع را قراردادی دانست که بهموجب آنیکی از طرفین قرارداد در مقابل مبلغی معین، ساخت و تحویل دارایی مشخصی را در زمان معینی در آینده متعهد میشود.
رزاقی افزود: در مواردی که شرکت درصدد ساخت یک دارایی فیزیکی نظیر ساختمان، کارخانه، هواپیما و کشتی باشد، این اوراق به کار میآیند و روش پرداخت مبلغ انتشار هم با پیشرفت فیزیکی پروژه و صورتوضعیت آن مشخص خواهد شد.
این کارشناس بازار سرمایه، سپس بابیان شرایط دارایی مبنای انتشار اوراق استصناع خاطرنشان کرد: هر نوع دارایی که امکان ساخت و تحویل آن در مواعد زمانی موردنظر بانی وجود داشته باشد، موضوع این اوراق هستند اما داراییهایی که به مقادیر زیاد و بهطور مستمر در کوتاهمدت تولید میشود، نمیتواند مبنای انتشار اوراق قرار گیرد.
مدیر تامین مالی شرکت تامین سرمایه نوین افزود: از طرفی هیچگونه محدودیت یا منع قانونی، قراردادی یا قضایی نباید برای ساخت و انتقال دارایی وجود داشته باشد. ضمن اینکه از زمان شروع ساخت تا پایان سررسید اوراق، دارایی باید از پوشش بیمهای مناسب و کافی ازجمله بیمه مسئولیت مدنی و بیمه تمام خطر پروژه برخوردار و تمام مجوزهای قانونی لازم برای ساخت آن از مراجع ذیربط اخذشده باشد.
وی با اشاره به اینکه با انتشار اوراق سفارش ساخت از طریق نهاد واسط، رابطۀ وکیل و موکل میان نهاد واسط و خریداران اوراق برقرار میشود، توضیح داد: نهاد واسط به وکالت از طرف خریداران اوراق نسبت به انعقاد قرارداد سفارش ساخت بابانی اقدام نموده و بانی ملزم به اتخاذ تمهیدات و پیگیری لازم جهت ساخت دارایی موضوع انتشار و تحویل آن به نهاد واسط است.
این کارشناس بازار سرمایه همچنین بابیان اینکه نهاد واسط هم بعد از تحویل گرفتن دارایی، میتواند آن را در قالب عقد قرارداد دیگری مانند اجاره تا پایان عمر اوراق در اختیار بانی قرار دهد، افزود: البته سررسید اوراق نمیتواند بیش از ۸۰ درصد از مجموع دوره ساخت و عمر اقتصادی پیشبینیشده برای دارایی باشد، دارندگان اوراق سفارش ساخت نمیتوانند تقاضای تقسیم دارایی مبنای انتشار اوراق کنند و ارزش اسمی اوراق نباید کمتر از ۱۰۰ میلیارد ریال باشد.
رزاقی در خصوص عملکرد بانی هم گفت: بانی باید گزارش فنی، اقتصادی و مالی ساخت دارایی را پس از اخذ تأیید ناظر به حسابرس ارائه نموده و اظهارنظر حسابرس در خصوص آن را اخذ کند و موظف است گزارشی در خصوص ساخت دارایی را با تأیید ناظر حداقل هر شش ماه یکبار ارائه دهد.
وی در ادامه به انتشار اولین صکوک استصناع با حضور تامین سرمایه نوین اشاره کرد و گفت: این اوراق برای ساخت ساختمانهای صنعتی کارخانۀ تولید کنسانتره و کارخانۀ گندله هر یک با ظرفیت ۲٫۵ میلیون تن در سال در منطقه سنگان خراسان رضوی منتشر شد.
محدثه رزاقی در بخش دیگری از این ارائه، به قرارداد جعاله و کارکرد آن در بازار سرمایه اشاره کرد و گفت: بهموجب جعاله یکی از طرفین قرارداد در مقابل جعل، احداث، تکمیل، تعمیر طرح مشخص و تحویل آن در زمان معینی در آینده متعهد میشود. جعل، مبلغی معین یا حق بهرهبرداری از طرح برای مدت معین یا ترکیبی از این دو بر اساس قرارداد جعاله و حداقل مبلغ انتشار، ۱۰۰ میلیارد ریال است. وی همچنین اوراق جعاله برای احداث پروژه را در دو قالب قابلاجرا دانست و گفت: اولین مدل، مدل عملیاتی اوراق جعاله تامین مالی پروژه در قبال مبلغ معین (جعل) و دومین مدل، مدل عملیاتی اوراق جعاله جهت تامین مالی پروژه در قبال حق بهرهبرداری برای زمان معین و انتقال (BOT) است.